"عزیز" سریالی تاریخی با اهدافی پان‌ترکیستی

نویسنده: شیدا بهاری

دیپلماسی ایرانی: چندین سال است که محصولات فرهنگی و رسانه ای ترکیه مورد توجه برخی از کشورها قرار گرفته است. این محصولات که عمدتا در غالب سریال هایی مجذوب کننده مخاطبان بسیاری را با خود همراه کرده، تلویحا و یا به صورت مستقیم پیام هایی را به مخاطبان ارسال می کند. یکی از شبکه های پخش کننده انبوه سریال های ترکی، شبکه ام بی سی پرشیا است، رسانه ای که بودجه اش را عربستان سعودی تامین می کند و به تازگی پخش سریالی ترکی با دوبله فارسی تحت عنوان "عزیز" را آغاز کرده است. این سریال محصول سال ۲۰۲۱ کشور ترکیه بوده و کانال D ترکیه آن را پخش می‌کرد.

ماجرای این سریال مربوط به قهرمانی های جوانی است به نام "عزیز" با بازی "مورات ییلدیریم" که از بزرگ زادگان شهر انتاکیه است. داستان سریال به زمان جنگ های استقلال ترکیه بازمی گردد. ملی گرایان ترک به رهبری مصطفی کمال پاشا قصد دارند تا مانع بیشتر تجزیه سرزمین های تحت قلمروی خلافت عثمانی بعداز جنگ جهانی اول شوند و سرزمین های تجزیه شده را پس گیرند. داستان در شهر انتاکیه رخ می دهد؛ شهری که اکنون یکی از بخش های سوریه و تحت الحمایه فرانسه شده است و تلاش می شود بازپس گرفته شود و آن را پس گرفتن سرزمین ترک قلمداد می کنند، حال آنکه انتاکیه، شهری که توسط جانشین اسکندر مقدونی یعنی سلکوس اول به یادبود پدرش ساخته شد، مدتها در دست یونانی ها، رومی ها، ساسانی ها، مسلمانان سلجوقی، صلیبیون و سپس عثمانی ها بود.

بنابر مسلمات تاریخی انتاکیه، میراث دار تاریخ و فرهنگ یونانی - ایرانی و مسیحی - اسلامی است و هرگز صبغه ای ترکی نداشته است، ولی در این سریال سعی می شود تا آن را سرزمینی با فرهنگ و زبان ترک معرفی کنند.

گرچه این سریال تاریخی است اما کسانی که تاریخ را می شناسند درمی یابند یک درهم ریختگی تاریخی و انبوهی از روایت های غلط اما هدفمند در آن وجود دارد. قصد سازندگان این سریال روایت تاریخ نیست، بلکه رسالتشان در حوزه رسانه ارسال پیام "ملت بودگی ترک" است و نه "ملت شدگی" تا بتوانند از این طریق به دستاورد و هدف مهم ترکیه تحت رهبری اردوغان یعنی"وحدت ملل ترک" برسند.

بررسی بخش هایی از این سریال موید ادعاهای نگارنده است. مثلا در قسمت نخست پیرزنی مقابل مدرسه فرانسوی ها حاضر می شود و در اعتراض به حضور فرانسوی ها و آموزش زبان فرانسوی، پرچم سرخ رنگ ماه و ستاره نشان را بالا می گیرد و فریاد می زند: "اینجا خاک ترک است، ما ترکیم و فرزندان ما هم ترک هستند". لذا در اینجا روایتی از ترک بودن و ترک ماندن را ترسیم میکند و نه ترک شدن.

ساخت چنین محصولاتی حاکی از عزم راسخ دولتمردان ترکیه در جهت ملت سازی، تاریخ سازی و توسعه مفهوم ترک بودن است. ترکیه نیازمند ایجاد پیوند بین سرزمین هایی است که به دروغ میراث دار جهان ترک! هستند و با تاریخ سازی جعلی و عامدانه از طریق ارائه چنین محصولاتی هر روز بیش از پیش به چنین نگرشی دامن می زند، در مقابل تولیدات ایرانی عمدتا به دلیل فقدان نگاه ملی تهی از محتوایی با درون مایه ملی و تاریخ ایرانی اس که وحدت ملی را تقویت کند.

برخی متصدیان امر که نسبت به مفاهیم ملی و مفهوم ایران یکپارچه کم توجه بوده و برای ایران موجودیتی مستقل و بدون پیوند با جهان اسلام متصور نیستند باید با توجه به رویکردهای توسعه طلبانه و کشورگشایانه ترکیه که در امثال سریال عزیز قابل مشاهده است در این نگرش خود تجدیدنظر کنند.

اگر چه مسلمان بودن یکی از عناصر هویت ساز ایرانیان است، ولی نباید به ملیت ایرانی در آثار فرهنگی و هنری کم توجهی شود. عدم تخصیص بودجه مناسب و حمایت از چنین دیدگاهی، اشتیاق تولیدکنندگان را به تولید برنامه ها و سریال های فاخر ملی کاهش می دهد.

در سال های اخیر حتی در زمینه تولید آثار مرتبط با تمدن اسلامی نیز کار در خور توجهی ارائه نشده تا مخاطبان جهان اسلام را با خود همراه کند. شاید تنها نمونه های موفق را بتوان سریال امام علی (ع)، یوسف پیامبر و مختارنامه نامید که از تولید آنها نیز مدت زمان زیادی می گذرد. در طول این چهل و اندی سال اکثر تولیدات امت محور ما هم چندان چنگی به دل نزده و مخاطب جهانی نداشته است چه برسد به تولیداتی با محوریت محتوای ملی و ایرانی.

چنانچه توجهی ویژه به این موضوع صورت نگیرد ما حتی در این زمینه نیز نتیجه را به رقبا و سارقان فرهنگ و تاریخ و هویت ایرانی واگذار می‌کنیم و نتیجه آن اقبال نسل جوان به تولیدات فرهنگی کشور ترکیه با پیام های مخرب بر علیه وحدت سرزمینی و تمامیت ارضی ایران خواهد بود./عطنا