نمى‌توان به هند و افريقاى جنوبى اميد داشت

دیپلماسی ایرانی: از اول ژانویه 2011، آلمان، هند، افريقاى جنوبى، پرتغال و کلمبيا به جای اوگاندا، ترکيه، مکزيک، ژاپن و اتريش بر کرسی‌های شورای امنیت تکیه زدند و به مدت دو سال کرسی‌های غیر دائمی شورای امنیت را در اختیار خواهند داشت. به این ترتیب آلمان، هند، برزیل و افریقای جنوبی 4 عضو غیر دائم شورای امنیت هستند که رویای عضویت دائم در شورای امنیت را در سر می پرورانند. در ارتباط با این تحولات و چشم انداز اصلاحات شورای امنیت با دکتر علی طباطبایی مدیر گروه مطالعات سازمان های بین‌المللی مرکز تحقیقات استراتژیک گفتگو کردیم:

بحث اصلاحات در سازمان ملل به خصوص در مورد ترکیب شورای امنیت مدتی است مطرح شده است. فکر می کنید این اصلاحات تا چه حد امکان وقوع دارد؟

چارچوب کلی سازمان ملل و به ويژه ترکیب کنونی شورای امنیت بر اساس برآیند قدرت و مقتضیات سیاسی پس از جنگ دوم جهانی شکل گرفته است. به طور طبیعی بر اساس تغییرات و تحولاتی که در 60 سال اخیر در نظام بین المللی رخ داده این چارچوب و ترکیب باید دچار تحول شود. یعنی بازیگران، تعاملات قدرت و فضای بین المللی همانند 60 سال پیش نیست و این را همه پذیرفته اند که نیاز است که تغییر و تحولی در شورای امنیت رخ دهد. با این حال در مورد اینکه شکل و دامنه این تغییرات به چه شکل باشد، توافق همگانی وجود ندارد و نگاه های متفاوتی  در این مورد بین کشورها دیده می شود.

این نگاههای متفاوت کدامند؟ نظر آمریکا در این باره چیست؟

ایالات متحده با گسترش محدود اعضای دائم و غیر دائم شورای امنیت موافق است و معتقد است که بررسی های مربوط به افزایش اعضای دائم شورای امنیت باید به صورت مورد به مورد و با تمرکز بر دولت های مورد نظر انجام شود. آمریکا در بیانیه هایی در این باره به این موضوع اشاره کرده است که توانایی دولت ها برای کمک به حفظ صلح و امنیت بین المللی و دیگر مقاصد سازمان ملل، در زمینه تعیین شایستگی های کشورها برای عضویت دائم در سازمان ملل موثر است. به عنوان مثلا از نگاه آمریکا، هند واجد این شرایط هست و شاهد بودیم که در سفر اخیر اوباما به هند، رئیس جمهور ایالات متحده اعلام کرد که این کشور از عضویت دائم هند در شورای امنیت حمایت می کند. به نظر می رسد آمریکا، ما به ازای اقدامات دیگر و در جهت امتیازدهی به کشورهای خاص از عضویت دائم آن کشورها در شورای امنیت حمایت می کند. به ویژه با توجه به تحولات قدرت در حوزه اوراسیا و پاسیفیک، شاهد هستیم آمریکا می خواهد به هند فضای بازی بدهد تا بتواند به عنوان قدرت متوازن کننده در این منطقه در مقابل چین عمل کند.

کشورهای اروپایی صاحب حق رای وتو چه نظری دارند؟

انگلستان و فرانسه درمورد اصلاحات شورای امنیت در دو سال گذشته مواضع نزدیک به هم اتخاذ کرده اند. در مارس و ژوئن 2010 این دو کشور در بیانیه مشترکی در این زمینه اعلام کردند که این دو کشور از افزایش اعضای دائم و غیر دائم در شورای امنیت حمایت می کنند. آنها اعلام کردند که از نامزدی برزیل، آلمان، هند و ژاپن و یک نماینده آفریقایی که قاعدتا آفریقای جنوبی است حمایت می کنند.

چین و روسیه تا چه حد با گسترش اعضای دائم شورای امنیت موافقند؟

در مورد چین اسنادی که از سوی ویکی لیکس افشا شده نشان می دهد که یکی از معاونین وزارت خارجه چین به یکی از دیپلمات های آمریکایی اعلام کرده که چین در رابطه با اراده شکل گرفته برای اصلاحات در شورای امنیت نگران است و آن مقام گفته اگر شاهد ده عضو دائم در شورای امنیت باشیم، چین و آمریکا هر دو دچار مشکل خواهند شد. یعنی چین با ماهيت افزایش اعضای دائم شورای امنیت مخالف است. به این دلیل که دو رقیب عمده چین یعنی هند و ژاپن جزو نامزدهای اصلی عضویت دائم در شورای امنیت سازمان ملل هستند.

چین در نوامبر 2010 اعلام کرده بود که در این موضوع باید به عضویت کشورهای درحال توسعه در شورای امنیت اولویت داده شود. حتی در اجلاس سه جانبه سران روسیه، چین و هند نیز در بیانیه مشترکی اعلام شد که از انتخاب هند به عنوان عضو غیر دائم شورای امنیت در سال 2011 و 2012 استقبال می کنند. در چارچوب معادلات سیاست بین الملل حمایت چین از رقبای اصلی خود یعنی هند و ژاپن برای عضویت دائم در شورای امنیت دور از ذهن به نظر می رسد.

روسیه در مارس 2010 با وجود صحبت در مورد بحث اصلاح شورای امنیت، هیچ اشاره مستقیمی به افزایش اعضای دائم شورای امنیت نکرد. همچنین روسیه معتقد است که از محدودیت حق وتو اعضای دائم شورای امنیت نباید حرفی به میان آورده شود. ولی اعطای حق وتو به اعضای جدید را قابل بحث می داند. یعنی چندان واضح موضع خود را بیان نکرده است.  

روسیه در دهه 90 اعلام کرده بود که بدون قید و شرط، از عضویت دائم هند در شورای امنیت حمایت می کند. ولی بعدا وقتی رابطه چین و روسیه بهتر شد پوتین و مدودف گفتند که هند نامزد شایسته ای برای عضویت دائم در شورای امینت است و دیگر حمایت بدون قید و شرط را تکرار نکردند.

با وجود این نظرات چه آینده ای برای این اصلاحات می توان پیش بینی کرد؟

به طور کلی می توانیم بگوییم 5 عضو دائم شورای امنیت که صاحب حق وتو هستند ماهیتا با افزایش اعضای دائم چندان موافق نیستند، چراکه این کشورها شرکای آنها در تصمیم گیری های آتی خواهند شد و برای جلب نظر آنها در موضوعات بین المللی مجبور به بده بستان خواهند شد. با این وجود واقعیات نظام بین الملل آنها را مجبور کرده که نسبت به این موضوع نگاه منعطف تری را در پیش بگیرند. به همین خاطر، آمریکا، روسیه، فرانسه و انگلستان و حتی چین در این موضوع خواهان مذاکره هستند ولی این که چه اتفاقی خواهد افتاد به مذاکرات میان 5 عضو صاحب حق وتو برمی گردد و اینکه این مذاکرات به چه تصمیمی منتهی می شود.

مدتی است که واژه 1+5 در ادبیات سیاسی جهان وارد شده که به معنی کشورهای عضو دائم شورای امنیت به علاوه آلمان است. آیا می توان گفت این نشان دهنده شانس بالای آلمان برای عضویت دائم در شورای امنیت است؟ با توجه به اینکه آلمان در سال جاری به عضویت غیر دائم درآمد.

پتانسیل های آلمان برای ورود به شورای امنیت زیاد است ولی با توجه به سابقه جنگ افروزی آلمان در جنگ جهانی اول و دوم و اینکه قدرت های رقیب اروپایی آلمان یعنی  فرانسه و انگلستان با عضویت آلمان مخالفند، من فکر می کنم شانس آلمان نسبت به هند، ژاپن، برزیل و آفریقای جنوبی کمتر است؛ مگر اینکه در اروپا و اتحادیه اروپا به تصمیمی برسند که بر اساس آن شانس بیشتری برای عضویت دائم پیدا کند.

هند و افریقای جنوبی در روزهای گذشته به عنوان اعضای غیر دائم شورای امنیت از ابتدای سال میلادی جاری کار خود را آغاز کردند. به نظر شما حضور این کشور می تواند مانعی برای تصویب تحریم های بیشتر علیه ایران باشد؟

تحقیقی صورت گرفته که نشان می دهد با عضویت غیر دائم کشورها در شورای امنیت میزان کمک ها و پاداش هایی که این کشورها از قدرت های بزرگ و مجامع بین المللی دریافت می کنند افزایش پیدا می کند. به همین دلیل وقتی که کشورها به عضویت غیر دائم شورای امنیت در می آیند از نظر عملی به دنبال جلب نظر قدرت های بزرگ و گرفتن امتیاز و پاداش در عرصه های مختلف هستند تا مواجه با قدرت های بزرگ. به همین دلیل من تصور نمی کنم افریقای جنوبی و هند در مورد پرونده هسته ای ایران در شورای امنیت از ایران حمایت کنند بلکه این کشورها به دنبال منافع خودشان و گرفتن امتیاز از آمریکا و دیگر قدرت های بزرگ خواهند بود. به ویژه در مورد هند با توجه به اتفاقات اخیر یعنی چراغ سبز اوباما در سفر به این کشور و همکاری و همیاری آمریکا با هند تقریبا آشکار است که نمی توان چشم امیدی به هند برای همراهی با ایران در شورای امنیت در مسائل مربوط به ایران داشت.