اقتصاد ايران در دوران جنگ تحميلى

اقتصاد ايران در دوران جنگ تحميلى

نوشته: فرهاد دژپسند و حميدرضا رئوفى

مرکز اسناد دفاع مقدس (مرکز مطالعات و تحقيقات جنگ)

215 صفحه

"اقتصاد ايران در دوران جنگ تحميلى" نوشته فرهاد دژپسند و حميدرضا رئوفى در پنج فصل توسط مرکز اسناد دفاع مقدس منتشر شده است.

جنگ تحمیلی در شرایطی آغاز شد که اقتصاد ایران که تا پیش از انقلاب به شدت متکی بر درآمدهای نفتی بود، در آستانه اجرای برنامه ها و اقداماتی در جهت خودکفایی و نیز کاهش وابستگی به نفت برای ایجاد تحول در اقتصاد کشور قرار داشت، جنگ موجب شد بخشی از بودجه کشور به امور دفاعی تخصیص یافته و بخش زیادی از سرمایه های انسانی و سایر منابع در امور جنگ اختصاص یابد و نیز اشغال بخشی از اراضی حاصلخیز و نیز واحدهای اقتصادی کشور، نابسامانی های ناشی از مهاجرت ها و به طور کلی مشکلات یک اقتصاد درگیر جنگ را به دنبال داشت که این همه موجب شد تا اصلاح ساختار اقتصاد و بهبود مدیریت اقتصاد کشور با مشکلات بسیار روبه رو شود و کماکان درآمدهای نفتی که در آغاز انقلاب به خاطر کاهش قابل توجه و برنامه ریزی شده صدور نفت کاهش یافته بود، مجدداً نقش موثر و عمده ای را در اقتصاد ایران ایفا کند. بررسی و مطالعه اوضاع اقتصادی کشور در ادوار مختلف نشان می دهد اقتصاد ایران شدیداً تحت تاثیر تکانه های نفتی قرار گرفته است.

فصل اول این کتاب با عنوان "اقتصاد جنگ" ‌به مسائل نظری مربوط به پديده‌هاى جنگ و اقتصاد، تجربيات کشورهاى درگير در جنگ جهانى دوم و نيز تحليل اوضاع اقتصاد عراق از زمان تأسيس تا پايان دهه 1970 توجه دارد و در ادامه به تحليل اوضاع اقتصادى عراق در طول جنگ تحميلى تا اشغال توسط آمريکا در سال 2003 پرداخته است.

فصل دوم با عنوان "اوضاع اقتصادى ايران قبل از شروع جنگ"، اوضاع اقتصادى ايران تا پيش از سال 1359، سرنگونى رژيم پهلوی و سال‌هاى آغازين شکل‌گيرى نظام جمهورى اسلامى را بررسى کرده است.

"بررسى اوضاع اقتصادى ايران در دوران جنگ تحميلى"‌ فصل سوم و مهم‌ترين فصل کتاب، به دوره زمانى سال‌هاى 1359 تا 1367 نظر دارد و به بررسى مقايسه‌اى شاخص‌ها و آمارهاى مختلف اقتصادى دوران جنگ با قبل و بعد از آن پرداخته است.

رکود شدید اقتصادی، وضعیت نگران کننده شاخص های اقتصادی، کاهش شدید قیمت نفت و درآمدهای نفتی، فشارهای بین المللی، افزایش نبردهای زمینی و همچنین شدت حملات عراق به مراکز اقتصادی و غیرنظامی، گسترش و شدت جنگ نفتکش ها، حضور ناوگان جنگی قدرت های شرق و غرب و درگیری مستقیم با آمریکا از خصوصیات این دوره بوده است. در این میان فشارهای بین الملل نقش عمده ای داشت زیرا هم منجر شد که ایران به بازارهای معمول و ارزان اسلحه دسترسی نداشته باشد در نتیجه برای تهیه تسلیحات جنگی و ادوات نظامی و حتی لوازم یدکی آنها با مشکلات بسیار و متحمل شدن هزینه های بیشتر مواجه شد و هم دخالت قدرت های خارجی و کشورهای منطقه مانع از پیروزی سریع و قاطع ایران بر عراق شد. به هر حال بررسی شاخص های اقتصادی در این دوره حاکی از رکود شدید اقتصادی است که از سال 1365 شروع و در سال 1367 به عمق خود رسید که مهم ترین دلیل آن کاهش بسیار شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی از ماه های آخرین سال 1364 بود.

فصل چهارم "خسارت‌هاى ايران در جنگ تحميلى"‌ نام گرفته و خسارت‌هاى وارد آمده، به تفکيک استان‌هاى کشور و با توجه به آمارهاى مستند به گزارش سازمان برنامه و بودجه، عنوان شده است. در اين فصل به موضوع جنگ نفت‌کش‌ها و خسارات‌هاى وارده به بخش حمل و نقل دريايى، به‌طور خاص پرداخته شده است.

فصل پنجم کتاب به نتايج و جمع‌بندى‌ها اختصاص يافته است.