افزايش قيمت نفت،خطرى بزرگ يا عاملى خنثى

نفت یکی ازکلیدی ترین منابع انرژی جهان است که می تواند روی جای جای اقتصاد جهان تاثیر بگذارد. به همین دلیل افزایش بی سابقه قیمت نفت و گذشتن آن از مرز80 دلار سبب شد تا شمار زیادی ازتحلیل گران و اقتصاددانان به بررسی تاثیرات این مساله روی اقتصاد بپردازند.

بسیاری ازتحلیل گران تحولات ایجاد شده دربازارنفت را خطری بزرگ برای اقتصاد می شمارند و خواستارمداخله سیاسی واقتصادی دربازارنفت هستند.

همین مساله سبب شد تا بسیاری ازکشورها ازاوپک و تولید کنندگان غیراوپکی بخواهند تا با افزایش تولید خود مانع ازافزایش قیمت نفت شوند ولی براین باورند که طرح افزایش 500هزاربشکه نفت درروزبه سهم تولید اوپک نمی تواند مشکلی را حل کند.

دلایل افزایش قیمت نفت

برخی دلیل افزایش قیمت نفت دربازارجهانی را برهم خوردن تعادل بازارعرضه و تقاضا می دانند.

یکی ازتحلیل گران وال استریت ژورنال می گوید:"پیش بینی های ارایه شده درماههای اخیرمبنی برایجاد کسری دربازار نفت و ادامه این روند تا سال 2008 میلادی یکی ازدلایل با اهمیت درافزایش قیمت نفت است.

وی براین باوراست تا زمانیکه کسری عرضه نفت بیشتر ازیک میلیون بشکه درروزباشد می توان انتظار داشت همچنان قیمت سیرافزایشی داشته باشد ولی اگراین کسری تنزل یابد می توان به ثبات نسبی قیمت و حتی تنزل آن امیدوار بود.

تحلیل گران"گلد من ساش" وضعیتت کنونی بازارنفت را خطری بزرگ برای اقتصاد می دانند و بر این باورند که درصورت ادامه روند کاهشی دراقتصاد آمریکا و تنزل ارزش دلاردربازارهای جهانی درچند ماه پایانی سال جاری قیمت نفت به بیشتراز90 دلاربه ازای هر بشکه می رسد.

رسیدن قیمت نفت به 90 دلاردراولین گام به اقتصاد درحال افول آمریکا آسیب وارد می کند و سبب می شود تا زیرساختهای ضعیف این اقتصاد به ظاهر استوارمتزلزل ترگردد.

برخی دیگرازتحلیل گران دلایل دیگری برای افزایش قیمت نفت درماههای اخیرذکرمی کنند. آنها براین باورند که تنشهای سیاسی درکشورهای نفت خیزجهان سبب شد تا قیمت نفت به یکباره ارتقا یابد.

اینان برای تایید نظریه خود به مساله عراق، تنشهای نیجریه و مساله هسته ای ایران اشاره می کنند که هریک سهمی چشمگیردراین عرصه داشته است.

اما دلیل افزایش قیمت نفت هرچیزی که باشد ما امروزشاهد گذشتن آن ازمرز80 دلارو احتمال بالا تررفتن قیمت هربشکه درچند ماه آخرسال 2007 میلادی هستیم که آسیب زیادی به اقتصادهای مصرف کننده جهان وارد می کند.

دراین میان اقتصاد ایالات متحده آمریکا ازاهمیت بالایی برخورداراست. زیرا ازیک طرف بزرگترین اقتصاد جهان است وازطرف دیگربزرگترین مصرف کنندگان و وارد کنندگان نفت جهان است.

حال سوال این است که درصورت افزایش قیمت نفت ازمرز80 دلارویا باقی ماندن قیمت هربشکه دراین سطح درسال جاری وسال آینده میلادی برای اقتصاد آمریکا چه وضعیتی پیش می آید؟ آیا آقتصاد آمریکا توان پذیرفتن نفت80 دلاری را دارد؟

تحلیل های دو سویه در مورد اقتصاد امریکا

وال استریت درشماره اخیرخود نوشته است درصورت ادامه روند کنونی دربازارنفت، آمریکا با رکود اقتصادی مواجه خواهد شد.

تحلیل گران این مجله احتمال رکود اقتصادی درآمریکا را 40 درصد عنوان کردند که می تواند سبب رکود اقتصاد جهانی و بازارهای صنعتی وابسته به آمریکا شود.

استفان براون، مدیربخش اقتصاد انرژی دربانک ذخایرارزی دالاس معتقد است درصورت ایجاد رکود در اقتصاد آمریکا قیمت نفت نیزتنزل می یابد. وی درمصاحبه با نیویورک تایمزمی گوید:"آمریکا بزرگترین کشورمصرف کننده نفت درجهان است. بنابراین همانطورکه بازارنفت روی اقتصاد این کشورتاثیرمستقیم دارد، تحولات اقتصادی آمریکا نیزروی قیمت نفت درجهان موثراست. بنابراین ایجاد رکود دراقتصاد آمریکا معادل کاهش قیمت نفت ودمیده شدن جان تازه به اقتصاد و صنعت آمریکا است."   

اما اگراین نظریه درست باشد پس دلیل رشد بی سابقه قیمت نفت درماههای اخیررا چگونه می توان توجیه کرد؟ آیا غیرازاین است که نا بسامانی اخیراقتصاد آمریکا که اولین نشانه های آن دربازارمسکن وارزش دلارنمایان شد زمینه را برای کاهش قیمت نفت فراهم کرد؟

شاید مسوولان اقتصادی آمریکا تصورمی کنند اقتصاددانان جهانی ازدلایل تغییرات مداوم نرخ بهره دراین کشوربی خبرند و یا آن را تنها یک سیاست اقتصادی صرف نمی دانند که دولت وسردمدارن اقتصادی از سالها پیش برنامه ریزی کرده اند؟

شاید مسوولان اقتصادی آمریکا شرایط سالهای دهه 1970 میلادی را فراموش کرده اند. سالهایی که اقتصاد آمریکا دررکود مطلق به سرمی برد ولی همچنان قیمت نفت درسطح بالایی قرارداشت وهمین مساله سبب شد تا اقتصاد ازدوطرف آسیب ببیند.

مخالفان این نظریه به وضعیت اقتصاد جهانی ورشد اقتصادهای آسیایی اشاره می کنند. آنها دراین مورد می گویند:"با وجود سهم بزرگ اقتصاد آمریکا درجهان وتاثیرزیاد آن روی بخشهای مختلف اقتصاد و صنعت ولی اقتصاد امروزجهان به آسیا رو کرده است.

دردنیای امروزنه تنها آمریکا بلکه کشورهایی مثل چین وهند دراقتصاد جهان نقش بازی می کنند ورشد اقتصادی ونرخ رشد مصرف آنها سبب افزایش نرخ رشد اقتصاد جهانی شده است."

برایان پیرس، اقتصاددان ارشد اتحادیه بین المللی حمل و نقل هوایی،این نظریه را رد می کند. وی دراین مورد می گوید:"آمریکا بزرگترین مصرف کننده نفت درجهان است. این کشورسالانه یک چهارم یا 25 درصد از نفت جهان را مصرف می کند وهمین مساله سبب پررنگ شدن نقش آمریکا دراین بازارشده است."

وی درمورد چین گفت:"طی یک دهه اخیررشد اقتصاد چین سبب شد تا تقاضای نفت درجهان ارتقا یابد و این یکی ازدلایل با اهمیت افزایش قیمت نفت است. اما با وجود این رشد هنوزهم میزان مصرف نفت در چین تنها 9 درصد ازکل مصرف جهان است و با ایالات متحده امریکا فاصله زیادی دارد."

وی تاکید کرد درصورت رکوداقتصادی آمریکا قیمت نفت تنزل می یابد ولی هیچ گاه به سقف قیمت سالهای 2002 و 2003 میلادی نمی رسد.

کاهش حساسیت اقتصاد جهان به نفت

جوزف گلد اشتاین، اقتصاد دان دپارتمان انرژی آمریکا، برای توصیف وضعیت کنونی به بررسی بازار نفت طی یک دهه اخیرپرداخته است. وی درگزارش اخیرخود نوشت:"یک دهه قبل قیمت هربشکه نفت 11 دلارآمریکا بود. درآن سالها تصوررسیدن قیمت نفت به 50 دلار تصوی دورازدسترس می نمود وهمه ازعواقب این مساله می ترسیدند و معتقد بودند رسیدن قیمت نفت به 50 دلاربه معنای وارد آمدن آسیبهای جدی به اقتصاد است.

ولی چند سال بعد یا به عبارت دقیق تردراواخرسال 2004 قیمت هربشکه نفت خام به 50 دلاررسید که دلیل آن رشد اقتصاد جهانی وتوسعه همه جانبه آن بود. دراواسط سال 2005 میلادی هربشکه نفت60 دلار به فروش رسید و بازهم اقتصاد جهان زیرو رو نشد.

سال 2007 میلادی هم رکورد شکنی کرد و قیمت هربشکه نفت ازمرز80 دلارگذشت و بسیاری پیش بینی می کنند تا انتهای سال جای یا ابتدای سال آینده هربشکه نفت با قیمت 90 دلارمبادله شود وبازهم اقتصاددانان، سیاستمداران ومصرف کنندگان کوچک- مردم عادی- نگران عواقب این رشد هستند.

آمریکایی ها تصورمی کردند افزایش قیمت بنزین آسیبهای زیادی به صنایع و اقتصاد آمریکا کند و چرخهای صنعت جهان را ازحرکت بازایستاند ولی قیمت هرگالن بنزین ازمرز3 دلارهم گذشت واقتصاد جهان همچنان پابرجا واستواراست.

وی دراین گزارش درمورد دلیل آسیب ندیدن اقتصاد دراثررشد قیمت نفت نوشت:"افزایش قیمت نفت آسیب جدی به اقتصاد جهان وارد نمی کند زیرا اقتصاد رشد یافته جهان امروزوابستگی وحساسیت کمتری به قیمت نفت دارد ودلیل آن تجربه ای است که جهانیان درسالهای اخیربدست آوردند.

اول: با افزایش قیمت نفت صنایع مصرف کننده تلاش کردند ازسوخت استفاده بهینه بکنند و ازهدردادن یا استفاده بیش ازاندازه جلوگیری کردند. این باعث کمترشدن مصرف وهزینه شد.

ازطرف دیگربه جای توسعه صنایع مصرف کننده سوخت به توسعه بخشهای خدماتی پرداختند که درمقایسه با تولید به منابع انرژی کمتری نیازداشت. امروزه سهم بزرگی ازاقتصاد جهان به بخش خدمات اختصاص دارد واین یعنی کاهش وابستگی به نفت."