سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

 سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
نویسنده: جلال دهقانی فیروزآبادی
ناشر: انتشارات سمت
تاریخ انتشار: 1388

کتاب سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران اثر جلال دهقانی فیروزآبادی یکی از بهترین کتاب‌های به زبان فارسی است که تلاش کرده به صورت روشمند به تببین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بپردازد.

آن طور که در مقدمه این کتاب آمده هدف این کتاب توصیف و تبیین علمی و روشمند سیاست خارجی جمهوری اسلامی به صورت یک متن آموزشی است. بنابراین، از یکسو بر پایه اصول تدوین کتب درسی تلاش شده از ادبیات موجود در حوزه مطالعات سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران استفاده بهتری شود به طوری که یافته‌ها و داده‌های علمی سایر اندیشمندان، نویسندگان و تحلیل‌گران سیاست خارجی ایران نقشی برجسته در تألیف این کتاب داشته است.

اما از سوی دیگر، نویسنده بر مبنای سنت علم انباشتی سعی کرده تا با پردازش داده‌های موجود در قالب یک چارچوب نظری و مفهومی چند متغیره، متن متفاوت و متمایزی ارائه دهد. از این رو، مهمترین ویژگی این اثر، جامع‌نگری آن است. به گونه‌ای که در توصیف و تحلیل سیاست خارجی ایران هر دو حوزه نظری و عملی را پوشش می‌دهد.

رویکردهای نظری به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ منابع سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران اصول، منافع، اهداف و راهبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ گفتمان‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ ساختار تصمیم‌گیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ از دولت موقت تا بیانیه الجزایر؛ دوران دفاع مقدس؛ دوران سازندگی؛ دوران اصلاحات برخی مباحث و موضوعات طرح شده در این کتاب هستند .

در این کتاب از چارچوب مفهومی جیمز روزنا برای ارزیابی و تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بهره گرفته شده است. هدف نویسنده در این کتاب ارائه یک نظریه تلفیقی نیست بلکه ارائه چارچوبی مفهومی است که به لحاظ روشی و منطقی امکان توضیح متغیرها را در سطوح مختلف داشته باشد.

درفصل اول این کتاب به رویکردهای نظری مختلف برای تبیین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از جمله آرمان گرایی، واقع گرایی و سازه انگاری اشاره شده است و سپس عنوان شده است که هرکدام از این رویکردها، تنها از قدرت تبیین و تحلیل بخش از ماهیت و رفتار سیاست خارجی کشور برخوردار هستند و نمی‌توانند تمامی ابعاد و جوانب آن را توضیح دهند. در ادامه چارچوب مفهومی جیمز روزنا و پنج دسته از منابع سیاست خارجی به عنوان چارچوب مفهومی مناسب برای تحلیل سیاست خارجی ایران ذکر شده است.

در چارچوب تحلیلی و نظری روزنا یک سری متغیرها در چارچوب فردی، نقشی، حکومتی، ملی(ویژگی‌های جامعه فارغ از حکومت) و بین‌المللی و سیستمیک مورد توجه قرار می‌گیرد.

در پایان فصل اول کتاب، مشاهده می‌شود که نظریه‌های گوناگونی در مورد تحلیل سیاست خارجی ایران مورد توجه قرار گرفته است و متغیرهایی که توسط این نظریه‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد بیان شده است. با ملاحظه متغیرهای مورد بررسی مشاهده می‌شود که همه این متغیرهای برای بررسی سیاست خارجی ایران لازم هستند ولی هیچ متغیری برای تحلیل به تنهایی کافی نیستند.

به اعتقاد نویسنده چارچوب روزنا این امکان را به صورت روشمند به ما می‌دهد تا مجموعه‌ای از متغیرها را در سه سطح فردی، ملی و بین‌المللی اعم از مادی و معنایی بتوان برای تحلیل سیاست خارجی ایران مورد بررسی قرار داد. این پنج دسته از منابع که توسط روزنا بیان شده، متشکل از متغیرهای فراوانی است. متغیرهای فردی ناظر به ویژگی‌های شخصیتی تصمیم‌گیرندگان است. این ویژگی‌ها که مورد توجه نظریات تصمیم‌گیری است برای تحلیل و ارزیابی سیاست خارجی کشورها و از جمله ایران کافی نیست. ولی از طرف دیگر به طور قطع تصمیم‌گیرندگان در سیاست خارجی ایران نقش دارند.

به اعتقاد دهقانی فیروزآبادی این چارچوب ما را قادر می‌سازد که در موضوعات و موارد گوناگون سیاست خارجی ایران را مورد بررسی قرار دهیم و بررسی کنیم که در آن مورد خاص از بین این دسته از پنج منابع کدام متغیر تاثیر بیشتر و کدام متغیر تاثیر کمتر دارد. از مجموع این بررسی‌ها می‌توانیم به صورت استقرایی به یک تعمیم برسیم. به عنوان مثال اگر از مجموع 50 مورد از رفتار سیاست خارجی ایران در 30 مورد، ایدئولوژی مهم بوده باشد یا ساختار نظام بین‌الملل، در آن صورت می‌توان نتیجه گرفت که سیاست خارجی ایران بیشتر تحت تاثیر ایدئولوژی و نظام بین‌الملل است.