روابط ترکیه و امریکا در آستانه تحول

سفر اوباما به ترکیه از جنبه های مختلفی دارای اهمیت است. گرندوی بایفورد در مقاله ای در نیوزویک اهداف این سفر را مورد بررسی قرار داده است.

دولت جورج بوش سال­ها سعی می­کرد تا انسان­هایی را ترکیه آنها را به بازی دعوت می­کرد- ایران، سوریه، حزب الله، حماس و ...، منزوی کند. دولت اوباما به شدت با حضور این انسان­ها در عرصه بین­المللی موافق است. به­همین دلیل روابط ترکیه و امریکا در آستانه تغییر قرار دارد و با وجود اختلاف­های بنیادی بین دو کشور، آنها به سمت یک همفکری صریح گام بر­می­دارند.

برخی در واشنگتن نگرانند که روابط خوب و گسترده ترکیه با کشورهایی که در همسایگی­اش وجود دارند به معنای پشت کردن ترکیه به غرب است. آنها روابط بین­الملل را رابطه­ای تک بعدی می­دانند که چرخش به سوی دیگر می­تواند خطرناک باشد. در واقع، روابط بین­الملل مانند روابط شرکای تجاری با یکدیگر است.

سفر باراک اوباما به ترکیه سفری غیر معمول است، چراکه برای اولین بار آنچه امریکا از ترکیه می­خواهد بسیار بیشتر از آن چیزی است که ترکیه خواهان آن است. مسلما ترکیه نیز به درخواست­های اوباما پاسخ خواهد داد چراکه رییس جمهور امریکا مدت زمان زیادی را در این منطقه سپری خواهد کرد و مسلما کسانی را که سبب موفقیت اولین سفر خارجی او بشوند به این سادگی از یاد نخواهد برد.

از دیدگاه ترکیه، مهمترین موضوع در دستور کار این سفر آن چیزی است که ترک ها نمی­خواهند؛ به­رسمیت شناختن امریکا از آنچه که ارامنه آن را نسل­کشی می­دانند. من شک دارم که اوباما چنین سفری را در برنامه کاری خود قرار داده­ باشد و برای مخالفت با رای کنگره برسر این موضوع فکری نکرده باشد. مسئله­ دیگری که از جمله درخواست­های دولت ترکیه است حمایت شفاف امریکا از تغییر ساختار نظامی ترکیه به سمتی دموکرات­تر است. آنها نمی­خواهند جمله "ما طرف هیچ گروهی را نمی­گیریم" جورج بوش را دوباره بشنوند.

در دستور کار امریکایی­ها دو مسئله مهم وجود دارد که جنبه­های مشترک بیشتری برای هر دو طرف در آن نهفته است. اولین آنها مسئله ایران است. اوباما اعلام کرده است که خواهان مذاکراتی گسترده و شفاف با ایران است. مسلما او بی­گدار به آب نخواهد زد. در پله بعدی، تصمیم جدی اوباما برای پیشرفت پروسه صلح خاورمیانه است. مانند تونی بلر و رجب طیب اردوغان، اوباما نیز بر این باور است که نمی­توان حماس را نادیده گرفت. رهبران و مقامات ترکیه، می­توانند بینش و آگاهی جدیدی در اختیار اوباما قرار دهند و کمک کنند تا وی توپ این بازی­ها را به گردش درآورد. بنابراین پیش از هر اقدامی اوباما می­خواهد به طور خصوصی با رجب طیب اردوغان و عبدالله گل دیدار کند. هر دوی این مقامات باید این مسئله را به­خاطر داشته باشند که نقش میانجی همواره بسیار کوتاه و گذراست و دو طرف اصلی باید هر چه زودتر رو در­ رو با یکدیگر صحبت کنند. در طولانی مدت، مسلما اختلاف نظرهایی نیز به وجود خواهد آمد چرا که امریکا به اندازه ترکیه قصد مصالحه ندارد و در نهایت در صورت ادامه تحریم­ها علیه ایران ترکیه بسیار بیشتر از امریکا از آن ضرر خواهد کرد.

اوباما همچنین خواهان کمک­های بیشتر ترکیه در خصوص افغانستان است، یعنی سربازان ترک بیشتری را برای افغانستان طلب خواهد شد. این مسئله خود یکی از منابع اختلاف­نظر این دو کشور است. از آنجا که در اجلاس ناتو اوباما توانست فرانسه و بریتانیا را برای اعزام نیروی بیشتر به افغانستان متقاعد کند، بنابراین برای ترکیه کمی دشوار است که در چنین شرایطی اقدامی انجام ندهد.

در جدول برنامه­های امریکا در ترکیه عراق در جایگاه بعدی قرار دارد. آنچه که قرار است دو کشور بر سر آن به تفاهم برسند آماده شده­است. ترکیه خواهان همکاری بیشتر امریکا در مورد حزب کارگران کرد است. امریکا می­خواهد ترکیه مذاکرات خود را با کردهای عراق ادامه دهد. پس از دیدار موفقیت­آمیز عبدالله گل از عراق به نظر می رسد که شرایط برای توافق آماده شده­است. هر دو طرف امیدوارند که پس از عقب­نشینی امریکا از عراق ثبات در این کشور پابرجا بماند.

مسئله بعدی قبرس است که البته مشکل اصلی موجود بین ترکیه و اتحادیه اروپا است. اروپا می­خواهد ترکیه، فرودگاه­ها و بندرگاه­های خود را به روی یونانی­های قبرس باز کند. ترکیه می­خواهد اروپا در عوض به انزوای بازرگانی ترک­های شمال قبرس پایان دهد اما یونان این مسئله را وتو می­کند. امریکا می­تواند حمایت خود را از ترکیه اعلام کند اما اهرم کافی ندارد. مسلما حل این مسئله تاثیر بسیاری بر روی پرونده ترکیه در اتحادیه اروپا خواهد گذاشت.

آخرین موضوع در لیست برنامه­ کاری اوباما، خط لوله ناباکو است که قرار است گاز آسیای مرکزی را از طریق ترکیه به اروپا برساند. هم امریکا و هم ترکیه خواهان احداث این خط لوله هستند. سوالی که مطرح می­شود این است که چه کسی هزینه­های مربوط به این خط لوله را پرداخت می­کند؟ نه امریکا و نه ترکیه در حال حاضر شرایط پرداخت برای چنین پروژه­ای را ندارند.

و آخرین سوال اینکه آیا اوباما آنکارا را انتخاب کرده است تا از این پایتخت اسلامی با جهان اسلام صحبت کند؟ مسلما خیر. اوباما باید از مرکز جهان اسلام با مسلمانان حرف بزند. مصر می­تواند انتخاب خوبی باشد، اما سخنرانی از عربستان سعودی مسلما سمبلیک­تر خواهد بود هرچند که من شک دارم سعودی­ها تمایلی به این مسئله داشته باشند. بنابراین بهترین گزینه اردن است. فراموش نکنیم که ملک عبدالله همپیمان خوبی برای امریکا است.