تاريخ بلعمى

تاريخ بلعمى ترجمه ابوعلى بلعمى از تاريخ طبرى تالیف محمد‌ بن جرير طبرى است. اين کتاب در سال 352 هجری قمرى به درخواست منصور بن نوح سامانى از وزيرش ابوعلى بلعمى تدوين شد.

در مقدمه هوشنگ رهنما بر چاپ تازه این کتاب آمده است که مشخص نيست خود بلعمى اين کتاب را تدوين کرده يا دستيارانش ولی این کار به نام وى تمام شده است. در این مقدمه می خوانیم: ابهام در هويت مترجم يا مترجمان و تعدد دست‌ نويس‌هاى به جاى مانده از آن با اختلاف‌هاى بسيار در تنظيم فصل‌ها  و واژگان و موارد فراوان ديگر، هيچ يک از اعتبار بى‌مانند اين اثر نمى‌کاهد؛ چرا که در وهله نخست در کنار مقدمه قديم شاهنامه، قديم ترين سند نثر فارسى است که به ما رسيده است، و در وهله دوم به اعتبار ارزش ادبى آن، به گفته ملک الشعراى بهار:«... از تاريخ بيهقى و کليله و دمنه نصرالله منشى به فارسى نزديک تر است ، بسى ساده و فصيح و مانند ‌آب روان، و چنان مى‌نمايد که در زمان خود طورى ساده بوده است که پيرزنان ايرانى هم قادر به استفاده از قرائت ‌آن بوده‌اند»

تاريخ بلعمى نخستين بار در 1291 هجرى به صورت چاپ سنگى در هندوستان منتشر شد. ملک الشعراى بهار در حدود سال‌هاى 1310 تصحيح انتقادى آن را به پايان رساند اما متن آماده تا ساليان به درازا کشيد و منتشر نشد تا آنکه در سال 1341 با ويرايش محمد پروين گنابادى در سلسله انتشارات وزارت فرهنگ به چاپ رسيد.

چاپ انتقادى ديگرى از همين متن با عنوان تاريخ ‌نامه طبرى به تصحيح و تحشيه محمد روشن در پنج جلد از سوى نشر سروش در سال 1378 منتشر شد. همچنين ترجمه جديدى از متن عربى تاريخ طبرى به قلم ابوالقاسم پاينده در 16 جلد در سال 1364 منتشر شد.

تاريخ بلعمى نخستين متن منثور در مجموعه متن‌هاى کلاسيک زبان فارسى است که نشر هرمس در اختیار خوانندگان قرار داده است. چاپ اين متن بى‌کم و کاست برپايه چاپ انتقادى بهار و ويرايش محمد پروين گنابادى صورت گرفته و تنها نشانه گذارى متن، قصد‌ آسان سازى خوانش آن تغيير يافته است.

این کتاب از مجموعه "ادب و تاريخ کهن فارسى" هرمس است که با کاغذهاى ويژه و در قطع پالتويى منتشر می شود.