پاسداشت خلیج فارس با حضور طیف‌های مختلف سیاسی

همایش یک روزه "خلیج فارس؛ طرح تدوین دانشنامه" نهم اردیبهشت با حضور شخصیت هایی چون حجت الاسلام محمدی گلپایگانی، علی اکبر ولایتی، سرلشکر رحیم صفوی، سید محمد خاتمی، سید صادق خرازی مهدی کروبی، علی اکبر ناطق نوری و جمع زیادی از محققان و پژوهشگران تاریخی و فرهنگی در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد. گزارشی اجمالی از این نشست از نظر می گذرد.

همایش "خلیج فارس؛ طرح تدوین شاهنامه" از جهات مختلف همایشی متفاوت بود؛ برخاسته از انگیزه های ملی ولی با حضور میهمانانی با آرا و اندیشه های سیاسی و فرهنگی متفاوت. حتی تفاوت ها به حدی بود که در حاشیه برنامه، بحث و جدل هایی نیز میان برخی سخنرانان به وجود آمد.

فائزه هاشمی، محمدعلی ابطحی، عادلی، محمدنبی حبیبی، مهرعلیزاده، آیت الله محمد بجنوردی، احمد مسجدجامعی، عبدالله نوری، ابراهیم یزدی، ایرج افشار، احمد منزوی، ناصر تکمیل همایون، غلامعباس توسلی و سفیران فلسطین و سوریه و عراق هم آمده بودند تا این همایش را به ترکیبی از طیف های مختلف سیاسی و فرهنگی در حمایت از ایرانیت خلیج فارس و هویت مندی خود تبدیل کنند.

به انسانی که وطن خواه نباشد نمی توان تکیه کرد

همایش با تلاوت آیاتی از قرآن مجید و سپس سرود ملی جمهوری اسلامی ایران آغاز شد. سپس گروه ارکستر ملی به رهبری فرهاد فخرالدینی قطعاتی را با مضامین خلیج فارس و ایران اجرا کرد و بعد از آن سیدکاظم موسوی بجنوردی رئیس مرکز دایره المعارف و رئیس همایش خلیج فارس سخنانی را در توضیح اهداف این نشست ارائه کرد.

موسوی بجنوردی این همایش را همایشی ملی و دربرگیرنده طیف های مختلف فکری و سیاسی دانست و گفت: در این همایش اساتید و دانشمندان با گرایش های مختلف شرکت کرده اند چرا که صحبت اصلی درباره ایران و مسئله ملی است و هیچ خط و خطوطی بر آن مترتب نمی شود. اینجا همه با هم یکی و یک صدا می شوند.

بجنوردی به طرح تدوین دانشنامه هشت جلدی خلیج فارس اشاره کرد و ادامه داد: خلیج فارس بخش زیادی از تاریخ و فرهنگ ما را در خود دارد. پیوند عاطفی و احساسی ما با خلیج فارس ناگسستنی است بویژه اینکه خلیج فارس شش های تنفسی ما ایرانیان است.

وی با اشاره به منافع مشترک ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس اضافه کرد: دستیابی به توسعه بدون خلیج فارس امکان پذیر نیست و این ایران مقتدر است که می تواند امنیت آن را حفظ کند نه بیگانگان. همسایگان جنوبی ما بدانند که ما خواهان دوستی و همکاری های اقتصادی و فرهنگی هستیم و منافع آنها در این است که ایرانی مقتدر در منطقه حضور داشته باشد.

موسوی بجنوردی در تشریح انگیزه های مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی در تدوین دانشنامه خلیج فارس گفت: دلیل اهمیت این موضوع این است که ما معتقدیم وطن خواهی یکی از مبانی اصلی سازندگی انسان است. به انسانی که وطن خواه نباشد نمی توان تکیه کرد. وطن خواهی اساس شخصیت انسان است و از چنین فردی می توان توقع داشت که پاسدار ارزش های دینی و اخلاقی اش باشد.

به گفته وی، مرکز دایره المعارف علاوه بر دانشنامه خلیج فارس، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، دانشنامه اقوام ایران و نیز فهرست واره کتاب های فارسی را در دست انجام دارد.

همه منابع تاریخی بر نام خلیج فارس صحه گذارده اند

بعد از اینکه موسوی بجنوردی همایش را افتتاح کرد، اولین سخنران برنامه دکتر علی اکبر ولایتی مشاور امور بین الملل مقام معظم رهبری پشت تریبون رفت و چنین گفت: وقتی بحث خلیج فارس و تغییر نام آن در دهه های اخیر به تنش هایی منجر شد، مردم ایران خیلی زود متوجه هدف واقعی این مسئله شدند و با علم به اینکه این کار سرآغاز تحرکاتی دیگر در آینده خواهد بود، تلاش هایی را صورت دادند و واکنش های به موقعی از خود بروز دادند. با وجود برخی انگیزه های سیاسی نامطلوب و غیرخدایی که در منطقه و حوزه بین الملل شاهد هستیم و تعزیه گردان آن طی قرن گذشته انگلیس بوده است، امیدواریم به جایی برسیم که دیگر تردیدی توسط شبهه افکنان بین المللی وارد نیاید.

ولایتی ویژگی های جغرافیایی خلیج فارس را برشمرد و ادامه داد: شاید اولین بار داریوش هخامنشی بود که از این آبراهه به نام پارس یاد کرد. پس از او در منابع یونانی و رومی چون آثار هکاتایوس، هیپارک، استرابون، آریانوس، بطلمیوس و... خلیج فارس با نام سینوس پرسیکوس و اسامی دیگر آورده شده است. اما از میان همه این نام ها آن کسی که کتابش ماخذ قرار گرفت بطلمیوس بود که در کتاب جغرافیای خود از این دریا به نام پرسیکوس سینوس یاد کرد. این عبارت بطلمیوس مبنای لغوی برای بسیاری از منابع جهت نامگذاری این آبراهه شد و می توان گفت همه نام ها از کتاب او مشتق شده اند.

وی سپس شرح مبسوطی از آثار جغرافی دانان و مورخان عرب ارائه کرد که در آن منابع نیز به تواتر بر نام خلیج فارس صحه گذاشته شده بود. او اشاراتی نیز به سرآغاز شبهه افکنی ها و جعل پردازی ها در این باره در دوره شیخ نشین های عرب داشت و با این وجود تاکید کرد که همه منابع تاریخی بر نام خلیج فارس صحه گذارده اند.

همه نقشه های خلیج فارس

محمدحسن گنجی استاد جغرافیا سخنران بعدی مراسم بود که در ضمن صحبت، تصاویر گویایی از نقشه های تاریخی موجود درباره جغرافیای خلیج فارس را برای حاضران تشریح می کرد.

وی در ابتدا گفت: یکی از وسایل ارتباطی که مورد استفاده پژوهشگران بوده و هست، نقشه جغرافیایی است. نقشه جغرافیایی تمام اطلاعات راجع به زمین (شکل، ابعاد، پراکندگی دریاها و خشکی ها، جنگل ها، کوه ها، دریاها، تقسیمات کشوری و...) را دربر می گیرد.

او نقشه جغرافیایی را شامل مجموعه اطلاعاتی دانست که می توان درباره زمین به آنها رجوع کرد. وی افزود: اگر نقشه ها مربوط به دوران قدیم باشد، می توان قدیمی ترین اسناد درباره تاریخ یک منطقه را در لابلای آنها یافت و در این مورد خاص نیز می توان موضوع نامگذاری خلیج فارس را بررسی کرد.

وی به نقشه های موجود از زمان قبل از میلاد مسیح اشاره کرد که در دل آنها می توان نام خلیج فارس را مشاهده کرد. اطلاعاتی درباره کتاب های بطلمیوس، ترجمه آن به زبان عربی و نقشه های تاریخی متعلق به عصر کلاسیک و معاصر از دیگر موضوعاتی بود که در سخنرانی توام با تصاویر و اسناد متعدد دکتر گنجی مطرح شد.

یکی از شناخته شده ترین محققان حوزه خلیج فارس دکتر احمد اقتداری است که مقالات و کتاب های فراوانی در این باره منتشر کرده است. او که کتابخانه خلیج فارس خود را به مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی اهدا کرده است، در سخنانی خاطرنشان کرد: راجع به خلیج فارس دست کم 30 سال است که حرف هایی مطرح می شود و نمی شود و چیزهایی می دانند و نمی دانند. من 60 سال است که کار در این عرصه را شروع کرده ام. آن سال ها به خاطر سیاست های استعماری حاکم، کسی توجهی به این مسائل نشان نمی داد ولی امروز همه ما ایرانیان دغدغه خلیج فارس را داریم چون در میان دشمنانی در منطقه قرار داریم و باید به آنان بفهمانیم که این دریا خلیج فارس است و جز آن نیست.

احمد اقتداری مقاله ای را در همایش ارائه کرد که تحسین حاضران را برانگیخت. او در مقاله خود اسامی متعددی از شهرها و دریاها و جزایر مختلف موجود در جهان عربی را که ریشه لغوی فارسی دارند معرفی کرد و درباره یک یک آنها و ریشه های لغوی شان توضیح داد. تنب بزرگ، تنب کوچک، ابوموسی، سیراف، هرمز، قطر، مسقط، عمان، عراق، بغداد و بحرین از جمله این کلمه ها بودند. او توضیحاتی را نیز درباره تلاش در تعریب واژه های ابوموسی، گلپایگان، کرمانشاهان، بحرین و... ارائه کرد.

مهم ترین منطقه استراتژیکی دنیا در دهه های آتی

یکی از مهم ترین سخنرانی های این همایش را سرلشکر رحیم صفوی فرمانده پیشین سپاه پاسداران و مشاور مقام معظم رهبری ایراد کرد.

او در ابتدا و در واکنش به سخنرانی های پیش از خود، از سخنرانان خواست تا بر احساسات خود غلبه داشته باشند و موضع گیری های سیاسی داخلی و خارجی که بر خلاف مصالح ملی است، اتخاذ نکنند.

صفوی سپس با ورود به مبحث خود به ویژگی های قرن جدید یعنی حرکت های شتاب دار و تحولات شگرف سیاسی و استراتژیک در جهان اشاره و تصریح کرد که با گذر از دوران رقابت های شدید ژئوپلتیکی و ژئو استراتژیکی، توسعه حوزه های فرهنگی و تمدنی به امری مهم برای قدرت ها بدل شده است.

وی به تشریح جنبه های تعیین کننده قدرت فرهنگی پرداخت و گفت: قدرت های جهانی در عصر حاضر با این نگرش، موقعیت استراتژیکی خود را سامان می دهند.

سرلشکر صفوی با توضیح آرای برخی متفکران جهانی درباره شرایط ناپایدار استراتژیک گفت: آنها معتقدند که امروز می توان شش فضای استراتژیک را متصور شد که عبارت اند از؛ ادامه فضای فعلی جهان، تک قطبی شدن جهان، پیدایش قدرت های منطقه ای (به لحاظ سیاسی، ایدئولوژیکی، اقتصادی و...)، قدرت های قاره ای، چند قطبی شدن جهان و جنگ تمدن ها. در مورد "چند قطبی شدن جهان" برخی معتقدند که قدرت جهان اسلام طی 50 سال آینده می تواند از لحاظ اکونومیکی و استراتژیکی و فرهنگی به یک قدرت جهانی تبدیل شود.

صفوی سپس درباره اهمیت خلیج فارس در تحولات استراتژیکی جهان گفت: به نظر می رسد طی دهه های آتی مهم ترین منطقه استراتژیکی دنیا منطقه خلیج فارس باشد. عوامل این تحول عبارت اند از؛ 1- موقعیت منحصر به فرد جغرافیایی خلیج فارس که محور ارتباطی اروپا و آفریقا با آسیای جنوب و جنوب شرقی است 2- وجود ذخایر نفت و گاز (که تا سال 2005 دربرگیرنده حدود 62 تا 65 درصد ذخایر نفت جهان و 42 درصد ذخایر تثبیت شده گاز جهان بوده است) 3- موقعیت ژئوکالچر و تاثیرگذاری فرهنگی و اعتقادی (این منطقه به دلیل وجود مکه مکرمه قلب اعتقادی جهان اسلام و به خاطر حیات سیاسی جمهوری اسلامی ایران قلب سیاسی جهان اسلام به شمار می رود، چرا که ایران شامل فرهنگ سیاسی اسلام و مخالف با رژیم های استکباری است و تبدیل به یک ساختار سیاسی مبتنی بر مردم سالاری دینی شده است) 4- اهمیت کشتیرانی و حمل و نقل های نظامی و تجاری 5- عدم ثبات سیاسی در برخی کشورهای منطقه 6- بازار مصرف کالا.

ایران برادر و قدرت بزرگ منطقه است

وی همچنین گفت: اگر کشورهای جنوبی حاشیه خلیج فارس از سابقه استقلال سیاسی کمتر از صد سال برخوردارند، ایران کشوری کهن است و این فرهنگ و تمدن قابل قیاس با دیگر کشورها نیست. خلیج فارس برای همیشه با نام ایران گره خورده است. ضمنا ایران با داشتن حکومت مقتدر مردم سالار یک قدرت منطقه ای همیشگی به شمار می رود و با داشتن طولانی ترین مرز ساحلی با خلیج فارس، تسلط مناسبی بر این خلیج و تنگه هرمز دارد.

رحیم صفوی در پایان خاطرنشان کرد: ایران برادر و قدرت بزرگ منطقه است و سهمی اساسی را در شکل گیری امنیت منطقه و تضمین ثبات و صلح در منطقه داشته است. حتی قدرت های منطقه ای بدون ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس نمی توانند ملاحظات خود را با زور و نظامی گری برقرار کنند.

در این مراسم دکتر سید مجید تفرشی نیز که در انگلستان به کار تحقیق در این زمینه مشغول است، در سخنانی گفت: بیش از 40 هزار برگ اسناد تاریخی حائز اهمیت درباره تاریخ خلیج فارس در محدوده تاریخی مربوط به سه سده اخیر وجود دارد. علاوه بر این در یک سال اخیر حدود چهار هزار برگ از مدارک قبلا شناخته و آزاد نشده درباره تاریخ جزایر سه گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی و سابقه مالکیت آن در طول سده های اخیر و به ویژه رفع اشغال جزایر توسط نیروهای نظامی بریتانیا اعاده حاکمیت این جزایر توسط ایران در سال 1971 میلادی از طبقه بندی خارج و در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است.

وی با اشاره به مقاله ای که تدوین کرده است گفت: در این مقاله سعی شده است تا به مرور این اسناد ارزشمند و ارائه گزارشی فشرده از آنها، به اهمیت دیگر مجموعه اسناد موجود در خلیج فارس در آرشیو ملی بریتانیا و دیگر آرشیوهای بریتانیایی بپردازد.

این اسناد در آینده ای نزدیک در چند مجلد توسط مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی منتشر می شود.

با پول خرج کردن نمی توانند نام این خلیج را عوض کنند

در ادامه مراسم، پیروز مجتهدزاده با استناد به اسناد و نوشته های تاریخی جهان اسلام گفت: در تمام این اسناد از خلیج فارس به عنوان بحرالفارسی نام برده شده است بنابراین دلیلی ندارد که امروز ما بگوییم در فلان نقشه خلیج فارس را کشف کرده ایم زیرا در این اسناد غیر از بحر الفارسی چیزی نبوده است.

مجتهدزاده در مورد درج نام مجعول خلیج عربی در مجله نشنال ژئوگرافی نیز گفت: ممکن است وقتی که اعراب پول بدهند چنین کاری اتفاق بیافتد اما در نهایت دیدیم که به دلیل ریشه نام خلیج فارس در تاریخ، این مرکز نیز به خاطر استفاده از نامی مجعول برای خلیج فارس مجبور به عذرخواهی شد.

وی در ادامه با استناد به اسناد سازمان ملل در خصوص به رسمیت شناختن نام خلیج فارس از سوی این سازمان، به تشکیلاتی که در سازمان ملل در خصوص نام نقاط مختلف جهان وجود دارد اشاره کرد.

مجتهدزاده با بیان اینکه این تشکیلات نیز خلیج فارس را با نام واقعی اش می شناسند تصریح کرد که کشورهای عربی با پول خرج کردن نمی توانند نام این خلیج را عوض کنند.

او به تشریح فعالیت های اینترنتی ایرانیان داخل و خارج از کشور برای جلوگیری از بسط توطئه کشورهای عربی در استفاده از نام مجعول خلیج عربی و پیشنهاد مطرح شده در یکی از سایت های اینترنتی مبنی بر نامگذاری روزی به نام روز خلیج فارس نیز پرداخت.

مدیرعامل بنیاد پژوهشی یوروسویک لندن درباره نامگذاری 10 اردیبهشت به نام خلیج فارس گفت: دولت وقت (اصلاحات) 10 اردیبهشت را که روز اخراج پرتقالی ها از سوی شاه عباس از خلیج فارس بود به عنوان روز خلیج فارس برگزید اما به اعتقاد من از آنجا که این اخراج با همکاری انگلیسی ها صورت گرفت و بعد از پرتقالی ها، آنها در این بخش حاکم شدند، این انتخاب اشکال داشت اما 9 آذر تنها روزی در تاریخ است که ما چیزی گرفتیم و در قبال آن تاوان ندادیم و می توانست این روز به عنوان روز خلیج فارس مطرح شود.

دیگر سخنران این همایش مهندس کاظم وزیری هامانه - یکی از وزیران نفت دولت نهم - بود که در مطلبی با موضوع "انرژی و خلیج فارس" شرحی از ظرفیت های نفتی و گازی این ناحیه ارائه کرد.

وی جمهوری اسلامی ایران را تنها کشوری دانست که از بیشترین مقدار حاشیه در خلیج فارس برخوردار است. او اضافه کرد که60 درصد نفت دنیا در دریا و خشکی کشورهای حاشیه خلیج فارس قرار دارد که 1/11 درصد آن متعلق به ایران است.

وزیری هامانه همچنین سهم خلیج فارس از نفت خام موجود در دنیا را 6/60 درصد دانست و سهم ذخایر گازی کشف شده در این منطقه را 42 درصد عنوان کرد که 7/16 درصد آن متعلق به ایران است.

سید صادق خرازی نیز در این همایش سخنرانی کرد که متن کامل سخنان وی به طور جداگانه آمده است.