ایران در خزر برابر عمل انجام شده قرار گرفته

نشست رهبران پنج کشور ساحلی دریای خزر ( ایران، روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان) بر اساس برنامه از پیش تعیین شده قرار است سه شنبه 24 ماه جاری درتهران برگزار شود.

این نشست که به منظور تعیین رژیم حقوقی دریای خزر برگزار می شود از آن جهت تهران را در کانون توجه رسانه ها و محافل سیاسی جهان قرار می دهد که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به عنوان رهبر روسیه برای نخستین بار میهمان ایرانیان خواهد بود.

آیا رهبران کشورهای ساحلی خزر به توافقی جامع که مورد تأیید همه کشورها باشد خواهند رسید؟ آیا پرونده هسته ای ایران در مذاکره با پوتین مورد بررسی قرار خواهد گرفت؟

آیا پوتین قول راه اندازی وتکمیل پروژه اتمی بوشهر را به همتای ایرانی خود خواهد داد؟ مجموعه این پرسش ها ما را بر آن داشت تا پای سخنان دکتر هرمیداس باوند استاد دانشگاه و صاحب نظر در امور سیاسی و منطقه بنشینیم آنچه در پی می آید حاصل گفت و گوی اختصاصی ما با این صاحب نظر سیاسی است.

آقای دکتر باوند نشست رهبران کشورهای ساحلی قرار است در 24 مهرماه درتهران برگزار شود.

نشست رهبران پنج کشور ساحلی خزر در تهران تشکیل خواهد شد و رهبران این کشورها برای بار دوم دور یک میز خواهند نشست. با حضور ولادیمیر پوتین در حاشیه این نشست به مسایلی چون بحران هسته ای  ایران و موضوع نیروگاه اتمی بوشهر نیز پرداخته خواهد شد.

همیشه در  نشست های کشورهای ساحلی خزر حاشیه پر رنگ تر از متن بوده است.  آیا این بار نیز حاشیه از متن پر رنگ تر خواهد شد.  نگاه پوتین به مسئله هسته ای ایران چیست؟

در پرونده هسته ای ایران، روسیه تا بحال با ایران یک برخورد تاکتیکی داشته است ولی با آمریکا و دیگران یک برخورد استراتژیک! روس ها همیشه در تصمیم های نهایی همراه دیگر کشورها بوده است.

هم در شورای حکام وهم در شورای امنیت روسیه به قطعنامه 1737 و 1747 همراه با سایر اعضای شورای امنیت به ضرر ایران رای داده است. بنابر این ازنظر استراتژیک همگام آمریکا بوده است اما از نظر تاکتیکی معمولاً خواهان آن است تعدیل هایی نسبت به ایران صورت گیرد.

درمورد طرح قطعنامه سوم که بوسیله آمریکایی ها طراحی شده است روسیه احتمالاً همراه با چین و دیگران معتقد است رسیدگی به این قطعنامه باید تا ماه دسامبر به تاخیر بیفتد.

زیرا مذاکرات ایران و آژانس  در این تاریخ پیش بینی شده است. روس ها به لحاظ تاکتیکی تا این حد دوست دارند به سود ایران قدم بردارند ولی اینکه آیا درمورد قطعنامه ای که تا ماه سپتامبر مطرح خواهد شد روسیه موضعی متفاوت خواهد گرفت تردید وجود دارد.

پوتین در دیدارش با سارکوزی گفته است تا بحال دلایل محکمی بدست نیاورده است ایران در صدد دستیابی به سلاح هسته ای است. توجه به این اوضاع واحوال طبیعی است که درحاشیه نشست خزر به موضوعاتی که مهمترین آن پرونده هسته ای ایران است پرداخته خواهد شد.

آمدن ولادیمیر پوتین به عنوان عالی ترین رهبر جمهوری فدراتیو روسیه به ایران را چگونه ارزیابی می کنید.

این یک استفاده دوگانه است. پیش از این هم سید محمد خاتمی در حاشیه نشست رهبران خزر که در عشق آباد ترکمنستان برگزارشد با ولادیمیر پوتین ملاقات کرد.

اما اوضاع بین الملل هم اکنون اندکی تفاوت دارد. حضور رهبرانی که در تصمیم گیری های مهمی چون شورای امنیت نقش مهمی دارند درتهران قابل توجه است.

یعنی شرایط روز اهمیت ویژه ای برای حضور پوتین درتهران ایجاد کرده است. به همین دلیل است که درحاشیه نشست خزر احتمالاً مسایل دیگری بویژه مسئله پرونده هسته ای مورد مذاکره قرار گیرد.

نیروگاه اتمی بوشهر که قرار بود سال ها پیش تکمیل شود بصورت یک مسئله لاینحل باقی مانده است تصور می کنید این موضوع با حضور پوتین درتهران حل وفصل شود؟

روس ها تا بحال دلایلی برای تأخیر مطرح کرده اند. عدم پرداخت پول از سوی ایران و پایبندی روسیه به مفاد قطعنامه های 1737و 1747 از جمله این دلایل بوده است.

 با این وجود برخی از مقام های روسیه در موضع گیری های خود اعلام می کنند در آینده ای نزدیک تعهدات خودش را انجام خواهند داد. بنابراین در اظهارات مقام های روسیه  ضد و نقیضهایی بوجود آمده است. اگر پوتین در تهران اظهار نظری در این خصوص بکند این اظهارات  برای انجام تعهدات نخواهد بود.

جناب دکتر به رژیم حقوقی دریای خزر بپردازیم. رهبران کشورهای ساحلی در نشست تهران چقدر به تدوین رژیم حقوقی برای این دریا نزدیک خواهند شد؟

الان رژیم حقوقی دریای خزر بصورت  دو فاکتو انجام شده است.  یعنی ایران درعمل انجام شده قرار گرفته است. مهمترین آن بستر دریاها بود که اساس آن مشاع بود. ولی روس ها قراردادهای دو جانبه ای درسال 1998 با قزاقستان وسپس با جمهوری آذربایجان درمورد تقسیم بستر مناطق شمالی انجام دادند و بعد هم بصورت سه جانبه روسیه، قزاقستان و جمهوری آذربایجان و سپس قزاقستان با آذربایجان و قزاقستان با ترکمنستان به تقسیم بستر دریا و مشاع در سطح پرداختند وعملاً ایران را در یک عمل انجام شده قرار داده اند.

براساس تقسیماتی که میان آنها صورت گرفته است سهم ایران بین 12 تا 13 درصد خواهد شد. متعاقب آن ایران پیشنهاد تقسیم مساوی دریا برای هریک از کشورهای ساحلی -20 درصد- را داد که مورد استقبال قرار نگرفت. ایران استدلال کرد با توجه به عهدنامه های 1921 و 1940 ایران دارای حقوق مساوی و مشترک در پهنه دریای خزر بوده است و اینک در نتیجه قراردادهای دو جانبه دیگر کشورهای ساحلی حقوق حقه ایران دچار تضییع فاحش شده است لذا ایران اجازه نخواهد داد در 20 درصد آب های مجاور دیگران فعالیتی انجام دهند.

ایران در حوزه البرز یک شرکت انگلیسی را وادار کرد که منطقه راترک کند. از سوی دیگر ایران مذاکراتی را با جمهوری های آذربایجان وترکمنستان برای تحقق 20 درصد از سهم دریا را در پیش گرفته است. بنابر این در حوزه بستر فکر نمی کنم روس ها آمادگی داشته باشند درمورد توافقات خود با سایر جمهوری ها بازنگری کنند.

درمورد شیلات هم روسیه سیستم سهمیه بندی را طرح کرده است. این کشور آب های مجاور خود را مستثنی کرده ولی سهمیه بندی در بقیه آب ها را خواستار شده است. این تداعی گر یک مثال انگلیسی است که می گوید کیک من مال من و کیک شما مال همه! درمورد کشتیرانی، روسیه بشدت معتقد به آزادی کشتیرانی و پرواز است.

این آزادی کشتیرانی و پرواز آیا به سود ایران است؟

این موضوع  به سود همه کشورها است.

درخصوص نظامی شدن دریای خزر روس ها معتقد بودند بیگانگان نباید دردریای خزر حضورداشته باشند اما آنها اخیراً به آمریکاییها پیشنهاد استقرار سپر  دفاع موشکی درپایگاه قبله را دادند این سیاست روس ها را ا چگونه ارزیابی می کنید؟

آنها از یک طرف  معتقدند مفاد عهدنامه های 1921 و 1940 با مقتضیات زمان سازگاری ندارد و آن را نا دیده می گیرند و از طرف دیگر به مفاد همین عهدنامه ها که می گوید تنها کشورهای ساحلی می توانند در دریای خزر از آزادی کشتیرانی و نظامی برخوردار باشند استناد می کنند.

اما روس ها همچنان در موضع گیری هایشان پایدار نیستند و معمولاً در شرایط مختلف زمانی سعی می کنند موضع گیری بکنند تا اگر  تفاهمی شد بتوانند دست بالا را بگیرند. بنابراین همچنانکه می دانید آذربایجان مایل است عضو ناتو شود الان هم روسیه پیشنهاد کرده است که آمریکایی ها سپر دفاع موشکی را در پایگاه قبله درجمهوری آذربایجان مستقر کند.

من معتقدم روسیه با گذشت زمان موضع خودش را تغییرخواهد داد. سیاست های روسیه درمنطقه خزر گویای این است که روسیه ابتدا طرفدار مشاع بود و در آن واحد در کنسرسیوم های که مخالف مشاع بودند سهم داشت این نوع موضع گیری ها درتمام سیاست های خارجی روس ها دیده می شود.

شما گفتید ایران در برابر عمل انجام شده قرار گرفته  و سهمی برابر 13-12 درصد برایش در نظر گرفته اند. از طرف دیگر ایران اعلام کرده اجازه فعالیت در محدوده 20 درصدی آب های ساحلی را به هیچ کشوری نخواهد داد به نظر شما تهران قادر به حفظ این 20 درصد خواهد بود؟

من فکرمی کنم 20 درصد حداقل سهم ایران درخزر است. معتقدم یا باید با همسایه ها به توافق برسیم یا ایران متقاضی بشود که پرونده به دیوان بین المللی لاهه برده شود و کشورهای همسایه این را قبول کنند. در آن صورت من فکر می کنم سهم ایران حتی بیشتر از 20 درصد خواهد شد. اساس داوری دیوان بر اساس قراردادها است. درعهدنامه های 1921 و1940 طول سواحل مبنا نبوده است. اگر بر اساس طول سواحل بود سهم ایران از ابتدا حد آستارا و بندر حسینقلی بود.

بنابراین اگر پرونده به داوری برود سهم ایران بیشتر از 20 درصد خواهد بود. ایران می توانست ماورای 10 مایلی که اختصاصی دو کشور ایران وشوروی سابق بود شکار گسترده ماهی داشته باشد ولی برای جلوگیری از تحریک روسیه ترجیح داده است صید را محلی کند.

به همین دلیل است که بعضی ها اصل قاعده «استپل» را قبول ندارند چون معتقدند کشورها ممکن است به دلیل ملاحظات سسیاسی و امنیتی قادربه استفاده ازحقوق خودشان نباشند. من اعتقاد دارم ایران باید ایستادگی کند و اگر این کار را انجام دهد و پرونده به داوری یا به دیوان برود سهم ایران اگر بیشتر از 20 درصد نشود کمتر از آن هم نخواهد شد.

از زمان فروپاشی شوروی تا الان کجای کار ما می لنگید که سهم ما از این دریا به 13 تا 12 درصد کاهش یافته است؟

اشتباه اول ما این بود که فکر کردیم روس ها با ما همگام هستند. هر دو طرفدار رژیم مشاع در دریای خزر بودیم. با توجه به تحولات و مقتضات روز جامعه بین الملل دنباله رو روسیه شدیم. بعد همچنانکه اشاره شد روس ها ما را در برابر عمل انجام شده قرار دادند.

درصورتی که ما همان زمان باید بطور خیلی جدی ایستادگی می کردیم. از طرف دیگر ما ضمن اینکه طرفدار رژیم مشاع بودیم پیشنهاد تقسیم دریا را دادیم. یعنی مبنای قبلی را لغو کردیم و این به نظر من اشتباه بود. در صورتی که ایران می بایست بر الگوی اول خود ایستادگی می کرد و بر آن اساس حقوق خودش را می طلبید.

در ست است که روسیه و قزاقستان و آذربایجان به توافقاتی رسیده ان. اما باید پذیرفت که جمهوری آذربایجان وترکمنستان هنوز مشکلات زیادی با هم دارند

اختلاف این دو جمهوری  در مورد تحدید حدود بستر دریای خزر است. ولی آنها برنامه های خودشان را انجام می دهند. آنجا دو ضابطه وجود دارد. یا ضابطه "اکودیستن" است یا ضابطه "اکوتی" یا مجموعه ای از این دو. البته پرونده اگر به دادگاهی ارجاع شود بیشتر ضابطه اکوتی  را در نظر می گیرند.

نشست رهبران کشورهای ساحلی را چگونه پیش بینی می کنید؟

هنوز به رژیم منسجمی دسترسی پیدا نکرده ایم. اما در این نشست باید یک نهاد مشترک تشکیل، صلاحیت و اختیاراتی به آن نهاد واگذارشود تا  از تخلف کشورها از قوانین جلوگیری کند. این ها مسایلی است که نیازمند تصمیم گیری است.