ایران و پیامدهای بحران در سوریه
هر چند پیشتر مقامات ایران بر ضرورت اصلاحات و حل مسالمت آمیز بحران جاری در سوریه تاکید کرده بودند، اما مساله توطئه خارجی در سوریه حرف اول را در ادبیات سیاسی-رسانه ای ایران زده است. ولی اکنون تاکید صریح مقامات ایرانی بر مشروعیت مطالبات معترضان و پاسخگویی سریع بشار اسد به آن و همچنین همزمانی این سخنان با سفر امیر قطر به ایران، این پرسش را مطرح کرده که آیا جمهوری اسلامی به ارزیابی تازه ای از آینده مهمترین متحد منطقه ایش رسیده است؟
رقابت منطقه ای بر سر سوریه
این تحول در حالی رخ می‌دهد که آرایش قطب‌های منطقه ای بر سر آینده سوریه شکل پر رنگی به خود گرفته است. اتفاقاتی که در سوریه رخ می‌دهد، آن را به آوردگاه تازه ای از رقابت منطقه ای تبدیل کرده است که در یکسوی آن ایران، حزب الله لبنان و دولت عراق و در سوی دیگر عربستان و ترکیه قرار گرفته اند.
ابتکار اتحادیه عرب برای پایان درگیری‌ها در سوریه، اقدام هماهنگ ریاض و چند شیخ نشین خلیج فارس برای فراخواندن سفیران خود از دمشق و درخواست برای توفق خشونت‌ها در سوریه و همچنین هماهنگی ریاض و آنکارا با آمریکا برای زمینه سازی دوران پس از بشار اسد نشان داده است که تا چه اندازه ابعاد منطقه ای بحران سوریه در حال بزرگ شدن است. این در حالی است که پرونده سوریه هر روز از یک سازمان بین المللی تازه سر در می‌آورد.
ایران مواضع عربستان، ترکیه و غرب را نشانه ای از یک توطئه بزرگ علیه سوریه و محور مقاومت می‌بیند. به باور مقامات ایرانی، عربستان با حمایت مالی از سلفی‌های مسلح و ترکیه با هماهنگی با آمریکا در صدد هستند تا حکومت سوریه را که حلقه اساسی پیوند جمهوری اسلامی و مقاومت در منطقه است، سرنگون ساخته تا به این ترتیب ائتلاف راهبردی سی ساله تهران-دمشق به آخر خطر برسد.
عملکرد بشار اسد
ایران امیدوار بوده که بشار اسد با توجه به موقعیت داخلی خویش و پیاده کردن اصلاحات، به وضع جاری پایان دهد. با این وجود، مساله برخورد خشونت آمیز ارتش سوریه با معترضان و تعداد روزافزون کشته‌ها نه تنها آتش اعتراض‌ها را علیه شخص بشار اسد شعله ورتر کرده، بلکه همه وعده‌های اصلاح او را تحت الشعاع قرار داده است. این در حالیست که مقامات ایران اساسا مساله سوریه را تنها در چارچوب توطئه خارجی تحلیل کرده و میزان خشونت‌ها را نادیده گرفته اند. به نظر می‌رسد دلیل این موضع به اعتماد قاطع به توانایی بشار اسد برای مدیریت و پشت سر گذاشتن بحران کنونی باز گردد.
هزینه‌های سیاست ایران
شاید با توجه به متغیرهای داخلی سوریه، تداوم انسجام ارتش و دستگاه امنیتی، اپوزیسیون نامنسجم و سراسری نشدن راهپیمایی‌های ضد حکومتی در همه مناطق این کشور و همچنین با توجه به عوامل منطقه ای بویژه موقعیت راهبردی سوریه و توان بالای آن برای تاثیر گذاری بر نقاط حساس منطقه، این پیش فرض صحیح باشد که حکومت سوریه به مانند همیشه از پس این بحران نیز بر خواهد آمد. اما در عین حال، رویکرد تهران در حمایت مطلق از بشار اسد هزینه‌هایی را نیز به سیاست منطقه ای ایران تحمیل کرده است.
در یک سطح، استثنا کردن سوریه از بقیه انقلاب‌های عربی، تناقض بزرگی در سیاست خارجی ایران در قبال بهار عربی ایجاد کرده است. در واقع اگر سیاست خاورمیانه ای تهران در مرحله پیش از رخ دادهای سوریه، انقلابی و ضد وضعیت موجود بود، از آن به بعد چهره ای غیر انقلابی و محافظه کار به خود گرفته است. طبیعتا این وضعیت، به نفوذ نرم جمهوری اسلامی و موضع اخلاقی آن در دنیای عرب ضربه زد.
در سطحی دیگر، نحوه برخورد حکومت سوریه با اعتراض‌هایی که بار اصلی آن به دوش مناطق سنی نشین این کشور است، شکاف شیعه و سنی را در منطقه تشدید کرده است. حکومت علوی-سکولار سوریه در حالی با حلقه ای از متحدان شیعه خود از ایران تا عراق و لبنان حمایت می‌شود که متهم است اکثریت سنی این کشور را سرکوب می‌کند. این نکته ای بوده است که عربستان و برخی محافل مذهبی تندرو در منطقه بر روی آن مانور داده و ایران را به هم دستی با سوریه متهم می‌کنند.
از این مهمتر، موضع گیری برخی علمای مهم اهل سنت از شیخ یوسف قرضاوی تا شیخ الازهر در محکومیت قتل معترضان سوری است. در سی سال گذشته جمهوری اسلامی سعی داشته است تا با اتخاد یک گفتمان فرا شیعه در منطقه خود را کانون مبارزات آزادیبخش اسلامی سنی و شیعه از فلسطین تا لبنان نشان داده و حوزه نفوذ خود را به ورای مناطق شیعه بسط دهد. در مقابل، قدرت‌های رقیب ایران، مثلا عراق صدام حسین و عربستان، سعی کرده اند تا با برجسته ساختن هویت پارسی و شیعی جمهوری اسلامی آن را ضد عرب و ضد سنی جلوه داده و دیواری از دشمنی قومی‌و مذهبی در برابر نفوذ ایران در منطقه عربی بنا سازند.
تغییر لحن تهران در برابر بحران پنج ماهه سوریه را می‌توان در این چارچوب فهم کرد که جمهوری اسلامی ایران نمی‌خواهد بیش از این به این راهبرد سی ساله سیاست خارجی خود خدشه ای وارد شود.
نظر شما :