سرکوب شدید منتقدان در آذربایجان

دیپلماسی ایرانی: افغان مختارلی روزنامه نگاری بود که برای روزنامه آذربایجانی «ینی مساوات» کار می کرد و با خبرگزاری های مستقلی چون میدان تی وی نیز همکاری می کرد. موضوع اصلی کار او فساد در آذربایجان بود که باعث شد پس از یک سری تحقیقات که با افشای فساد در وزارت دفاع آذربایجان همراه بود به شهرت برسد.

در سال ۲۰۱۵ میلادی، آقای مختارلی و همسرش لیلا مصطفی‌وا که وی هم روزنامه‌نگار بود پس از تهدید به خاطر فعالیت‌های روزنامه‌نگاری خود در آذربایجان به گرجستان گریختند و زندگی را در تبعید خود خواسته ادامه و در همسایگی آذربایجان به کار خود در روزنامه‌ نگاری تحقیقی ادامه دادند. دو سال بعد و در سال ۲۰۱۷، آقای مختارلی به طور ناگهانی در گرجستان ناپدید شد و ناگهان سر از آذربایجان و در بازداشت پلیس مرزی آذربایجان درآورد.

اتهامات افغان مختارلی عبور غیرقانونی از مرز، قاچاق و مقاومت خشونت‌آمیز در بازداشت بودند. این اتهامات اما ساختگی بودند. برای مثال، اتهام قاچاق به این دلیل بود که به گفته آقای مختارلی ربایندگان ایشان ۱۰ هزار یورو در جیب وی گذاشته و بعد آن را «کشف» کرده اند! پس از بازداشت بود که دادگاه آذربایجان فورا او را به بازداشت موقت فرستاد و در ژانویه ۲۰۱۸، پس از یک جلسه دادرسی که چندان با معیارهای بین المللی سازگاری نداشت، به شش سال زندان محکوم شد. این تصمیم در دادگاه تجدید نظر هم تایید شد.

پس از ربوده شدن آقای مختارلی بود که همسر و دختر این روزنامه نگار آذربایجانی از گرجستان گریختند و به آلمان پناهنده شدند.

در ۱۷ مارس سال ۲۰۲۰ و به سبب فشار فزاینده بین‌المللی، به‌ویژه روند رسیدگی در دادگاه اروپایی حقوق بشر، آقای مختارلی آزاد شد و به آلمان رفت.

حالا او یکی از چندین آذربایجانی پناهنده در اروپاست. پناهنده هایی که هر ساله بر تعداد آنها افزوده می شود و هر ساله هم شرایط برای اعطای پناهندگی به آنها در اروپا سخت تر می شود. دلیل آن هم به گفته آقای مختارلی این است که ««مردم برای اطمینان از آینده فرزندانشان به اروپا می روند. جوانان نیز برای ساختن زندگی خود به اروپا می آیند، زیرا در آذربایجان چشم اندازی نمی بینند. مهمترین چیز این است که آنها هیچ امیدی به فردا ندارند». در مصاحبه ای که او با خبرگزاری آبزاس داشته وضعیت اسفناک زندگی، کیفیت پایین آموزش و شرایط بد نظام درمانی و پزشکی را از دلایل ترک آذربایجان از سوی شهروندان آن می داند. او می گوید: «در آلمان که من زندگی می کنم، تعداد زیادی از شهروندان آذربایجانی از راه های مختلف برای اقامت در اینجا درخواست می دهند». او می‌گوید: «دلیلی که این افراد آلمان را انتخاب کرده اند، فرصت‌های کاری گسترده در اینجا و این واقعیت است که کمک‌های دولتی به مهاجران سیاسی بیش تر از کشورهای دیگر است».

البته آقای مختارلی به این نکته هم اشاره می کند که در حال حاضر اعطای پناهندگی بسیار دشوار شده است چرا که به دلیل جنگ روسیه علیه اوکراین افراد بسیاری به اتحادیه اروپا آمده و اقامت بشردوستانه دریافت کرده اند. شرایط برای اعطای پناهندگی چنان سخت شده که آلمان حتی چندین مخالف رژیم آذربایجان که به این کشور پناهنده شده بودند را بازگردانده است. به گفته افغان مختارلی، «حتی کسانی که فعالیت سیاسی واقعی دارند نیز نمی توانند اجازه اقامت داشته باشند. پنج آذربایجانی بازگردانده شده از اینجا به محض ورود به آذربایجان به اتهامات مختلف دستگیر شدند. افراد برای جلوگیری از بازگردانده شدن به آذربایجان به روش های مختلفی متوسل می شوند. به عنوان مثال کسانی که از اداره مهاجرت آلمان پاسخ منفی دریافت می کنند به سایر کشورهای اروپایی می روند و پس از گذراندن تمام موارد قانونی در آنجا تسلیم می شوند و آن کشورها دوباره این افراد را به آلمان باز می گردانند». به همین منوال هم چند وقتی اقامت خود را در این کشور تمدید می کنند تا دولت آلمان تصمیم گیری کند.

بر اساس آمار کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان، در سال ۲۰۲۲ میلادی ۲٫۹۶۹ نفر از آذربایجان در کشورهای دیگر درخواست پناهندگی کرده اند. از این تعداد، ۱٫۱۲۸ نفر که بزرگ ترین قسمت از این افراد هستند درخواست پناهندگی خود را به کشور آلمان داده اند. فرانسه با ۲۰۲ نفر در جایگاه دوم ایستاده و ایالات متحده آمریکا هم با دریافت ۳۱۶ درخواست پناهندگی از شهروندان آذربایجان در جایگاه سوم قرار دارد. به غیر از ایالات متحده، کانادا، بریتانیا و مولداوی، همه افرادی که از آذربایجان گریخته اند درخواست پناهندگی خود را به کشورهای عضو اتحادیه اروپا داده اند. 

ذاکر آقایف که یکی از اعضای سابق حزب مساوات آذربایجان است و در حال حاضر ساکن آلمان است در مصاحبه با خبرگزاری آبزاس با اشاره به این که تا سال ۲۰۱۶ دریافت پناهندگی آسان بوده اما بعد از آن حدود ۹۰ درصد از درخواست ها رد شده می گوید که ««موانع دیوان سالاری نیز در طول روند [درخواست پناهندگی] ایجاد می شود. گاه حتی درخواست افرادی که حق کامل دریافت پناهندگی دارند را رد می کنند». وی در ادامه از شرایط سخت پناهجویان می گوید که بخاطر شرایط خطرناک آذربایجان به هر قیمتی به دنبال برنگشتن به این جمهوری هستند: «افرادی که پاسخ رد دریافت کرده اند به دنبال هر راهی برای جلوگیری از بازگردانده شدن به آذربایجان می روند و هر کاری می کنند تا اجازه اقامت دریافت کنند. به همین دلیل است که برخی به بیمارستان های روانی می روند، برخی دین خود را تغییر می دهند و به کلیساها می روند، برخی به راه های رادیکال تری متوسل می شوند و به خاندان حاکم آذربایجان توهین می کنند چون می دانند که با توهین [به خاندان حاکم] معروف خواهند شد. بعد از آمدن و دیدن شرایط زندگی اینجا از همه گزینه ها برای ماندن استفاده می کنند».

شینده ها حاکی از آن است که دولت آذربایجان بعضا در پشت پرده یا از راه توافق های نانوشته و یا با ارائه مدارک ساختگی مقامات اروپایی را اقناع به بازگرداندن پناهجویان آذربایجانی می کند. بعد از بازگردانده شدن این پناهجویان هم دولت آذربایجان موافقتنامه پذیرش مجدد را رعایت نمی کند (طبق این توافقنامه منعقد شده بین اتحادیه اروپا و آذربایجان، مهاجران بازگشته به آذربایجان نباید تحت تعقیب قرار گیرند).

سامر عاشورف یکی از پناهجویانی است که بخاطر عضویت در جنبش REAL مجبور به فرار از آذربایجان در سال ۲۰۱۸ شد. در روز ۲۹ مارس سال ۲۰۲۲ بود که مقامات آلمانی درخواست پناهندگی این مخالف آذربایجانی را به همراه ۳۶ شهروند دیگر رد کردند و وی را به آذربایجان بازگرداندند. در کمتر از یک ماه پس از بازگردانده شدن یعنی در روز نوزدهم ماه آوریل همان سال، آقای عاشورف به اتهام درگیری با چاقو در آذربایجان دستگیر شد. 

به گفته الچین صادق اف وکیل وی، آقای عاشوروف پس از ترک خانه برای تمدید گذرنامه خود به قصد خروج دوباره از آذربایجان در خیابان مورد حمله قرار گرفته و چاقویی در جیب وی جاسازی شده است.

به گفته آقای صادق اف، فردی در نزدیکی یک ایستگاه مترو در باکو به آقای عاشورف نزدیک شده و پس از فریاد آقای عاشورف را به زمین زده است. پس از این اتفاق بوده که آقای عاشورف فرار کرده و به پلیس خبر داده که متاسفانه ماموران پلیس وی را دستگیر کرده اند.

به گفته آقای صادق اف، «آنها سپس چاقویی را در جیب سمت راست ژاکت او گذاشتند. او هم چاقو را بیرون آورده و بیرون انداخته اما ماموران دوباره چاقو را در جیب چپ وی گذاشته اند و سپس به کلانتری ۲۴ نیروی انتظامی ناحیه نظامی منتقل شده است».

پس از این اتفاق بود که آقای عاشورف به حبس محکوم می شود و اعتصاب غذای خود را آغاز می کند.

شرایط روز به روز برای پناهجویان آذربایجانی سخت تر می شود که به دلیل سرکوب های سیاسی و وضع زندگی به دنبلال فرار هستند. در سال ۲۰۱۴، اتحادیه اروپا و آذربایجان توافق نامه ای را در مورد «پذیرش مجدد افراد مقیم بدون مجوز» امضا کردند. در اواخر ژانویه سال ۲۰۲۲، کامران علی اف دادستان کل آذربایجان، در کارلسروهه آلمان با همتای آلمانی خود پیتر فرانک ملاقات کرد. دادستانی کل آذربایجان بعد از این دیدار اظهار داشت که «چند موضوع مورد علاقه دو طرف مورد بحث قرار گرفت» که یکی از آنها مهاجرت غیرقانونی بود.

 اداره مهاجرت دولتی آذربایجان اعلام کرده که از سال ۲۰۱۴تاکنون بیش از ۲ هزار آذربایجانی از اتحادیه اروپا اخراج شده اند که ۸۳ درصد آنها تنها توسط آلمان صورت گرفته است.