تهدید اتمی!

سیدصادق حقیقت 

دیپلماسی ایرانی: علی لاریجانی، مشاور رهبری، برای نخستین بار در عمر 46‌ساله جمهوری اسلامی ایران، در فروردین 1404 آمریکا را تهدید تلویحی اتمی کرد: «حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران به سود آمریکایی‌ها نیست؛ در این صورت، مجبور می‌شویم به سمت دیگری حرکت کنیم و داشتن سلاح هسته‌ای توجیه ثانویه پیدا می‌کند». البته، قبلا علوی، وزیر سابق اطلاعات در دولت روحانی، گفته بود اگر گربه در کنار اتاق گرفتار شود، هر کاری ممکن است انجام دهد. هرچند دولت وقت سخن وی را تأیید نکرد و اعلام کرد نظر شخصی وی بوده است! رفیق‌دوست نیز اخیرا به این مسئله اشاره کرده که در جنگ تحمیلی، امام خمینی ساخت سلاح‌های اتمی را اجازه ندادند، ولی با ساخت و استفاده از سلاح‌های میکروبی و شیمیایی مشکلی نداشتند. به هر روی، در خصوص این رویداد مهم، نکات ذیل می‌تواند مدنظر قرار گیرد:

1- ایران در شرایط مذاکره به‌طور طبیعی چاره‌ای جز بازی با کارت‌های جدید ندارد؛ احتمالا حدود 260 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده بالاتر از 60 درصد، معادل شش بمب اتم.

2- لاریجانی در توجیه فتوای اتمی چنین مدعی شده است: «فتوای رهبری نداشتن سلاح هسته‌ای است. اگر خطایی از آمریکا صورت بگیرد، ایران با فشار مردم مجبور می‌شود به سمت ‌ساخت سلاح هسته‌ای برود». معنای این سخن آن است که در سطح رهبری، مسئله تغییر نکرده‌ و اینک فشار مردم موجب تغییر سیاست فوق شده است. باید گفت این توجیه چندان منطقی نیست و نه مصرف داخلی می‌تواند داشته باشد و نه مصرف خارجی.

3- حل مسئله فتوای اتمی، ناگزیر‌ باید در حوزه تخصصی فقه و توسط علمای عظام انجام شود. «توجیه ثانویه» نشان می‌دهد شاید مسئله عنوان ثانوی پیدا کرده باشد، نه اینکه فشار مردم در کار باشد.

4- واکنش توییتری وزیر ارشاد کار را کمی سخت‌تر کرد: «فتوای رهبری در تحریم سلاح هسته‌ای، مبتنی بر اصول مبنا و لایتغیر دینی است و نه فروع قابل تغییر اجتهادی ‌یا تابع متغیرات زمانه‌ و شرایط ثانوی». به نظر می‌رسد لاریجانی با هماهنگی سخنان فوق را اظهار کرده باشد؛ علاوه بر آنکه تحریم سلاح هسته‌ای حکمی ابدی و لایتغیر نیست.

5- از نظر فقهی‌ شاید بتوان بین ساخت، انبار و استفاده از این‌گونه سلاح‌ها تمایز قائل شد. استفاده از این سلاح‌ها چون ممکن است آثار غیرقابل کنترلی داشته باشد، از نظر فقهی مشکل پیدا می‌کند، اما معلوم نیست استفاده محدود نیز همان حکم را داشته باشد. مهم آن است که اساسا ساخت و انبار سلاح‌های هسته‌ای برای بازدارندگی-‌و نه استفاده- است‌ و ضرورتا تالی فاسد فوق را به همراه نخواهد داشت.

6- قبلا کسانی مثل محمد مؤمن، گفته بودند تفاوتی بین سلاح‌های متعارف و غیرمتعارف، حتی اتمی، وجود ندارد و همه آنها مشمول «و اعدوا لهم ما استطعتم من قوه» هستند.

7- ابطحی‌ در این بین‌ هشدار داده: «سیاسیون برای فتوای رهبری در مورد سلاح اتمی عنوان ثانویه درست نکنند. این کار بازی در زمین دشمنان است». شاید او به «پرچم غلط» اشاره داشته باشد. به اعتقاد زیدآبادی نیز: «آنچه این روزها علی لاریجانی مطرح کرده و شماری دیگر از حرف او استقبال کرده‌اند، حرکت در جهت افتادن به چاهی است که اسرائیلی‌ها پیش پای ایران کنده‌اند‌».

8- حسین شریعتمداری در واکنش به علی لاریجانی نوشت: «سال ۸۶، در یکی از یادداشت‌های کیهان اشاره داشتیم که فشار غرب ممکن است برخی از مسئولان را به سوی گزینه تولید سلاح هسته‌ای ببرد. همان روز آقای لاریجانی (دبیر وقت شورای‌عالی امنیت ملی) تماس گرفت و با لحنی نیمه‌مزاح و نیمه‌جدی گفت: مثل اینکه شما کمی یا قسمتی... دارید‌؟‌» پرسیدم چرا؟‌ گفت: یادداشت امروزت بهانه به دست دشمن می‌دهد!»... اما، پریشب، همین آقای لاریجانی در برنامه گفت‌وگوی ویژه رسانه ملی گفت: «اگر آمریکا یا اسرائیل دست به تهدید اتمی ایران بزنند، ایران هم مجبور خواهد شد به سمت تولید بمب اتمی برود‌».

در مجموع، تهدید اتمی از نظر استراتژیک بسیار خطیر به نظر می‌رسد‌ و از یک سو، نیاز به توجیه فقهی دارد‌ و از سوی دیگر، توجیه جامعه‌شناختی در سطح ملی و بین‌المللی را می‌طلبد. ظاهرا توجیه داخلی هم برای جناح اصلاح‌طلب نیاز است‌ و هم برای جناح اصولگرا./شرق