از سکوت تا پالس منفی

دیپلماسی ایرانی: این روزها چند انتخابات مهم به تغییر دولت‌ها و به تبع آن شکل‌گیری سطح جدیدی از سیاست خارجی منجر شده است. انتخابات ریاست‌جمهوری ایران که مسعود پزشکیان را راهی پاستور کرد؛ فردی که شعار مذاکره با غرب، احیای برجام و لغو تحریم‌ها را داده است. به گزارش شرق، انتخابات پارلمانی بریتانیا هم که پیروزی کم‌نظیر حزب کارگر و روی کار آمدن کی‌یر استارمر را به همراه داشت. در فرانسه نیز مکرون با انتخابات پارلمانی و قدرت‌گیری جریان راست افراطی خود را در یک قدمی خروج از کاخ الیزه می‌بیند و از همه مهم‌تر انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکاست که در آبان سال جاری تکلیف مستأجر کاخ سفید را روشن خواهد کرد. هرچند درخصوص تداوم حضور جو بایدن در این انتخابات اما و اگرهای فراوانی وجود دارد و برخی خبرها از تلاش برای جایگزینی دیگر افراد در حزب دموکرات حکایت دارد، اما در طرف مقابل جمهوری‌خواهان حمایت تمام‌‌عیاری را از دونالد ترامپ شکل داده‌اند.

 سکوت معنادار قاره سبز

در چنین شرایطی نکته جالب سکوت کشورهای غربی در برابر پیروزی پزشکیان است و تا لحظه تنظیم این گزارش هم سکوت قاره سبز نسبت به پیروزی پزشکیان شکسته نشد. این در حالی بود که تصور می‌شد این اتفاق (به قدرت رسیدن پزشکیان) با واکنش مثبت و پیام‌های تبریک کشورهای اروپایی و ایالات متحده همراه باشد؛ خاصه آنکه پزشکیان بارها در مناظره‌ها، مصاحبه‌ها و نشست‌های کارشناسی بر مذاکره با غرب تأکید داشت. با وجود این تنها «نبیلا مسرلی»، سخنگوی اتحادیه اروپا، پیروزی «مسعود پزشکیان» در انتخابات ریاست‌جمهوری را تبریک گفت و از آمادگی این نهاد برای تعامل با دولت جدید ایران خبر داد.

به نوشته یورنیوز، نگاهی گذرا به حساب‌های مقامات اروپایی در شبکه‌های اجتماعی هم نشان می‌دهد که هیچ‌کدام به پیروزی پزشکیان، دست‌کم تا غروب شنبه واکنشی نداشته‌اند. هرچند روز شنبه در اکثر کشورهای غربی حالت نیمه‌تعطیل دارد، ولی باز هم نگاهی گذرا به حساب جوزپ بورل، مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا یا شارل میشل، رئیس شورای اتحادیه اروپا ثابت می‌کند آنها درباره مسائل سیاسی دیگری موضع‌گیری داشته‌اند. مثلا شارل میشل، انتخاب رئیس‌جمهور موریتانی را تبریک گفته یا جوزپ بورل درباره مسائل امنیتی اروپا اظهار نظر کرده است. رهبران قدرت‌های نخست اروپایی نظیر امانوئل مکرون و اولاف شولتس هم تاکنون واکنشی شخصی به پیروزی مسعود پزشکیان نداشته‌اند. آخرین پست ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان، در شبکه اجتماعی ایکس که کشورش ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپا را بر عهده دارد نیز مربوط به دیدار سرزده‌اش با ولادیمیر پوتین و تلاش برای برقراری صلح در جنگ اوکراین است.

برخلاف سکوت اروپایی‌ها، ایالات متحده به پیروزی پزشکیان واکنش نشان داد، اما واکنش کاخ سفید برخلاف ارزیابی‌ها کاملا منفی و با ادبیات ضد ایرانی همراه بود. در این باره وزارت امور خارجه آمریکا در نخستین واکنش به نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، با تکرار اظهارات مداخله‌جویانه با ادعای اینکه انتخابات در ایران آزاد و عادلانه نبوده است، عنوان کرد «نتیجه انتخابات تأثیر قابل توجهی در رویکرد آمریکا به ایران نخواهد داشت». آن‌طورکه ایرنا نقل کرده یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز شنبه به وقت محلی در نخستین واکنش به نتایج انتخابات ریاست‌‌جمهوری ایران ادعا کرد «انتخابات ریاست‌جمهوری ایران آزاد یا عادلانه نبود و به تغییر اساسی در مسیر ایران منجر نخواهد شد».

پالس مخرب واشنگتن

این سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در گفت‌وگو با رسانه‌های آمریکایی به عدم مشارکت پرداخت و ادعا کرد «در نتیجه، تعداد قابل‌توجهی از ایرانی‌ها تصمیم گرفتند به‌هیچ‌عنوان در آن شرکت نکنند و دولت آمریکا انتظار ندارد که این انتخابات به تغییرات اساسی در مسیر ایران یا احترام متقابل بیشتر به حقوق شهروندان منجر شود». این سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در پیام خود به رسانه‌های آمریکایی که به نظر پالس مخربی برای شروع کار با دولت پزشکیان باشد مدعی شد «انتخابات تأثیر قابل توجهی در رویکرد ما به ایران نخواهد داشت. نگرانی‌های ما درباره رفتارهای ایران تغییری نکرده است». این مقام آمریکایی در عین حال اشاره کرد «تا زمانی که دیپلماسی منافع آمریکا را پیش می‌برد، ما همچنان به دیپلماسی متعهد هستیم».

پیش از این نیز ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، در نشستی با خبرنگاران و در پاسخ به سؤال خبرنگاری درباره نظر وزارت خارجه آمریکا پیرامون انتخابات ریاست‌جمهوری ایران و میزان مشارکت مردم در این انتخابات گفته بود «ما در موقعیتی نیستیم که هرگونه سطح مشارکت در انتخابات ایران را تخمین بزنیم». این مقام وزارت خارجه آمریکا در ادامه ادعاهای خود افزود: «ما هیچ انتظاری نداریم، هرگونه نتیجه این انتخابات منجر به تغییر اساسی در مسیر ایران یا احترام به حقوق بشر و حقوق مردم خود نخواهد شد». در حالی کشورهای اروپایی در برابر پیروزی مسعود پزشکیان سکوت پیشه کرده‌اند و دولت بایدن هم پالس مخربی به تهران ارسال کرده است که ولادیمیر پوتین که چند روز پیش با محمد مخبر، کفیل ریاست‌جمهوری ایران، در قزاقستان دیدار کرده بود، بلافاصله پیروزی پزشکیان را تبریک گفت. پکن نیز از رئیس‌جمهوری مسعود پزشکیان استقبال کرد. قدرت‌های اقتصادی شبه‌قاره و شرق آسیا از هند تا ژاپن و کره‌ جنوبی هم انتخاب پزشکیان را تبریک گفتند. اینها علاوه بر پیام تبریک همسایگان و کشورهای منطقه‌ای ایران است.

تحلیل‌ها از آینده سیاست خارجی ایران پس از پیروزی پزشکیان

با توجه به سکوت کشورهای اروپایی و واکنش تقریبا منفی و تقابلی دولت بایدن به پیروزی مسعود پزشکیان، رسانه‌های فرامنطقه‌ای هم سعی کردند تحلیل و ارزیابی خود را از آینده روابط ایران با غرب پس از شکل‌گیری دولت چهاردهم داشته باشند. کمااینکه نیوزویک اذعان کرد: «پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران بر سعید جلیلی رقیب محافظه‌کار (اصولگرا) او، در سطح بین‌المللی با خوش‌بینی محتاطانه‌ای درمورد اینکه این پیروزی چه معنایی برای روابط سرد تهران با غرب دارد، مواجه شده است». آن‌طورکه ایرنا گزارش داده، این نشریه آمریکایی به نقل از یک کارشناس منطقه‌ای نوشت «پزشکیان می‌تواند تغییرات مهمی در سیاست خارجی ایران ایجاد کند».

این نشریه آمریکایی ادامه داد: «پیروزی پزشکیان در شرایطی رخ می‌دهد که توسعه برنامه هسته‌ای ایران با توجه به انتخابات آتی آمریکا که می‌تواند بر چگونگی احیای توافق هسته‌ای ایران و واشنگتن تأثیر بگذارد، انجام می‌شود». تریتا پارسی، معاون مؤسسه کوئینسی وابسته به نهاد رسپانسیبل استیت کرافت به نیوزویک گفت «بعید است که پزشکیان و تیمش تغییر زیادی در سیاست‌های منطقه‌ای ایران ایجاد کنند. اما او ممکن است استراتژی دیپلماتیک قابل مشاهده‌تر و متمایل در منطقه را اتخاذ کند که می‌تواند شامل جنگ غزه بین اسرائیل و گروه حماس باشد که تهران از آن حمایت می‌کند».

پارسی به این نکته هم اشاره کررد که «پزشکیان همچنین احتمالا تیم سیاست خارجی را که در دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت، بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۱ درمورد برجام مذاکره کرده بود، باز خواهد گرداند». معاون مؤسسه کوئینسی وابسته به نهاد رسپانسیبل استیت کرافت درخصوص تحلیل اظهارات پزشکیان مبنی بر اینکه باید تنش‌ها با غرب از طریق مذاکره مستقیم حل شود تا از طریق میانجی‌ها به ذکر این نکته پرداخت که «برخی تغییرات مهم در سیاست خارجی ایران محتمل است. این اظهارات پزشکیان در چارچوب پیروزی ترامپ در انتخابات اعلام شده است. اگر ایرانی‌ها موافقت کنند که مستقیم با ایالات متحده حتی با ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور تعامل کنند، این یک تغییر مهم خواهد بود».

البته پارسی اذعان کرد« با این حال، این به خودی خود توافق هسته‌ای ایران را احیا نمی‌کند. عوامل کلیدی هم در آمریکا و هم در ایران تغییر کرده و توافق قدیمی را برای هر دو طرف غیرجذاب کرده است، اما ممکن است اکنون اراده سیاسی حداقل در طرف ایرانی برای یک توافق جدید وجود داشته باشد». پارسی افزود: «اما حتی اگر نتوان برجام را احیا کرد، باز هم ممکن است ترتیبات دیگری وجود داشته باشد که آمریکا و ایران بتوانند آن را دنبال کنند». به نوشته خبر آنلاین، سی‌ان‌بی‌سی نیز پیروزی پزشکیان را غیرمنتظره دانست و این گونه ارزیابی که «رئیس‌جمهور جدید ایران باید با رئیس‌جمهور جدید آمریکا که در ماه نوامبر انتخاب می‌شود روبه‌رو شود». درگیری‌ها در منطقه و برنامه هسته‌ای ایران، دو چالش مهمی بود که سی‌ان‌بی‌سی نیوز به آن اشاره کرد.

این رسانه آمریکایی به نقل از سینا طوسی، پژوهشگر ارشد در مرکز سیاست‌گذاری بین‌الملل نوشت: «در حالی که انتخابات می‌تواند منجر به تغییر در اولویت‌ها، لحن و تاکتیک‌های سیاست‌های داخلی و خارجی ایران شود، تغییر اساسی در وضعیت موجود بعید است. اصول اصلی هدایت‌کننده تصمیمات راهبردی ایران، به ویژه درمورد آمریکا و اسرائیل، ریشه محکمی در چارچوب وسیع تری دارد. پیروزی پزشکیان می‌تواند راه‌هایی در تعاملات دیپلماتیک مجدد و سیاست‌های داخلی باز کند بااین‌حال هر تغییر واقعی احتمالا تدریجی خواهد بود تا دگرگون کننده».

واشنگتن‌پست هم در تحلیلی عنوان کرد «پیروزی پزشکیان بر محافظه کاران (اصولگرایان) ایران در زمان حساسی برای این کشور صورت می‌گیرد، زیرا ایران با تشدید تنش‌های منطقه‌ای و بن بست با غرب بر سر برنامه هسته‌ای (صلح‌آمیز) خود مواجه است». این رسانه آمریکایی ادامه داد: «به نظر می‌رسد پزشکیان توانسته است حمایت گسترده‌تری را به دست آورد و محافظه‌کاران (اصولگرایان) میانه‌روتر را جذب کرده و مشارکت بیشتری را در پایگاه خود ایجاد کند». البته واشنگتن‌پست به نقل از مهرزاد بروجردی، تحلیلگر ایرانی و رئیس دانشگاه علم و صنعت میسوری، مدعی شد «پزشکیان آزادی چندانی نخواهد داشت و برای او مانع ایجاد خواهند کرد».

نیویورک‌تایمز هم به نقل از نادر هاشمی، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه جورج‌ واشنگتن به این جمع‌بندی رسید که یک رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب، با وجود همه محدودیت‌ها و ناکامی‌های گذشته، هنوز به‌طور معنی‌داری گزینه بهتری است». این روزنامه آمریکایی همچنین به نقل از علی واعظ، تحلیلگر ارشد گروه بین‌المللی بحران، نوشت: «بخش‌هایی از رأی‌دهندگان شاید نمی‌توانند در مقابل همه امیدهای موجود به آینده‌ای بهتر امیدوار باشند، اما حداقل می‌توانند از تشدید وضعیت فعلی جلوگیری کنند».

همچنین روزنامه نیویورک‌تایمز به این نکته اشاره کرد که «برخی از حامیان محافظه‌کار آقای جلیلی در شبکه‌های اجتماعی گفتند که صرف‌نظر از اینکه چه کسی برنده شده، حضور بیشتر در انتخابات یک پیروزی برای جمهوری اسلامی بوده و امیدوارند که دولت جدید برای پرکردن شکاف‌ها میان جناح‌‌های سیاسی تلاش کند. بسیاری از محافظه‌کاران فارغ از دسته‌بندی‌های سیاسی به پزشکیان رأی دادند». پیش از این، خبرگزاری آمریکایی آسوشیتدپرس نیز در این زمینه نوشت: «پزشکیان در شرایطی برنده انتخابات می‌شود که ایران در برهه حساسی قرار دارد و منطقه خاورمیانه بر سر جنگ اسرائیل و حماس با تنش‌های شدیدی روبه‌روست، برنامه هسته‌ای ایران در حال پیشرفت است و انتخابات قریب‌الوقوع آمریکا می‌تواند هرگونه احتمال تنش‌زدایی بین تهران و واشنگتن را با خطر روبه‌رو کند».

شبکه خبری سی‌ان‌ان وابسته به دموکرات‌های آمریکا نیز گزارش داد که «کارشناسان بر این باورند یک چهره معتدل‌تر در ریاست‌جمهوری می‌تواند گفت‌وگو بین ایران و کشورهای غربی را تسهیل کند. پزشکیان ممکن است در داخل کشور نیز برخی تغییرات اجتماعی‌ای را که در جریان مبارزات انتخاباتی بر آنها پافشاری کرده بود، اجرا کند هرچند کارشناسان هشدار می‌دهند هیچ تضمینی در عملی‌شدن چنین اقدام‌هایی نیست. پزشکیان در زمانی عهده‌دار ریاست‌جمهوری می‌شود که ایران در پی جنگ غزه و پیشرفت برنامه هسته‌ای، درگیر تشدید تنش‌ها با اسرائیل و متحدان غربی آن است». به گفته کارشناسان «انتظار نمی‌رود پزشکیان مسیر کنونی سیاست تهران در قبال اسرائیل را تغییر دهد، در حالی که کشورهای غربی انتظار ندارند این انتخابات روابط آنها با ایران را تغییر دهد، پزشکیان مطمئنا کاندیدای مورد نظر آنهاست»./شرق