چرا اعراب سنى از فدراليسم در عراق مى‌ترسند
سيد عمار حکيم پسر بزرگ سيد عبدالعزيز حکيم تنها دو روز پس از سخنرانيش در بغداد، در روز عيد فطر که در آن خواستار سرعت بخشيدن در اجراى طرح فدراليسم در عراق شده بود، روز گذشته به استان «الانبار» مهمترين استان سنى‌نشين عراق رفت و با رهبران عشاير عضو «صحوه الانبار» و «احمد ابو ريشه» رئيس آن به گفت و گو نشست.
وى در شهر «رمادى» مرکز استان الانبار در 100 کيلومترى غرب بغداد، که بزرگترين استان عراق نيز محسوب مى‌شود به اتفاق رهبران سنى عشاير با هدف اعلام وحدت مذاهب شيعه و سنى نماز جماعت اقامه کرد.
عمار حکيم در اين گفت و گو به ابوريشه تاکيد کرد،«عراق تنها براى شيعيان يا سنيان، کردها يا ترکمن‌ها يا اعراب نيست. بلکه عراق براى همه عراقيان است. همه در آينده آن نقش دارند و همه به آن اهميت مىدهند.»
سفرعمار حکيم به انبار بازتاب گسترده‌اى در رسانه‌هاى عربى داشت به گونه‌اى که بيشتر آنها اين سفر را حرکتى براى سرعت بخشيدن به روند فدراليسم در عراق دانسته‌اند.
وى روز عيد فطر با انجام سخنرانى به همين مناسبت خواستار سرعت بخشيدن در اجراى طرح فدراليسم شده بود و از مناطق مختلف عراق خواسته بود تقاضاى خود را براى تبديل شدن به اقليم را هر چه سريعتر ارائه دهند.
عمار حکيم در اين سخنرانى تاکيد کرد:«نظام فدرالى بايد هر چه سريعتر به اجرا در آيد و از آنجا که استان‌هاى شيعه نشين جنوب بغداد از اکثريت نسبى برخوردارند از اين رو بايد اين طرح از اين مناطق آغاز شود تا به تدريج به اقليم‌هاى ديگر برسد.»
وى همچنين تصريح کرد:«بايد وحدت تماميت ارضى، ملى و نظام عراق تحت هر شرايطى حفظ شود و يکى از راه‌هاى حفظ اين وحدت اجراى طرح فدراليسم است.»
واکنش‌ها
اما اين حرکت سياسى برخلاف انتظار واکنش‌هاى بسيارى را در جبهه و رسانه‌هاى مختلف سياسى عراق برانگيخت.
نخستين واکنش را جبهه توافق العراقيه از خود نشان داد. اعضاى اين جبهه در سخنرانى‌ها و مصاحبه‌هاى متعدد خود گله کردند، ائتلاف يکپارچه و در راس آن مجلس اعلا براى اجراى طرح فدراليسم عجله مى‌کنند و مى‌خواهند آن را هر چه سريعتر به اجرا در آورند.
«وفيق السامرائى» يکى از اعضاى اين جبهه در واکنش به سفر عمار حکيم با انبار گفت:«مجلس اعلا تلاش دارد با انجام اين کار سنى‌ها را براى اجراى طرح فدراليسم در عراق تحريک کند. آنها براى رسيدن به اين هدف از عشاير استان الانبار آغاز کرده‌اند زيرا رهبران عشاير اين استان به واسطه مبارزه با القاعده و گروه‌هاى تکفيرى، مورد توجه آمريکايى‌ها و گروه‌هاى سياسى عراقى قرار گرفته است.»
وى در ادامه هشدار داد:«سنى‌ها به هيچ عنوان نمى‌پذيرند که با اجراى طرح فدراليسم عراق تقسيم شود و طائفه‌هاى مذهبى و قومى به تقسيم عراق بپردازند.»
وى در پاسخ به اين سئوال که آيا جبهه توافق در اصل با اجراى طرح فدراليسم مخالف است يا خير، گفت:«ما با اجراى اين طرح مخالف نيستيم. ما مى‌گوييم اکنون وقت اجراى اين طرح نيست. هنوز اوضاع سياسى، اجتماعى و امنيتى عراق مساعد نيست و نمى‌توان طرح فدراليسم را به اجرا در آورد.»
گروه ملى العراقيه نيزهم‌زمان با سفر عمار حکيم به استان الانبار به انتقاد ازعجله برخى گروه‌هاى سياسى براى اجراى طرح فدراليسم پرداخت.
«اياد علاوى» رهبر اين گروه در مصاحبه با روزنامه الشرق‌الاوسط چاپ لندن تاکيد کرد:«اجراى طرح فدراليسم در موقعيت کنونى باعث بروز درگيرى در کشور مى‌شود و عراق را وارد يک جنگ داخلى مى‌کند.»
«حسام العزاوى» نماينده گروه ملى العراقيه در پارلمان عراق نيز در اين باره گفت:«اجراى طرح فدراليسم در وضعيت فعلى باعث بروز درگيرى‌هاى طائفه‌اى و حزبى مى‌شود. ما با اين طرح به طور کل موافقيم. قانون اساسى نيز بر اجراى آن تاکيد دارد اما زمان فعلى را وقت مناسبى براى اين کار نمى‌بينيم. ما در حال حاضر از اين طرح حمايت نمى‌کنيم زيرا معتقديم حکومت عراق بايد بر اساس مصالح ملى تشکيل شود.»
در اين ميان طيف صدرى که چندى پيش با مجلس اعلا يک پيمان‌نامه همکارى امضا کرده بود، نيز به انتقاد از طرح فدراليسم پرداخته و در اعلاميه‌اى که امروز منتشر شده، اعلام کرده است:«طيف صدرى اعتراضى به طرح فدراليسم ندارد اما معتقد است تا زمانى که نيروهاى اشغالگر در کشور حضور دارند نبايد اين طرح به اجرا در آيد.»
تيمسار سميسم رئيس هيات سياسى گروه صدرى در مصاحبه‌اى با خبرگزارى «اصوات العراق» تاکيد کرد:«ما با فکر طرح فدراليسم مخالفتى نداريم. اعتراض ما به زمان اجراى آن است. ما فدراليسم را با حضور اشغال‌گران در کشور نمى‌پذيريم. اجراى اين طرح در حال حاضر باعث تضعيف حکومت مرکزى شده و مشکلات بسيارى را متوجه کشور و ملت خواهد کرد.»
در اين ميان تنها احزاب کرد از طرح فدراليسم حمايت کرده و سفرعمارحکيم به استان الانبار را درهمين راستا مثبت ارزيابى کرده‌اند.
«محمد قادر» يکى از رهبران حزب دموکراتيک کردستان عراق ضمن حمايت از طرح فدراليسم گفت:«ما از طرح فدراليسم کاملا حمايت مى‌کنيم و براى اجراى آن تمام تلاش خود را به کار مى‌گيريم.»
وى در ادامه افزود: «همانطور که تحت نظام فدراليسم اقليم کردستان توانسته سه استان از 18 استان عراق را پوشش دهد و امنيت، ثبات و رشد اقتصادى خوبى را براى آنها به ارمغان آورد. اميدواريم ديگر استان‌هاى عراق نيز با اجابت درخواست احزاب مهم سياسى عراق از جمله مجلس اعلا و گروه ائتلاف يکپارچه و با تمکين به طرح فدراليسم که در قانون اساسى عراق بر آن تاکيد شده ضمن کمک به استحکام وحدت ملى کشور اين طرح را به اجرا در آورده و براى يک عراق فدرال گام بردارند.»
جنجال براى چيست؟
در حالى که در ابتداى سال جارى ميلادى گروه‌هاى سياسى عراقى با تصويب اکثريت بر اجراى طرح فدراليسم در کشور تاکيد کرده و آن را لازم‌الاجرا دانسته‌اند، جنجال کنونى احزاب مخالف اين طرح عجيب به نظر مى‌رسد. گرچه دلايل آن را با کمى تامل مى‌توان درک کرد.
برخى احزاب سياسى عراقى دليل آورده‌اند که با طرح فدراليسم مخالف نيستند اما زمان را براى اين کار مساعد نمى‌دانند.
در سال گذشته ميلادى «جلال طالبانى» رئيس‌جمهورى عراق در مصاحبه با روزنامه الحيات با انتقاد از سياست آمريکايى‌ها در ندادن فرصت و اختيارات بيشتر به استان‌ها و طوايف عراقى براى مبارزه مستقيم آنها با القاعده گفت:«اگر آمريکايى‌ها به شيعيان در جنوب، کردها در شمال و سنى‌ها در غرب اجازه مى‌دادند که با اختيارات بيشتر خود به پاک‌سازى القاعده بپردازند، القاعده در عراق ريشه‌کن مى‌شد و امنيت دوباره به کشور باز مى‌گشت.»
جلال طالبانى در اين مصاحبه به طور غير مستقيم در حقيقت از اجرايى نشدن طرح فدراليسم در عراق انتقاد کرده بود. زيرا دادن فرصت و اختيارات بيشتر به معناى اين است که اختياراتى همچون اختيارات يک ايالت به استان‌ها داده شود. وى به خوبى مى‌داند، دادن اين اختيارات آسان است اما پس گرفتن آن کارى بس مشکل خواهد بود.
چنين اتفاقى گرچه اکنون رخ داده و طايفه‌هاى سنى و شيعه عراق همچون صحوه الانبار خود شخصا به مبارزه با القاعده و کمک به ارتش آمريکا براى رسيدن به اين هدف اقدام کرده‌اند، اما با اين وجود برخى از احزاب سياسى عراق همچنان از پذيرش اين حقيقت ابا دارند.
علاوه بر آن با توجه به وضعيتى که اکنون در عراق حاکم است و با توجه به اين که در برخى مناطق همانند کردستان، سماوه، بصره، ناصريه، نجف و ... انتخابات محلى برگزار شده يا با توافق ريش‌سفيدان محلى، اداره آن مناطق و استان‌ها به دست مردم انجام مى‌گيرد و دولت صرفا وظيفه نظارتى دارد (البته در بعضى مناطق نظارت دولتى هم نيست) مى‌توان گفت، زمينه‌هاى اجراى فدراليسم در عراق عملا مهيا است و اکنون بر عکس آن چه برخى از عراقى‌ها مى‌گويند، بهترين زمان اجراى اين طرح است.
اما با اين حال باز مى‌توان دلايل نگرانى برخى از احزاب سياسى را از اجراى طرح فدراليسم در عراق حدس زد.
يکى از اين دلايل به طرح جديد دموکرات‌ها براى تقسيم کنفدرالى عراق بر اساس موقعيت‌هاى قومى و مذهبى باز مى‌گردد. برخى از صاحب‌نظران اين اقدام کنگره را اقدامى نسنجيده و نابخردانه دانسته‌اند و معتقدند اين اقدام باعث شد تا حساسيت‌ها با اين طرح بيش از پيش افزايش يابد.
اما از زاويه ديگرى هم مى‌توان به طرح نمايندگان کنگره نگريست. آنها در طرح خود بر تقسيم عراق تاکيد نکردند بلکه اجراى طرح فدراليسم را بر اساس تقسيم‌بندى طائفه‌اى مد نظر قرار دادند. طرحى فراتر از فدراليسم که اختيارات بيشترى را در اختيار اقليم‌ها مى‌دهد. برخى کارشناسان معتقدند، ميان تقاضاى اخير عمار حکيم و متعاقب آن سفرش به استان الانبار با طرح فدراليسم مورد نظر کنگره و دموکرات‌ها رابطه‌اى وجود دارد. بدين معنا که نمايندگان دموکرات کنگره طرح مرگ کنفدرالى را پيشنهاد دادند تا عراقى‌ها به تحرکات سياسى خود سرعت بخشيده و به تب فدراليسم راضى شوند.
اين که چرا عمارحکيم انبار را براى اجراى طرح فدراليسم انتخاب کرده نيز خود دلايلى دارد. وى به انبار رفت زيرا نخست، الانبار بزرگترين استان سنى‌نشين عراق است و طيف گسترده‌اى از طائفه‌هاى سنى عراق در اين استان جمع هستند.
دوم، هم‌پيمانان ديروز القاعده (طائفه‌هاى الانبار) اکنون به دشمنان خونى اين شبکه تبديل شده‌اند. به ويژه اين که با کشتن شيخ ستار ابوريشه رهبر قبلى آنها و برادر رهبرى فعليشان حس خون‌خواهى در آنها به شدت افزايش يافته است.
سوم، عشاير و طوايف الانبار اکنون بيش از ديگر احزاب سياسى عراقى به دولت مالکى نزديک شده و به فکر ايجاد فضاى امن در عراق هستند. به گونه‌اى که مخلصانه با تشکيل يک گروه شبه‌نظامى متشکل از 40 طائفه اصلى عراقى به مبارزه با القاعده برخواسته و نهايت همکارى را با ارتش عراق و نظاميان آمريکايى انجام مىدهند. اين نزديکى به اندازه‌اى رسيده که نورى مالکى نخست‌وير عراق به فکر انتخاب وزيرانى از ميان آنها براى پر کردن کرسى‌هاى خالى وزيران مستعفى جبهه توافق العراقيه بر آمده است.
آخر اين که تمام اين عوامل باعث شده تا مجلس اعلا گروه صحوه الانبار را نزديک‌ترين گروه در ميان گروه‌هاى فعال سياسى در عراق بداند. مجلس اعلا به خوبى مى‌داند، در صورتى که بتواند طوايف صحوه الانبار را با خود هم‌پيمان کند و به جبهه خود بکشاند و علاوه بر اين آنها را به اجراى فدراليسم ترغيب و راضى کند، گام بزرگى در پيشبرد اهداف خود در عراق برداشته است. از اين رو مى‌توان گفت، سفر عمار حکيم به الانبار حرکت تاکتيکى بسيار زيرکانه‌اى است.
در اين ميان سنى‌ها بيشترين نگرانى را از طرح فدارليسم دارند. آنها با اين که پذيرفته‌اند، با اجراى اين طرح مى‌توانند، حداقل دايره حکومتى خود را در اقليم‌هاى تحت کنترل خود مستحکم کنند اما همچنان از کاهش اختياراتشان در نظام و حکومت جديد عراق که روز به روز نيز از ميزان آن کاسته مى‌شود، نگرانند. آنها به خوبى مى‌دانند، اگر طرح فدراليسم قبل از طرح آشتى ملى و توزيع عادلانه نفت به اجرا در آيد، آن گاه ديگر نمى‌توانند با سمبه پرزور به امتياز خواهى بيشتر از عوايد نفتى و تقسيم‌هاى قومى بپردازند. به ويژه اين که تلاش دارند با به جريان انداختن طرح‌هاى توزيع عادلانه نفت و آشتى ملى طرح اجراى فدراليسم را تا حد ممکن به تعويق انداخته و حتى لغو کنند.
بازگشت اجبارى خانواده‌هاى سنى که با طرح تغيير دموگرافيک منطقه‌اى در زمان صدام انجام شده بود، از ديگر نگرانى‌هاى آنها است. در آن طرح صدام با هدف ايجاد تغييرات در اکثريت قوميت‌هاى منطقه‌اى عراق، خانواده‌هاى عرب سنى را به مناطق شيعه‌نشين و کردنشين کوچ داده بود. حال با سقوط نظام بعث بيم آن مى‌رود که اين خانواده‌هاى سنى به ديار اصليشان باز گردند و اين بدان معنا است که سنى‌ها باز هم مجبور به دادن امتياز در برابر شيعيان و کردها خواهند شد. اتفاقى که اکنون در شهر کرکوک در حال وقوع است.
در اين ميان کشورهاى عرب منطقه نيز از طرح فدراليسم عراق بسيار نگرانند. در صورتى که اين طرح در عراق با موفقيت انجام شود، آنگاه ممکن است نوبت آنها نيز برسد و مجبور شوند به قوميت‌هاى موجود در خاکشان امتيازهايى بدهند که تا کنون سابقه نداشته است.
آمار نشان مى‌دهد، 20 درصد جمعيت عربستان شيعه هستند که در وضعيت بسيار بدى به سر مى‌برند. در مصر مسيحيان و شيعيان از جمعيت قابل توجهى برخوردارند که وضعيت آنها نيز دست کمى از وضعيت شيعيان در عربستان ندارد. در مصر به طور مرتب درگيرى‌هاى مذهبى ميان مسيحيان قبطى با سنيان افراطى به وقوع مى‌پيوندد که قربانيان بسيارى به جاى گذاشته است. در لبنان مسيحيان، سنى‌ها و شيعيان در وضعيت برابرى نيستند و هر کدام ادعاهايى براى خود دارند.
در يمن که نزديک به 30 درصد مردم کشور شيعه مذهبند با وجود اين که زيدى‌ها در راس امور هستند و از لحاظ اعتقادى نزديکى بسيارى به شيعيان دارند اما وضعيت شيعيان در آن کشور به هيچ وجه مساعد نيست و دائما تحت فشار دولت صنعا قرار دارند. در سوريه، اردن، مراکش، الجزاير، بحرين، عمان، امارات متحده عربى و ليبى که آنها نيز از اقليت در خور توجه کردها، شيعيان و مسيحيان برخوردارند نيز اوضاع به همين منوال است.
به همين دليل تمام کشورهاى عربى نگرانند که با اجراى طرح فدراليسم در عراق دادخواهى اقليت‌ها در کشورشان افزايش يافته و فشارهاى مضاعف آنها را وادار به اعطاى امتيازهاى کلان و بى‌سابقه به آنها کند. براى همين است که آنها طرح فدراليسم در عراق را در حقيقت خطرى براى خود مى‌دانند تا خطرى براى عراق. زيرا در آن صورت آنها نيز ممکن است برخلاف ميلشان به سرنوشت عراق دچار شوند.
نظر شما :