حفظ صلح عامل همراهى روسیه با ايران؟

 روسیه برخلاف رای علیه ایران در شورا امنیت یکی از حامیان ایران در پرونده اتمی ایجاد شده در مورد برنامه هسته ای  در مجامع بین المللی است. بسیاری از تحلیل گران و اقتصاد دانان بر این باورند که روابط تنگاتنگ اقتصادی بین ایران و این کشور حوزه دریای خزر سبب شده تا روسیه حامی ایران باشد.

 

برخی دیگر برای این حمایت به قراردادهای تسلیحاتی ، دفاعی و هسته ای ایران و روسیه اشاره می کنند و این قرار دادها را عاملی برای جهت گیری روسیه در مورد ایران می دانند. آنها برای تایید ادعای خود به قرارداد 700 میلیون دلاری ایران و روسیه که در سال 2005 میلادی امضا شد اشاره می کنند.

 

 طبق این قرار داد روسیه موشکهای دفاع هوایی تورام یک" " را به ایران صادر می کند. این قرار داد در شرایطی امضا شد که ایالات متحده امریکا جهان را از انعقاد قرارداد تسلیحاتی با ایران منع کرده بود.

نظریه سومی هم وجود دارد . بر طبق این نظریه ایران و روسیه یک هدف مشترک دارند و آن هدف هم جلوگیری از نفوذ غرب به خصوص امریکا است. روسیه مخالف حضور قدرتمند امریکا و اروپا در ایران و دیگر کشورهای اطراف خود است و همین مساله سبب شد تا در تقابل ایران و غرب در مورد مساله هسته ای از غرب طرفداری نکند.

 

بسیاری از منابع روسی حضور غرب در منطقه را باعث نا امنی و بی ثباتی می دانند و به همین دلیل از هیچ تلاشی برای ممانعت از حضور امریکا در ایران ویا دیگر کشورهای اطراف خود فرو گذار نمی کنند.

  

اما این ادعا ها تا چه اندازه ای صحت دارد؟ آیا حجم تجارت دوجانبه ایران و روسیه به اندازه ای است که تغییر مناسبات تجاری با ایران وضعیت اقتصادی روسیه را تحت تاثیر قرار می دهد؟

 

 آیا ایران یکی از بزرگترین شریک تجاری روسیه است و همین مساله روسیه را به تکاپو برای حفظ شریک تجاری خود واداشته است؟ آیا ایران یکی از بزرگنرین بازار های روسیه برای صادر کردن تسلیحات دفاعی و نظامی است ؟

 

اقتصاد روسیه

روسیه کشوری پهناور با اقتصادی بزرگ است. ارزش تولید ناخالص داخلی این کشور در سال گذشته میلادی 746/1 هزار میلیارد دلار بود که تقریبا سه برابر ارزش تولید ناخالص داخلی ایران است.

 

اقتصاد این کشور برای هشتمین سال پیاپی پس از بحران اقتصادی سال 1998 میلادی رشد را تجربه کرد .بسیاری افزایش قیمت نفت و تنزل ارزش روبل را از عوامل مهم در این مساله می دانند ولی طی سالهای  2002 و 2003 میلادی رشد سرمایه گذاری خارجی و رشد تقاضای کالاهای مصرفی به عنوان مهمترین عوامل رشد اقتصادی این کشورمطرح شدند.

 

طی پنج سال گذشته سرمایه گذاری در بخش دارایی های ثابت سالانه 10 درصد و درآمد شخصی مردم سالانه 12 درصد رشد کرد وهمین مساله سبب شد تا نرخ فقر در این کشور پهناور تنزل چشمگیری پیدا کند.

 

از سال 2001 میلادی روسیه توانست تراز بودجه خود را به سمت مازاد بودجه حرکت دهد تا اینکه در سال 2006 میلادی مازاد بودجه روسیه به 9 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشوررسید.

 

رشد اقتصاد و درآمد نفتی کشور روسیه به آنها امکان داد تا سهم زیادی از بدهی های خارجی شوروی سابق را بپردازند . همین مساله سبب شد تا ذخایر ارزی خارجی روسیه از 12 میلیارد دلار در سال 1999 میلادی به 315 میلیارد دلار در سال 2006 میلادی برسد.

 

با رسیدن حجم ذخایر ارزی به 315 میلیارد دلار روسیه از نظر حجم ذخایر ارزی خارجی سومین رتبه را درجهان بدست آورد.

 

در دوره اول ریاست جمهوری پوتین برنامه های اصلاحاتی زیادی در عرصه های بانکداری، بازار کار،مالیات و مالکیت زمین در روسیه اجرا شد.

 

این برنامه های اصلاحاتی سبب ارتقای فضای تجاری و جلب اعتماد سرمایه گذاران خارجی به اقتصاد روسیه شد وطی یک سال حجم سرمایه گذاری خارجی در این کشور- 6/14 میلیارد دلار در سال 2005 میلادی و 30 میلیارد دلار در سال 2006 میلادی - دو برابر شد.

 

نرخ تورم که بزرگترین معضل اقتصادی کشورهای بزرگ جهان در قرن حاضر است در سال 2006 میلای تا حد زیادی درکشور روسیه تنزل پیدا کرد .

 

در سال 2006 میلادی برای اولین بار طی یک دهه گذشته نرخ تورم در این کشور به کمتر از 10 درصد رسید. اما هنوز هم وابستگی اقتصاد به درآمد نفت،گاز طبیعی و فلزات به حدی بود که اقتصاد را در برابر تغییرات بازار این منابع طبیعی آسیب پذیر می کرد.

 

برای تایید این نکته به گزارش دولت روسیه اشاره می کنیم. طبق این گزارش 80 درصد از درآمد صادراتی کشور و حدود 32 درصد از درآمد دولت از نفت ،گاز و دیگر منابع طبیعی تامین می شود و همین موجب نگرانی سردمداران اقتصادی این سرزمین شده است.

 

این کشور بیشتر از 4/74 میلیارد بشکه ذخیره تایید شده نفتی و 57/47 میلیارد متر مکعب ذخیره تایید شده گازی دارد و بزرگترین صادر کننده غیر اوپکی نفت است.

 

تجارت روسیه

در سال گذشته روسیه 6/317 میلیارد دلار از صادرات نفت و فراورده های نفتی،گاز طبیعی،چوب و فراورده های چوبی، فلزات، مواد شیمیایی و تسلیحات نظامی بدست آورد. در این سال بزرگترین شریک صادراتی روسیه کشور هلند بود .

 

 این کشور 3/12 درصد از محصولات صادراتی روسیه را جذب می کرد.پس از هلند کشورهای ایتالیا (6/8 درصد )، آلمان (4/8 درصد ) چین (4/5 درصد )،اوکراین(1/5 درصد)،ترکیه (9/4 درصد)،سوید (1/4 درصد) بزرگترین شرکای صادراتی روسیه بودند.

 

این کشورها حدود 50 درصد از محصولات صادراتی روسیه را جذب می کردند وبه همین دلیل نقش زیادی دراقتصاد این کشور ایفا می کنند. از طرف دیگر ای کشورها قرار دادهایی با روسیه منعقد کردند که به موجب آنها روسیه تلسیحات نظمی تولید خود را به این کشورها صادر می کند.

 

حجم تجارت این کشورها با روسیه به حدی است که دیگر کشورهای جهان سهم چندانی در درآمد و اقتصاد این کشور اروپایی ندارند و تغییر سیاستهای اقتصادی و تجاریشان نمی تواند آسیبی به اقتصاد روسیه وارد کند.

 

در این سال هزینه وارداتی روسیه برابربا 5/171 میلیارد دلار بود که این هزینه صرف وارد کردن ماشین آلات و تجهیزات صنعتی ، کالاهای مصرفی ،دارو،گوشت قرمز،شکر،فراورده های فلزی تکمیل نشده شد.

 

بزرگترین شرکای وارداتی روسیه کشورهای آلمان(9/13 درصد)،چین (7/9 درصد )،اوکراین(7درصد)،ژاپن(9/5 درصد)،کره جنوبی(1/5درصد) امریکا (8/4درصد) فرانسه(4/4 درصد) و ایتالیا(3/4 درصد) هستند.

 

اقتصاد و تجارت ایران

ارزش تولید ناخالص داخلی ایران در سال 2006 میلادی بیشتر از 2/559 میلیارد دلار گزارش شده است که بیشترین سهم از آن از بخشهای خدماتی تامین می شود.

 

اقتصاد ایران عمدتا اقتصادی دولتی است و در دوران فعالیت مجلس نهم – ریاست جمهوری دکتر محمود احمدی نژاد – سیاست خصوصی سازی در آن مطرح و تا حدی اجرا شده است.

 

حجم ذخایر تایید شده نفتی در این کشور 5/132 میلیارد بشکه و حجم ذخایر تایید شده گاز طبیعی در این سرزمین 62/26 هزار میلیارد متر مکعب اعلام شده است.

 

نفت بزرگترین سهم از درآمد صادراتی ایران را به خود اختصاص داده است. در سال گذشته 80 درصد از درآمد صادراتی کشور از نفت تامین شد. دیگر محصولات صادراتی ایران فراورده های شیمیایی و پتروشیمی، میوه ، دانه های خوراکی و فرش است .

 

 بزرگترین شرکای صادراتی ایران کشورهای ژاپن(1/14 درصد)، چین(9/12 درصد) ،ترکیه ( 3/7 درصد) ،ایتالیا(3/6 درصد، کره جنوبی(7/5 درصد) ،هلند (6/4 درصد ) هستند.

 

در مقابل بیشترین سهم از مواد اولیه صنعتی و کالاهای واسط صنعتی ایران از طریق واردات تامین می شود و روسیه یکی از شرکای وارداتی مهم است.

 

 روسیه هفتمین شریک وارداتی ایران از نظر حجم واردات است. این کشور در سال گذشته 5/4 درصد از کل محصولات وارداتی ایران را تامین کرد.آلمان بزرگترین شریک وارداتی است و 12 درصد از مواد مورد نیاز ایران را تامین می کند.

 

پس از آلمان کشورهای چین (5/10 درصد )، امارات(4/9 درصد )، کره جنوبی(2/6 درصد) ، فرانسه (6/5 درصد) ،ایتالیا(4/5 درصد) و در نهایت روسیه با 5/4 درصد از سهم وارداتی ایران قرار دارند.

 

با توجه به آمار ارایه شده ارزش تجاری ایران و روسیه بیشتر از اقتصاد روسیه روی اقتصاد ایران تاثیر گذار است و بر هم خوردن این روابط به اقتصاد روسیه آسیبی وارد نمی کند. از طرف دیگر ایران تنها بازار روسیه برای صادر کردن تسلیحات نظامی نیست و همین مساله نظریه دوم را نیز از دور خارج می کند.

به نظر می رسد صحیح ترین نظریه ای که برای حمایت روسیه از ایران می توان ارایه داد همان نظریه سوم یعنی منافع مشترک روسیه و ایران در عدم حضور امریکا در منطقه است. زیرا حضور امریکا و نیروهای امریکایی به معنای بی ثباتی و نا امنی است و نه تنها ایران با آن مقابله می کند بلکه کشور روسیه نیز در این حرکت همراه ایران است.