زنان در رأس هرم قدرت سیاسی

نویسنده: کتایون لامع‌زاده، روزنامه‌نگار

دیپلماسی ایرانی: در دو دهه گذشته، حضور زنان در رأس قدرت سیاسی دیگر پدیده‌ای استثنایی نیست. از باربادوس و ایسلند گرفته تا تانزانیا و مکزیک، زنان به مقام‌های ریاست‌جمهوری و نخست‌وزیری رسیده‌اند و تصویر سیاست جهانی را تغییر داده‌اند. با این حال، بررسی پرونده این رهبران نشان می‌دهد که زن بودن، هرچند نماد تغییر و امیدبخش است، اما به معنای اصلاحات عمیق یا تحول در سیاست‌ها نیست. 

مسیر رسیدن به قدرت، ساختار نهادی کشور، میزان اختیارات اجرایی و شرایط بحران‌های سیاسی و اقتصادی، همگی تعیین‌کننده دامنه کنش این رهبران هستند. این تحلیل، حضور زنان در بالاترین سطوح قدرت را از منظر ترکیب نمادین، نهادی و منطقه‌ای بررسی می‌کند و تفاوت‌های مسیرهای انتخاباتی، انتصابی و تشریفاتی را برجسته می‌سازد.

پرونده توصیفی

ابتدا زنانی که در راس قدرت سیاسی هستند را همان‌گونه که هستند، توصیف می‌کنیم.

مالت — میریام اسپیتری دبونو (Myriam Spiteri Debono)

زندگی شخصی، خانوادگی و تحصیلی: میریام اسپیتری دبونو متولد ۱۹۵۲ در مالت است. تحصیلات دانشگاهی خود را در حوزه علوم انسانی و ارتباطات به پایان رسانده و سال‌ها در آموزش، فعالیت‌های فرهنگی و رسانه‌ای حضور داشته است. او از چهره‌های شناخته‌شده جامعه مدنی مالت به شمار می‌رود و سابقه فعالیت حزبی مستقیم پررنگی ندارد.

نحوه رسیدن به قدرت: میریام در آوریل ۲۰۲۴، با رأی پارلمان مالت و با توافق دو حزب اصلی، به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد. او نخستین زن در تاریخ مالت است که به این مقام می‌رسد.

نقاط قوت و ضعف کاری: نقطه قوت میریام برخورداری او از چهره‌ای فراجناحی و اعتبار فرهنگی – اجتماعی است. با این حال؛ اختیارات ریاست‌جمهوری در نظام پارلمانی مالت محدود است و همین هم ضعف او در ایفای نقش مهم سیاسی در مالت به حساب می‌آید.

چالش‌های پیش‌رو: اسپیتری با چالش‌هایی روبه‌روست که بیشتر ساختار سیاسی و اجتماعی کشور را هدف قرار می‌دهند: حفظ اعتبار و استقلال نهاد ریاست‌جمهوری در حالی که دولت و پارلمان درگیر انتقادها درباره شفافیت و مبارزه با فساد هستند (که مالت در شاخص‌های بین‌المللی با مشکلاتی روبه‌روست)، مدیریت فشارهای مهاجرتی به‌عنوان یکی از مسیرهای اصلی ورود پناهجویان به اروپا و تلاش برای حمایت از ثبات سیاسی و اتحاد ملی در شرایطی که اختلافات میان احزاب افزایش یافته و نقش قوه مجریه و قضاییه زیر ذره‌بین عمومی قرار دارد. او باید همچنین به چالش‌های زیست‌محیطی و زیرساختی مثل فشار جمعیت و رشد سریع اقتصاد جزیره پاسخ دهد تا مشروعیت نهادی را تقویت کند و اعتماد عمومی را حفظ کند. 

جزایر مارشال — هیلدا هاینه (Hilda Heine)

زندگی شخصی، خانوادگی و تحصیلی: هیلدا هاینه متولد ۱۹۵۱ است. تحصیلات عالی خود را در ایالات متحده گذرانده و مدرک دکتری در حوزه آموزش از دانشگاه هاوایی دارد. پیش از ورود به سیاست، سال‌ها در دانشگاه تدریس کرده و در نهادهای آموزشی و مدنی فعال بوده است.

نحوه رسیدن به قدرت: در سال ۲۰۱۶ به‌عنوان نخست‌وزیر جزایر مارشال انتخاب شد و نخستین زن در تاریخ این کشور بود که به چنین سمتی رسید. پس از یک دوره کناره‌گیری، در ژانویه ۲۰۲۴ بار دیگر به‌عنوان نخست‌وزیر انتخاب شد.

نقاط قوت و ضعف کاری: نقطه قوت اصلی او تجربه دانشگاهی، شناخت سیاست‌های آموزشی و تمرکز بر مسائل اقلیمی است. با این حال، محدودیت منابع و وابستگی اقتصادی کشور، میدان مانور دولت او را محدود می‌کند.

چالش‌های پیش‌رو: هیلدا هاینه، رئیس‌جمهور جمهوری جزایر مارشال، با چالش‌هایی بسیار جدی روبه‌روست: او باید بقا و توسعه کشورش در مواجهه با تغییرات اقلیمی و بالا آمدن سطح دریا را مدیریت کند، چون جزایر بسیار کم‌ارتفاع هستند و تهدید زیستی مستقیم محسوب می‌شود؛ همچنین وابستگی اقتصادی شدید به کمک‌های ایالات متحده از طریق توافق Compact of Free Association (COFA) با تأخیر در تصویب کمک‌ها و فشار سیاسی در واشنگتن همراه است که خدمات عمومی و بودجه را تحت فشار قرار می‌دهد، و این در عین حالی است که او تلاش می‌کند استقلال، امنیت و نفوذ خارجی – به‌ویژه در مواجهه با رقابت چین و نقش آمریکا در منطقه – را حفظ کند؛ افزون بر این، موضوع ردپای تاریخی آزمایش‌های هسته‌ای آمریکا و تلاش برای جبران آن و موضوعات اجتماعی مانند تقویت حقوق زنان و مقابله با فساد و ناکارآمدی‌های نهادی نیز از دیگر چالش‌های پیش‌روی اوست.  

مکزیک — کلودیا شینبام (Claudia Sheinbaum)

زندگی شخصی، خانوادگی و تحصیلی: کلودیا شینبام در سال ۱۹۶۲ متولد شد. تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته فیزیک و مهندسی انرژی تا مقطع دکتری ادامه داد و سابقه فعالیت علمی و دانشگاهی دارد. او پیش از سیاست، در حوزه محیط‌زیست و انرژی فعال بوده است.

نحوه رسیدن به قدرت: کلودیا پس از فعالیت سیاسی در حزب مورنا و دوره‌ای شهرداری مکزیکوسیتی، در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ پیروز شد و به‌عنوان نخستین زن رئیس‌جمهوری مکزیک قدرت را در دست گرفت.

نقاط قوت و ضعف کاری: از نقاط قوت او می‌توان به سابقه مدیریتی شهری و رویکرد تکنوکراتیک اشاره کرد. اما از نظر منتقدان، نزدیکی سیاسی او به رئیس‌جمهوری پیشین یکی از نقاط ضعف کلودیا به حساب می‌آید.

چالش‌های پیش‌رو: در دوران ریاست‌جمهوری کلودیا شینبام در مکزیک چند چالش اصلی پیش‌روی او قرار دارد: مهم‌ترین آن بحران امنیتی و خشونت سازمان‌یافته است که جرایمی مانند اخاذی، جنگ کارتل‌ها و بالا بودن نرخ قتل و ناپدیدشدن‌ها را شامل می‌شود و هنوز مهار کامل آن دشوار است.  

همچنین فشار برای اصلاحات قضایی و نگرانی درباره استقلال نهادهای قانونی در نتیجه اصلاحات پیشنهادی به دادگاه عالی و انتقادها از خطر تضعیف قوه قضاییه از دیگر چالش‌هاست.  

از منظر اقتصادی، او باید با کندی رشد، تنگناهای بودجه و لزوم جذب سرمایه‌گذاری و مدیریت شرکت‌های دولتی بزرگ مانند پمکس روبه‌رو شود.  

افزون بر این، مسائل اجتماعی مانند خشونت علیه زنان، نابرابری جنسیتی و دسترسی به خدمات اساسی نیز از دغدغه‌های جدی در داخل کشور است.  این مجموعه چالش‌ها در کنار حساسیت روابط با ایالات متحده و فشارهای بین‌المللی، مسیر دولت او را پیچیده کرده است. 

مولداوی — مایا ساندو (Maia Sandu)

زندگی شخصی، خانوادگی و تحصیلی: مایا ساندو متولد ۱۹۷۲ است. تحصیلات خود را در حوزه اقتصاد در مولداوی و سپس در دانشگاه هاروارد ادامه داد. او سابقه فعالیت در بانک جهانی و نهادهای بین‌المللی را دارد.

نحوه رسیدن به قدرت: پس از دوره‌ای نخست‌وزیری، در سال ۲۰۲۰ در انتخابات ریاست‌جمهوری پیروز شد و به‌عنوان رئیس‌جمهور مولداوی انتخاب شد.

نقاط قوت و ضعف کاری: نقطه قوت او سابقه اقتصادی و اعتبار بین‌المللی است. ضعف‌های او عمدتاً به ساختار اقتصادی شکننده کشور و شکاف‌های سیاسی داخلی بازمی‌گردد.

چالش‌های پیش‌رو:

مایا ساندو، رئیس‌جمهوری مولداوی، با مجموعه‌ چالش‌های مهمی روبه‌روست که آینده کشور و مسیر سیاسی‌اش را تعیین می‌کنند: مهم‌ترین چالش او ادامه مسیر نزدیک‌تر شدن به اتحادیه اروپا و تغییر جهت ژئوپلیتیکی کشور از نفوذ روسیه به سمت غرب است که در انتخابات پارلمانی و همه‌پرسی اهمیت تعیین‌کننده‌ای یافته و با دخالت و فشارهای اطلاعاتی و سیاسی روسیه همراه بوده است.  

علاوه بر آن، او باید نگرانی‌های اقتصادی و اجتماعی داخلی مثل وابستگی به انرژی و نیاز به رشد اقتصادی پایدار را مدیریت کند، در حالی که با تقویت نهادهای دموکراتیک و مقابله با فساد ساختاری و همچنین رسیدگی به اختلافات سیاسی داخلی بین هواداران مسیر اروپایی و نیروهای طرفدار رابطه با مسکو مواجه است.  

این مجموعه فشارها چالش‌های همزمان امنیتی، اقتصادی و سیاسی را برای دولت ساندو رقم زده‌اند.

نامیبیا — نتومبو ناندی-ندایتوا (Netumbo Nandi-Ndaitwah)

زندگی شخصی، خانوادگی و تحصیلی: نتومبو متولد ۱۹۵۲ است. تحصیلات خود را در روابط بین‌الملل و دیپلماسی گذرانده و از فعالان قدیمی جنبش استقلال نامیبیا بوده است.

نحوه رسیدن به قدرت: پس از سال‌ها فعالیت حزبی و حضور در دولت، در سال ۲۰۲۴ به‌عنوان رئیس‌جمهور منتخب معرفی شد و قرار است زمام امور را در دست بگیرد.

نقاط قوت و ضعف کاری: نقطه قوت او تجربه سیاسی و دیپلماتیک طولانی است. منتقدان، تداوم ساختار قدرت سنتی حزب حاکم را نقطه ضعف می‌دانند.

چالش‌های پیش‌رو:

نتومبو ناندی‑نداِیتواه، رئیس‌جمهوری نامیبیا و نخستین زن در این سمت، با چند چالش مهم روبه‌روست: او باید مشکلات اقتصادی و اجتماعی داخلی مانند نرخ بالای بیکاری به‌ویژه در میان جوانان را کاهش دهد و رشد اقتصادی را از وابستگی به بخش‌های معدنی به سمت تنوع‌بخشی به اقتصاد هدایت کند، که افزایش سرمایه‌گذاری در کشاورزی، صنعت و آموزش را شامل می‌شود. همچنین حفظ اتحاد سیاسی در حالی که حمایت از حزب SWAPO چند دهه حکمرانی‌اش تحت فشار انتقادهاست، اهمیت دارد؛ این در شرایطی است که اختلافات انتخاباتی و تلاش‌های اپوزیسیون برای تغییرات سیاسی نیز وجود دارد. از سوی دیگر، او باید اعتماد عمومی و مشارکت دموکراتیک را تقویت کند، ضمن اینکه پاسخ به مسائلی مانند نابرابری درآمد و بهبود خدمات عمومی بخشی از انتظارات جامعه است. هم‌زمان، نامیبیا با چالش‌های زیست‌محیطی مانند آتش‌سوزی‌های گسترده و تأثیرات تغییرات اقلیمی نیز مواجه است که به مدیریت منابع و سیاست‌گذاری بلندمدت نیازمند است.  

مقدونیه شمالی — گوردانا سیلیانوفسکا-داوکوا

زندگی شخصی، خانوادگی و تحصیلی: گوردانا متولد ۱۹۵۳ است. او استاد حقوق اساسی و پژوهشگر مسائل حکمرانی و قانون اساسی است.

نحوه رسیدن به قدرت: او در سال ۲۰۲۴ در انتخابات ریاست‌جمهوری پیروز شد و نخستین زن رئیس‌جمهور مقدونیه شمالی شد.

نقاط قوت و ضعف کاری: تخصص حقوقی و دانشگاهی از نقاط قوت اوست. اما محدودیت‌های ساختاری مقام ریاست‌جمهوری از نقاط ضعف گوردانا در این جایگاه است.

چالش‌های پیش‌رو: گوردانا سیلیانوفسکا‑داوکوا، رئیس‌جمهوری مقدونیه شمالی، با چند چالش کلیدی روبه‌رو است: مهم‌ترین آن مسئله پیچیده پیوستن به اتحادیه اروپاست؛ کشور بیش از دو دهه در مسیر عضویت مانده و اختلافات دو‌جانبه، به‌ویژه درباره اصلاحات قانون اساسی و حقوق اقلیت‌ها با بلغارستان، مسیر پیشرفت را بلوکه کرده است. 

هم‌زمان، مسئله نام رسمی کشور و واکنش‌های دیپلماتیک‌ به استفاده او از نام «مقدونیه» به‌جای «مقدونیه شمالی» تنش‌هایی با یونان ایجاد کرده که می‌تواند اعتبار بین‌المللی و مسیر اروپایی را تحت فشار قرار دهد.  

در داخل نیز او باید در نقش نمادین و محدود ریاست‌جمهوری تلاش کند اتحاد سیاسی داخلی و اعتماد عمومی را در بحبوحه تغییرات سیاسی اخیر و تمرکز بر مبارزه با فساد تقویت کند، موضوعی که در سایه بازگشت حزب راست‌گرای VMRO‑DPMNE به قدرت اهمیت دارد.  

پرو — دینا بولوارته (Dina Boluarte)

زندگی شخصی، خانوادگی و تحصیلی: دینا بولوارته متولد ۱۹۶۲ و تحصیلات حقوقی دارد. او پیش از ریاست‌جمهوری، معاون رئیس‌جمهوری و وزیر توسعه اجتماعی بود.

نحوه رسیدن به قدرت: در دسامبر ۲۰۲۲ و پس از برکناری پدرو کاستیلو، به‌عنوان رئیس‌جمهوری سوگند یاد کرد.

نقاط قوت و ضعف کاری: نقطه قوت او تداوم نظم نهادی بود. ضعف اصلی، مشروعیت سیاسی محدود و اعتراضات گسترده اجتماعی است.

چالش‌های پیش‌رو: دینا بولوارته، رئیس‌جمهوری پرو، با چالش‌های جدی و چندگانه‌ای مواجه بوده است که در نهایت به استیضاح و برکناری او توسط کنگره در اکتبر ۲۰۲۵ منجر شد – یکی از چندین تغییر سریع رهبری سیاسی در این کشور طی چند سال اخیر.  

اساسی‌ترین چالش او عبارت بودند از بحران مشروعیت و کاهش شدید محبوبیت عمومی (تا تک‌رقمی یا نزدیک به صفر در نظرسنجی‌ها)، که از عملکرد ضعیف در مهار خشونت سازمان‌یافته، ناتوانی در رفع مشکلات اقتصادی و اجتماعی، و انتقادهای گسترده نسبت به پاسخ دولت به اعتراض‌ها و سیاست‌های امنیتی ناشی بوده است.  

افزون بر این، او با اتهامات فساد و پرونده‌های جنجالی مانند «Rolexgate» درباره عدم اعلام دارایی‌های لوکس مواجه بود که اعتبارش را بیشتر تضعیف کرد. همچنین بحران‌های سیاسی عمیق، اعتراضات گسترده و فشار برای برگزاری انتخابات زودهنگام از دیگر عوامل مهم تشدیدکننده مشکلات او بود.  
 در مجموع، مجموعه‌ای از چالش‌های سیاسی، اجتماعی و نظارتی باعث شد دوره ریاست‌جمهوری او به‌طور پیش‌از‌موعد خاتمه یابد و بحران‌های ساختاری پرو را برجسته‌تر کند.

اسلوونی — ناتاشا پیرتس موسار (Nataša Pirc Musar)

زندگی شخصی، خانوادگی و تحصیلی: ناتاشا متولد ۱۹۶۸ است. او پیش از این وکیل و روزنامه‌نگار بود و بر حقوق بشر و آزادی رسانه‌ها تمرکز داشت.

نحوه رسیدن به قدرت: در سال ۲۰۲۲ در انتخابات ریاست‌جمهوری پیروز شد.

نقاط قوت و ضعف کاری: استقلال سیاسی و سابقه حقوقی از نقاط قوت اوست. با این حال، نقش تشریفاتی ریاست‌جمهوری دامنه اثرگذاری را محدود می‌کند.

چالش‌های پیش‌رو: ناتاشا موسار، رئیس‌جمهوری اسلوونی، با چند چالش مهم روبه‌روست: او در نقش عمدتاً تشریفاتی ولی با برخی اختیارات نمادین باید هماهنگی سیاست‌های داخلی و خارجی را حفظ کند، به‌ویژه در شرایطی که اختلافات سیاسی و تلاش برای تعادل میان ارزش‌های اروپایی و فشارهای منطقه‌ای وجود دارد؛ یکی از نمونه‌های اخیر، تنش با نخست‌وزیر درباره انتصاب سفیران بود که نشان داد مرزبندی نقش‌های ریاست‌جمهوری و دولت می‌تواند به تنش سیاسی بین نهادها منجر شود.  

همچنین او در سطح بین‌المللی باید نقش اسلوونی در اتحادیه اروپا و تعامل با بحران‌های خارجی مانند جنگ اوکراین و مناقشه خاورمیانه را مدیریت کند و پیامدهای امنیتی و اقتصادی آن را در چارچوب ارزش‌های اروپایی دنبال کند. در سطح اجتماعی نیز هشدارها درباره تقویت امنیت داخلی و جلوگیری از تنش‌های اجتماعی از دیگر دغدغه‌های اوست.  

سوئیس — کارین کلر-سوتر (Karin Keller-Sutter)

زندگی شخصی، خانوادگی و تحصیلی: متولد ۱۹۶۳ است. تحصیل‌کرده علوم سیاسی است و سابقه اجرایی در دولت فدرال دارد.

نحوه رسیدن به قدرت: عضو شورای فدرال سوئیس و سپس در سال ۲۰۲۵ رئیس دوره‌ای کنفدراسیون سوئیس شد.

نقاط قوت و ضعف کاری: تجربه اجرایی بالا نقطه قوت اوست. فشار افکار عمومی بر سیاست‌های مهاجرتی و امنیتی از چالش‌ها محسوب می‌شود.

چالش‌های پیش‌رو: کارین کلِر‑سوتر، رئیس‌جمهوری سوئیس در سال ۲۰۲۵، با چند چالش مهم روبه‌روست: اساسی‌ترین آنها تنش‌های تجاری با ایالات متحده و تعرفه‌های سنگین وارداتی است که صادرات سوئیس را تحت فشار قرار داده و مذاکرات برای رسیدن به توافقی با واشنگتن هنوز بی‌نتیجه باقی مانده است، که نیاز به تنوع‌بخشی بازارها و توافقات تجاری جدید دارد.  

همچنین مدیریت سیاست داخلی دشوار در بودجه و توازن مالی با افزایش هزینه‌ها و انتقادهای داخلی درباره اولویت‌ها، به‌ویژه در حمایت از نظام مالی و اجتماعی، از دیگر چالش‌هاست.  

در حوزه دیپلماسی، او باید نقش سوئیس در سیاست خارجی و روابط با اتحادیه اروپا را تقویت کند و در عین حال در یک فضای بین‌المللی پر از بی‌ثباتی و فشارهای ژئوپلیتیک مانند بحران‌های امنیتی و اقتصادی جهانی نقش کشورش را تعریف کند.  

تانزانیا — سمیه سولوهو حسن (Samia Suluhu Hassan)

زندگی شخصی، خانوادگی و تحصیلی: متولد ۱۹۶۰ است. در رشته مدیریت دولتی تحصیل کرده و دارای سابقه طولانی در قوه مجریه است.

نحوه رسیدن به قدرت: در سال ۲۰۲۱ پس از درگذشت رئیس‌جمهوری پیشین، ریاست‌جمهوری را بر عهده گرفت.

نقاط قوت و ضعف کاری: تلاش برای باز کردن فضای سیاسی از نقاط قوت اوست. انتقادهای حقوق بشری همچنان پابرجاست.

چالش‌های پیش‌رو: سمیه سولوهو حسن او باید بحران مشروعیت و اعتراض‌های گسترده داخلی را مدیریت کند، زیرا انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۵ که او با حدود ۹۸ درصد آرا پیروز شد با انتقادهای شدید درباره نقص‌های دموکراتیک، سرکوب رسانه‌ها و مخالفان، و سرکوب اعتراض‌ها همراه بود و هم احزاب اپوزیسیون و هم ناظران منطقه‌ای و بین‌المللی، از جمله اتحادیه آفریقا، کیفیت و شفافیت این انتخابات را زیر سؤال برده‌اند. این وضعیت فشار جدی بر دولت او برای تقویت اعتبار سیاسی، حقوق بشر و فضای باز سیاسی ایجاد می‌کند، ضمن اینکه باید ثبات و اتحاد ملی را حفظ کند و به نگرانی‌های اقتصادی و اجتماعی مردم پاسخ دهد.  

ترینیداد و توباگو — کریستین کانگالو (Christine Kangaloo)

زندگی شخصی، خانوادگی و تحصیلی: کریستین در سال ۱۹۶۱ به دنیا آمده است. او پیش از این وکیل و قاضی با سابقه حقوقی طولانی بوده است.

نحوه رسیدن به قدرت: در سال ۲۰۲۳ به‌عنوان رئیس‌جمهوری انتخاب شد.

نقاط قوت و ضعف کاری: تجربه حقوقی نقطه قوت اصلی اوست. با این حال، نقش تشریفاتی ریاست‌جمهوری دامنه کنش سیاسی را محدود می‌کند.

چالش‌های پیش‌رو: کریستین کانگالو، رئیس‌جمهور ترینیداد و توباگو، با چند چالش اصلی مواجه است: او باید تعادل در سیاست خارجی را در حالی حفظ کند که همسایگان منطقه‌ای مانند ونزوئلا به رفتار‌های نظامی و امنیتی ترینیداد اعتراض دارند و بر روابط منطقه‌ای فشار وارد می‌کنند، از جمله انتقادها به رزمایش‌های برگزارشده در کارائیب و تنش‌های دیپلماتیک پیرامون همکاری‌های دفاعی و انرژی.  

در داخل کشور نیز او با انتظارات بالا برای بهبود اقتصاد و پاسخ به مسائل امنیتی و اجتماعی مواجه است، و باید نقش نمادین ریاست‌جمهوری را در تقویت اتحاد ملی، پاسخ‌گویی به انتقادها و حفظ ثبات داخلی ایفا کند، در حالی که فضای سیاسی منطقه نیز پیچیدگی‌های خود را دارد.