در مثلث جنگ اوکراین، تجارت و سرمایه گذاری

دیپلماسی ایرانی: سران اتحادیه اروپا و جامعه کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب به نشست دو روزه خود در بروکسل، بدون حمایت نیکاراگوئه از بیانیه مشترک که یکی از بندهای آن به نگرانی عمیق در مورد جنگ جاری در اوکراین اشاره دارد، پایان دادند. سران 60 کشور از جمله لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا از برزیل، اولاف شولز از آلمان، امانوئل ماکرون از فرانسه، آلبرتو فرناندز از آرژانتین و ده ها تن از سران  دولت های دیگر روزهای  در روزهای پایانی تیرماه 1402 در بروکسل برای نشست بزرگ بین اروپا و آمریکای لاتین حضور داشتند تا در مواجهه با نیاز به تنوع بخشیدن به اقتصاد و ایجاد مشارکت های جدید، آمریکای لاتین و اروپا – با اقتصادهای مکمل، زبان ها و ارزش های مشترکشان به راه های عملیاتی برای مشارکت کامل دست یابند . با این حال، با وجود این شباهت ها، اتحادیه اروپا و آمریکای لاتین به راحتی راه های نزدیک شدن را پیدا نمی کنند.

اتحادیه اروپا و مرکوسور با هم تنها 10 درصد از جمعیت جهان و 20 درصد از تولید ناخالص داخلی دنیا را تشکیل می‌دهند و چنانچه هر یک بخواهد نفوذ جهانی داشته باشد، به دیگری نیاز دارد؛ امری که توافق تجاری اتحادیه اروپا و مرکوسور را به یک ضرورت استراتژیک تبدیل می‌کند. مذاکرات پیش از اجلاس سران، که اولین بار در هشت سال گذشته برگزار شد، شاهد اختلاف نظر در موضوعات مختلف از اقتصاد گرفته تا جنگ روسیه با اوکراین بود و دیپلمات‌ها به طور فزاینده‌ای نوار موفقیت این نشست را پایین می‌آورند. دو طرف بیش از یک هفته بدون هیچ نتیجه‌ای بر سر این که در بیانیه پایانی اجلاس حتی به درگیری در مرز شرقی قاره اشاره کنند یا نه، با هم جنگیدند. پیشرفت در توافق تجاری اتحادیه اروپا و مرکوسور نیز به همین ترتیب ضعیف بوده است. به هر حال ریاست برزیل بر مرکوسور و ریاست اسپانیا در اتحادیه اروپا، که از نیمه دوم سال 2023 آغاز می شود، فرصتی ایده آل برای ایجاد شتاب مورد نیاز روابط اتحادیه اروپا و مرکوسور است.

اتحادیه اروپا با وجود سوابق چین، ویتنام یا سنگاپور در زمینه حقوق بشر و حفاظت از محیط زیست، تردید چندانی در مورد مذاکره نداشته است. اما با مرکوسور – باشگاه تجاری متشکل از برزیل، آرژانتین، اروگوئه و پاراگوئه - اتحادیه اروپا ناگهان علاقه خود را به جنگل‌های استوایی و بومیان  دوباره احیاء نموده است و لذا اتحادیه اروپا مذاکرات درباره یک توافق تجاری بزرگ با کشورهای آمریکای لاتین را تا زمانی که مرکوسور تعهدات جامع زیست محیطی را نپذیرد، به حالت تعلیق درآورده است. این موضع مورد انتقاد شدید دیپلمات های آمریکای جنوبی قرار گرفت.

گرد هم آوردن رهبران دو نمونه از بزرگترین بلوک های تجاری جهان با جمعیتی بیش از 700 میلیون نفر برای دستیابی به توافقنامه اتحادیه اروپا و مرکوسور بزرگترین دستاورد تجاری است که اتحادیه اروپا تا به حال منعقد کرده است. همچنین این اولین توافق تجاری جامع مرکوسور خواهد بود که یکپارچگی این گروه را تقویت می کند. قوانین مشترک درها را بین بازارهای بزرگ در طرف باز می کند و فرصت های واقعی را برای مشاغل ایجاد می کند و از ایجاد مشاغل با کیفیت بالا در اروپا و آمریکای لاتین حمایت و با به رسمیت شناختن عدم تقارن اقتصادی بین بازارهای مشترک، هم چنین این توافقنامه تصریح می کند که تجارت به تدریج آزاد می شود و در نتیجه به بخش های مربوطه زمان و امکان می دهد تا نوسازی و رقابتی شوند؛ البته اتحادیه اروپا مواد خام نمی خواهد، بلکه محصولاتی را می خواهد که در آمریکای جنوبی فرآوری شوند. اما زمانی که اتحادیه اروپا شراکت لیتیومی را برای باتری‌ها یا پروژه‌های جدید برای تنوع بخشیدن به پالایش خاک‌های کمیاب پیشنهاد می‌کند، اتهامات استعمار نو علیه قاره سبز مطرح می‌شود. با این حال، رهبران امیدوارند که بتوانند در مورد پروژه‌های جدیدی را به توافق برسانند که ارزش افزوده را با فرآوری مواد معدنی در آمریکای جنوبی به‌جای استخراج و فرآوری آن‌ها در اروپا، به طور یکنواخت‌تر توزیع کند. هم چنین دولت برزیل پیشنهادی متقابل برای خواسته های بروکسل ارائه کرده است. رسانه‌های برزیلی روز جمعه گزارش دادند که دولت لولا این پروژه را با دیگر کشورهای مرکوسور برای مذاکرات داخلی قبل از به اشتراک گذاشتن آن با اتحادیه اروپا به رایزنی گذاشته است.  همزمان نیز پیشنهاد متقابل  بروکسل برای دسترسی شرکت‌های کوچک و متوسط برزیلی به بخش های خدماتی و پشتیبانی  در اتحادیه اروپا ارائه شده است.

اولین روز اجلاس سران اتحادیه اروپا و جامعه کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب با تاکید بر تقویت روابط بین قاره ای آغاز شد.اما مذاکرات اصولی به سرعت بدتر شد، زیرا مذاکره کنندگان اتحادیه اروپا تلاش کردند کشورهای آمریکای لاتین را متقاعد کنند که روسیه را به خاطر جنگش در اوکراین محکوم کنند و اگر روسیه سلاح های خود را زمین بگذارد، صلح برقرار می شد اما اگر اوکراین سلاح های خود را زمین بگذارد، دیگر وجود نخواهد داشت. خلاصه این که مشاجره بین اتحادیه اروپا و کشورهای آمریکای لاتین بر سر چگونگی ذکر جنگ در اوکراین در بیانیه پایانی فضای نشست را تحت تاثیر قرار داد است و سه مقام اتحادیه اروپا گفتند نیکاراگوئه و کوبا به شدت با متن پیشنهادی مخالفت کرده اند و منابعی  مدعی شدند  که دو کشور در جریان مناظره ها از مسکو تماس هایی داشته اند. به هر حال موارد مهم تاکید شده در بیانیه پایانی عبارتند از: مبارزه با اشکال مختلف تبعیض، حمایت از حقوق بشر از جمله حقوق مردمان بومی، ضرورت صلح عادلانه و پایدار، حمایت از تمدید توافقنامه صادرات غلات اوکراین از طریق دریای سیاه، حمایت از همه تلاش‌ها در راستای دستیابی به صلح عادلانه و پایدار مطابق با منشور سازمان ملل متحد.

در عین حال اتحادیه اروپا و سلاک همچنین پایان دادن به تحریم اقتصادی، تجاری و مالی علیه کوبا توسط آمریکا را خواستار شدند و ۵۹ امضاکننده بیانیه نهایی نشست اتحادیه اروپا و سلاک تاکید کردند که حفظ نام کوبا در فهرست کشورهای حامی تروریسم نیز موانعی را بر سر راه معاملات مالی بین‌المللی با این جزیره ایجاد کرده است. شایان ذکر است که در 28 ژوئن 2019 اتحادیه اروپا و مرکوسور به یک توافق سیاسی برای یک توافق تجاری بلندپروازانه، متعادل و جامع دست یافتند که موضوعاتی مانند تعرفه ها، قوانین مبدأ، موانع فنی تجارت، اقدامات بهداشتی و گیاهی، خدمات، مالکیت معنوی، توسعه پایدار و شرکت های کوچک و متوسط شامل می شد.

به هر روابط طرفین با این ویژگی های ذیل دارای اهمیت شایان بوده و این نشست نیز بنوعی موفقیت سیاسی اتحادیه اروپا در رقابت دیپلماتیک با روسیه در مرکوسور محسوب می شود:

الف: اتحادیه اروپا شریک تجاری و سرمایه گذار اول مرکوسور است، بطوری که حجم سرمایه گذاری قاره سبز از 130 میلیارد یورو در سال 2000 به 330 میلیارد یورو در سال 2020 افزایش یافته است.

ب: اتحادیه اروپا دومین شریک بزرگ تجای مرکوسور پس از چین است که 20 درصد از کل تجارت بلوک در سال 2022 را به خود اختصاص داده است. در این سال صادرات اتحادیه اروپا به  مرکوسور 55 میلیارد یورو بود، در حالی که صادرات مرکوسور به اتحادیه اروپا 65 میلیارد یورو رسید. 

ج: بیشترین صادرات مرکوسور به اتحادیه اروپا در سال 2021 محصولات معدنی (22.3٪ از کل صادرات)، محصولات گیاهی از جمله سویا و قهوه (20.7٪) و مواد غذایی، نوشیدنی ها و تنباکو (19.1٪) بود و صادرات اتحادیه اروپا به مرکوسور شامل ماشین آلات و لوازم خانگی (27.8٪ از کل صادرات)، مواد شیمیایی و محصولات دارویی (26.3٪)، تجهیزات حمل و نقل (10.5٪) است. هم چنین اتحادیه اروپا 17.2 میلیارد یورو خدمات به مرکوسور صادر کرد در حالی که مرکوسور 7.7 میلیارد یورو خدمات به اتحادیه اروپا در سال 2020 صادر کرد.