مجله هفته/ يک خبرساز

ديپلماسى ايرانى: ارديبهشت امسال اتفاقى در آذربايجان مى توانست بار ديگر آتش اختلافات قومى را در منطقه آذرى زبان روشن کند که الهام على اف جلوى وقوع آن را گرفت تا سيل پيام هاى تشکرآميز از نهادهاى مذهبى ايران روانه کاخ رياست جمهورى آذربايجان شود.

آیت الله سبحانی با قدردانى از تصميم على اف در جلوگيرى از تخريب مسجد حضرت فاطمه زهرا (س) در باکو در نامه اى به وى نوشت: ما از تصميم شما بسيار خرسنديم و ان‌شاءالله تصميمى که در ابقاى اين مسجد گرفته‌ايد مبارک است. اين خبر نه تنها همه آذرى‌ها را خوشحال کرد بلکه موجب خوشحالى همه دوستداران اهل بيت است.

علماى اسلامى و شيعيان منطقه که پيش از اين شاهد برخوردهاى دولت آذربايجان با اسلام گرايان و تشکل هاى آنها به بهانه مقابله با افراط گرايى دينى بودند، لغو دستور تخريب اين مسجد را يک پيروزى براى شيعيان در مواجهه با دولت خواندند و آن را عقب نشينى على اف از اجراى تصميمات ضد دينى برشمردند.

تمايلات ناسيوناليستى در جمهورى آذربايجان در سياست هاى داخلى اين کشور کاملا نمود دارد و دولت اين کشور همواره در تلاش است تا اقوام و گرايشات ديگر زير نفوذ خود را نيز حول اين سياست ها گرد آورد. از سوى ديگر اختلاف و کشمکش ميان آذرى ها و ديگر اقوام ريشه تاريخى دارد و منطقه قفقاز طى دهه هاى گذشته آسيب هاى سختى از آن ديده است.

اگرچه اختلاف ميان دولت هاى حاکم بر اين اقوام متکثر، بواسطه روابط سياسى و تعيين مرزهاى ملى رو به کاهش گذارده، اما نهادينه بودن اديان، مذاهب، نژادها و سنن متعدد در اين جغرافيا هيچ گاه اطمينان کامل را از رفع تنش ها و حل همه مشکلات موجب نشده است. کافى است يک معاون رييس جمهور در ايران سخنى درباره واقعه کشتار ارامنه بر زبان بياورد و ترک ها را برآشوبد يا در سطحى بالاتر الهام على اف در پیامی به مناسبت 31 دسامبر که در جمهوری آذربايجان به عنوان روز همبستگی آذربایجانی های جهان نامگذاری و تعطیل رسمی اعلام شده است خود را رهبر تمام آذری های جهان بخواند.

خيلى تازه نيست که رييس يک دولت خود را بواسطه نژاد، مذهب يا قوميت، رهبر آن نژاد، قوم يا مذهب در سراسر جهان بخواند و خواهان همبستگى حول آن محور مشترک شود. پيوست فرهنگى حول مذهب، تاريخ يا نژاد مشترک، ارتباطى به جغرافياى سياسى ندارد و هر فرد در هر نقطه از جهان مى تواند خود را متعلق به فرهنگ و تاريخى بداند که بدان بستگى فرهنگى و ريشه اى دارد. اما زمانى که درخواست براى همبستگى از مرز فرهنگ و اصالت خارج شود و قدم به عرصه سياست بگذارد، مرزها درهم مى رود و چالش دولت – ملت ها به اوج مى رسد.

در پیام 31 دسامبر الهام علی اف آمده بود: "هموطنان عزیز. هم تباران محترم... موجودیت دولت مستقل آذربایجان، شرایط گسترده ای را برای تقویت هر چه بیشتر اتحاد ملی میان آذربایجانی های دنیا و سازماندهی هموطنانمان فراهم می کند... هم تباران در خارج از کشور نیز برای توسعه کشورمان و یاری رساندن به حل مشکلاتی که بروز می کند تلاش می کنند. ثمربخش بودن این یاری رسانی در سایه اتحاد منسجم نیز به سازماندهی دیاسپورا (جمعیت ذی نفوذ خارج از کشور) اهمیت زیادی می دهد و به این روند کمک می کند."

الهام علی اف به همين منظور اعلام کرده است که سال آینده کنفرانس "سومین کنگره سراسری آذربایجانی های جهان" در شهر باکو برگزار خواهد شد. دومین کنفرانس که سال 2005 در باکو به ریاست علی اف برگزار شد، در فضايى هيجانى و ناسيوناليستى پيش رفت و الهام علی اف نیز خود را ريیس جمهور 50 میلیون نفر آذری جهان اعلام کرد.

الهام حیدر اوغلو علی اف فرزند حیدر علی اف ريیس جمهور پیشین آذربایجان از ۳۱ اکتبر ۲۰۰۳ قدرت را در اين کشور به دست گرفته و دو سال پيش با کسب بيش از 82 درصد آرا مجددا با قاطعيت به رياست جمهورى انتخاب شد. او متولد باکو است و در دانشگاه دولتی مسکو در رشته روابط خارجی تحصیل کرده ‌است.

اما آذربایجانی هاى جهان که فارغ از تعلقات سياسى و جغرافيايى به دولت آذربايجان در سرزمين هايى ديگر ساکن اند و از حقوق شهروندى آن دولت ها بهره مندند، بيش از 40 میلیون نفرند که بيشترشان در ایران و بقيه در کشورهای ترکیه، آلمان، فرانسه، انگلیس، امریکا و کشورهای خاورمیانه زندگی می کنند.

با وجودى که بايد اذعان کرد استقلال جمهوری آذربایجان، افزایش نفوذ و توسعه اقتصادى آن باعث تقویت دولت اين کشور و رشد هویت ملی آن شده، با اين وجود نمى توان تعريف ناسيوناليستى على اف را از خود، در چارچوب سياسى و دولت – ملتى توجيه کرد. اين رهبرى جهانى اگر از سوى آذرى هاى جهان اعلام مى شد و فرضا با ميل آنها به حضور در اين کشور و تشکيل دولتى يکپارچه متشکل از همه آذرى زبان ها همراه مى شد، پذيرفتنى و معقول به نظر مى رسيد ولى در شرايطى که آذرى هاى موردنظر در دولت – ملت هاى ديگر زندگى مى کنند و مليتى غيرآذربايجانى دارند، ادعاى على اف جز گشودن بحثى تاريخى و پيامدهايى تفرقه آميز حاصلى به بار نخواهد داشت.

در اين زمينه مسئولان ايرانى نيز واکنش هايى داشته اند که البته يکدست نبوده ولى واجد اهميت است. رامين مهمان پرست سخنگوى وزارت خارجه همان نظرى را دارد که شبيه موضع رسمى ايران در قبال اسناد سايت ويکى ليکس بود. او گفته مطالبی که به نقل از ريیس جمهور آذربایجان نقل شده، درست منعکس نشده است. مهمان پرست افزوده است: برخی رسانه ها در این باره شیطنت کرده اند. همه باید هوشیار باشند تا به اختلاف ها بین کشورهای منطقه دامن زده نشود و همه باید هوشیار باشند تا از افتادن در دام توطئه ها جلوگیری شود.

اما علاءالدين بروجردى زبان به اعتراض گشوده و اظهارات على اف را تخيلى خوانده و سفت و سخت جلوى تئورى رهبرى آذرى على اف ايستاده است. ريیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفته هاى ريیس جمهور آذربایجان را مبنی بر رهبری آذری زبان هاى جهان تخیلاتی بیش ندانسته و گفته: این تخیلات پدیده جدیدی در میان رهبران آذربایجان نیست و این احساس کمبودی است که به آنها دست داده است.

او درباره آذرى هاى ايران تاکيد کرده است که آذری‌ها در جمهوری اسلامی ایران بخش مهمی از مسئولیت‌ها را برعهده دارند و به ایرانی بودن خود افتخار می‌کنند. خوشبختانه درون جامعه ما بخصوص عزیزان آذری زبان به محوریت ولایت فقیه افتخار می‌کنند و این را در مناسبت‌های مختلف نشان داده اند. بنابراین این تخیل و توهم که آذری‌های ایران از جایی دیگر تبعیت کنند کاملا غیرواقعی است و عکس آن صادق است.