دیپلماسی در جهان در حال تحول؛ سازوکارها و کارکردهای نوین

ديپلماسى ايرانى: این کتاب توسط دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امورخارجه به تازگی منتشر شده و توسط دکتر موسی الرضا وحیدی، کارشناس روابط بین المل نگاشته شده است.

اين کتاب از لحاظ نظری بین رشته‌ای بوده و از مفاهیم روابط بین الملل، دیپلماسی، روابط عمومی، ارتباطات و غیره بهره گرفته است. در این کتاب تاثیر شکل گیری قلمرو جدید عمومی جهانی و تغییرات ایجاد شده در محیط بین المللی بعد از دهه 1990 میلادی بر سازوکارها و کارکردهای دستگاه‌های دیپلماتیک ملی یعنی وزارت امور خارجه و شبکه دیپلماتیک وابسته به آن بررسی شده است.

نویسنده مدعی است که تا اوایل دهه 1990 میلادی، دستگاه‌های دیپلماتیک ملی، ساختاری دولت محور، سلسله مراتبی و بسته داشته، نقشی انحصاری در اجراء و هدایت دیپلماسی ایفاء می‌کردند، اما از اواسط این دهه در برخی کشورهای توسعه یافته واقع در اروپا، آمریکا و آسیا شاهد شکل گیری ساختارهای غیرسلسله مراتبی، کوچک، حرفه‌ای، منعطف، شفاف و تخصصی جهت مدیریت دیپلماسی هستیم.

در این زمینه اصلاحات و تغییرات زيادى در فرهنگ و ساختار سازمانى، فرايندهاى سياستگذارى و تصميم گيرى و نقش رهبران و ديگر نهادهاى دولتى در عرصه ديپلماسى به وقوع پیوسته است که به تفصیل در این کتاب بررسی شده‌اند.

دستگاه‌های دیپلماتیک با انجام اصلاحات ساختاری برخی وظایف زائد خود را کنار گذاشته يا به ديگران واگذار کرده و کارکردهای جدیدترى بر عهده گرفته‌اند که در آن مطلوبیت بیشتری دارند، در مجموع اين پژوهش از يک مقدمه، هشت فصل و يک نتيجه گيرى کلى تشکيل شده است.

مقدمه کتاب به بیان طرح مساله و روش تحقيق می‌پردازد.

در فصل اول که بيشتر جنبه توصيفى- تحليلى دارد، مفهوم دیپلماسی سنتی و سازوکارها و کارکردهای آن مانند وظيفه نمايندگى، مذاکره، جمع آوری و تحليل اطلاعات، نقش مشورتی و ارتباطی و انجام خدمات کنسولی از جنگ جهانى دوم تا خاتمه جنگ سرد به طور خلاصه بررسی شده است.

درفصل دوم مفهوم قلمرو جدید عمومی جهانی و تفاوت آن با قلمروهای عمومی سنتی و دلایل شکل گیری آن بررسی شده است. قلمرو جدید عمومی برخلاف نمونه‌های قبلی جنبه جهانی و مجازی دارد و پیرامون شبکه‌ها و رسانه‌های جدید ارتباطی شکل گرفته و جامعه مدنى جهانى تبلور سازماندهی شده آن است. شکل گيرى اين قلمرو زمينه را براى نقش آفرينى بيشتر بازيگران جدید جهانی در فرايندهاى سياستگذارى و شکل دهى قواعد، رويه ها، هنجارها و مديريت دیپلماسی افزايش داده است.

فصول سوم و چهارم به بررسى مولفه‌های قلمرو جدید عمومى جهانى يعنى: شبکه‌ها و رسانه‌هاى جديد ارتباطى به عنوان مکان عمومى جديد، افکار عمومى جهانى، بازیگران جديد جهانى و نوع رابطه دولت‌ها با قلمرو عمومى جدید اختصاص يافته است.

در فصل پنجم تاثير قلمرو عمومى جهانى بر محيط بين المللى بررسى شده و ضمن بررسی ويژگى‌هاى محيط جديد جهانى، علل ناکارامدى ترتيبات سنتى ديپلماتيک در این محیط جدید تبيين شده است.

فصل ششم به بررسى تحولات مربوط به سازوکارهاى نوین ديپلماسى و بازتعریف هویت دستگاه‌های دیپلماتیک ملی اختصاص یافته و مباحثی مانند تغيير در فرهنگ سازمانى، ایجاد ساختارهای کوچک و منعطف، اهميت نقش متخصصين، گسترش دستور کار دیپلماسی، مدیریت نیروی انسانی، شبکه ارتباطی، نوع رابطه وزارت امورخارجه با شبکه دیپلماتیک و غیره تشریح شده است.

در فصول هفتم و هشتم تحولات ايجاد شده در کارکردهاى سنتى دیپلماتیک بررسی و کارکردهاى نوين آن مانند هماهنگی، همکاری، مديريت بحران و منازعه، تولید و مدیریت دانش، مديريت دیپلماسی اقتصادی نوين، ارائه خدمات کنسولی به روش مجازی و ديپلماسى عمومى نوين بررسى شده و فصل آخر به نتیجه گیری کلى اختصاص یافته است.

در مجموع این کتاب منبع ارزشمندی برای دیپلمات‌ها و محقین روابط بین الملل جهت آشنائی بیشتر با تحولات نظری و کاربردی مفهوم دیپلماسی و سازوکارهای و کارکردهای آن در دهه اخیر است.