بحران اوکراین: یک فرصت برای چین؟

نویسنده: مبارکه صداقتی، دانش آموخته روابط بین الملل دانشگاه خوارزمی

دیپلماسی ایرانی: بحران اوکراین باز هم در ابتدای سال میلادی 2022 بروز کرد. با وجود اینکه چین از یک جنگ سرد جدید بین آمریکا و روسیه ابراز نگرانی کرده؛ اما آشکارا از مسکو حمایت سیاسی می کند. روسیه، کشوری محصور در تهدیدات سرزمینی است و برای اقدامات منطقه¬ای خود دلایل خاص خود را دارد. حضور نیروهای ناتو در مرزهای روسیه، به ویژه خاک اوکراین به شدت بر نگرانی¬های مسکو افزوده و در این وضعیت کی¬یف خواستار تمدید حضور نیروهای ناتو در این کشور شد. اوکراین که الحاق خود به ناتو را در نظر دارد، با مخالفت روس ها مواجه است. مقامات روسی اذعان کردند که در ابتدای فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، از آمریکایی ها تضمین خواستند که ناتو به سمت شرق  یعنی مرزهای روسیه گسترش نیابد. 

از لحاظ بررسی روابط چین با اوکراین و چین، این دو کشور همکاری های اقتصادی، تجاری، کشاروزی بهره وری انرژی، آموزشی و فرهنگی دارند. همچنین موقعیت بالقوه و مهم اوکراین برای چین به عنوان یکی از خطوط اتصال راه ابریشم دریایی از  طریق خط  چین – قزاقستان – دریای کاسپین – آذربایجان – گرجستان – دریای سیاه – بندر اوکراینی چرنومورسک است. در نهایت این خط می تواند چین را به اروپا متصل کند (به لحاظ مزیت¬هایی که اوکراین می¬تواند برای ابرقدرت اقتصادی دنیا، یعنی چین داشته یاشد). اوکراین فقیرترین کشور اروپایی است که از سرمایه گذاری های چینی استقبال کرده است؛ هرچند که تضمین استمرار سرمایه گذاری ها به امنیت سیاسی و داخلی اوکراین بستگی دارد. بی ثباتی اوکراین به ضرر همکاری ها و توافقات دو کشور است. 

نکته قابل توجه این است که علی رغم همکاری نظامی و کمک چین به بخش صنایع نظامی اوکراین، چین به عنوان متحد استراتژیک روسیه، یعنی دشمن شماره یک اوکراین به شمار می رود. از طرفی همراهی نکردن ناتو با بخش صنایع نظامی اوکراین، امید اوکراین به پیوستن به ناتو را کمرنگ می کند. 

با این مقدمه سوال یادداشت حاضر این است که آیا می توان از بحران اوکراین برای چین به منزله یک فرصت نگریست؟ 

برخی بحران اوکراین را تلاش شرق (چین و روسیه) برای تضعیف غرب درباره واکنش موثر نسبت به تایوان می دانند. تحلیل برخی کارشناسان و ناظران می گوید که  چنانچه غرب نتواند پاسخ مناسبی به روسیه درباره اوکراین بدهد، چین می تواند با موضع قدرتمندتری به مسئله تایوان که آن را بخشی از سرزمین خود می داند، بنگرد. 

در دیدار شی جین پینگ و ولادیمیر پوتین، قبل از افتتاح بازی¬های المپیک زمستانه در پکن، هر دو رئیس جمهور از تلاش های نیروهای خارجی برای تضعیف امنیت و ثبات در مناطق مشترک مجاور خود انتقاد کردند. در این ملاقات پوتین صراحتا تایوان را به عنوان بخش جدانشدنی چین اعلام کرد. تعمیق همکاری و همراهی سیاسی روسیه با چین بر سر مسئله تایوان، نگرانی وزارت امور خارجه تایوان را در برداشت. این ملاقات یک پیام مشترک برای غرب بود؛ غربی که به مدت چند دهه از تایوان و اوکراین علیه منافع چین و روسیه دفاع می کند. رسانه های دولتی چین؛ اما اختلافات در ناتو را برجسته و ایالات متحده را ضعیف و بلاتکلیف نشان می¬دهند. 

با این اوصاف به نظر می رسد چین با پروپاگاندای دولتی درصدد است به کشورهای شرق آسیایی که متحد غرب هستند نشان دهد که نمی توانند در مواقع بحرانی بر حمایت دیپلماتیک و یا حتی نظامی ایالات متحده و متحدین ناتو حساب باز کنند. از نظر رسانه¬ای و بهره برداری از افکار عمومی جهان، چین این فرصت را دارد تا بیشترین امتیازها را برای خود در جهان علیه منافع غربی ها به دست آورد. البته از منظری دیگر علی رغم حمایت سیاسی از مسکو درباره اوکراین، این کشور با توسعه همکاری ها سعی دارد از میدان اختلافات روسیه – اوکراین دور بماند. مقامات اوکراینی نیز انتظار حمایت قاطع از چین را ندارند. چین نیز معمولا از منظر اقتصادی و تجاری به گسترش روابط می پردازد. همچنین دور بودن منطقه تنش از خاک چین، در عدم رغبت چینی ها به مداخله مستقیم بی تاثیر نیست. 

گمانه زنی ها می گویند بحران اوکراین یک فرصت برای چین درباره تایوان فراهم می سازد و هرگونه حرکت روس ها به سمت اوکراین فرصتی برای سایر قدرت های منطقه ای از جمله چین است تا به سوی اهداف مورد نظر خود حرکت کنند. 

البته قیاس اوکراین و تایوان در گمانه زنی ها نیز اشتباه است؛ چرا که اولی یک کشور مستقل و به رسمیت شناخته شده و استقلال دیگری توسط سازمان ملل و بسیاری از کشورها مردود است. در زمان آغاز بحران، ریاست جمهوری ایالات متحده، جو بایدن، اعلام کرد که از اوکراین حمایت نظامی نخواهد کرد؛ اما دولت بایدن درباره تایوان سکوت کرده است. این یک وضعیت دشوار برای چین است و باید درباره هرگونه اقدام علیه تایوان محتاط باشد. گزارش¬ها نیز نشان می دهد تحرک هوایی چین در حریم هوایی تایوان تقویت نشده و حرکت به خصوصی از سوی چین دیده نشده است. بنابراین آغاز بحران اوکراین 2022 ، به منزله شروع یک تنش اساسی بین چین و تایوان و مشروعیت یافتن اقدامات چین علیه تایوان نیست. باوجود اینکه چین تایوان را بخش جداناشدنی از سرزمین خود می¬داند؛ اما به معنای اقدامات غیرحساب شده از سوی این کشور علیه تایوان نخواهد بود. 

مقامات چین اعلام کردند که با ادعاهای آمریکایی مبنی بر اینکه روسیه صلح بین المللی را تهدید می کند، مخالف اند. پکن درباره مسئله اوکراین به حمایت سیاسی از مسکو بسنده کرده و به دنبال حمایت نظامی از روس ها نیست. با وجود اینکه دو کشور بیش از هر زمانی به یکدیگر نزدیک شده¬اند؛ اما نزدیکی¬ها به معنای یافتن فرصت به جهت زدن ضربات آخر نیست. روسیه و چین هر دو در پیوندهای اساسی با اروپا هستند؛ چنانچه ایالات متحده بخواهد مسئولیت اوکراین را به اروپا احاله کند کار طرفین دشوارتر خواهد شد. چین، خواستار حل بحران سیاسی از طریق مینسک بوده و به خوبی نشان می دهد از تنش های روسی علیه اوکراین، ناتو و غرب استقبال نمی کند. هر گونه تصمیمی درباره تایوان از طرف چین، نیز موکول به زمان دیگری است و ارتباطی با تنش¬های اوکراین ندارد. 

از منظر سیاسی مزیت به دست آمده برای چین در این گونه مناقشات، استمرار این کشور بر مواضع ضد غربی و استقلال در مناطق تحت نظر خود است. برخی گمان می کنند که با یک جنگ اساسی میان روسیه و اوکراین امکان اینکه چین نیز با تایوان تنش جدی ایجاد کند وجود دارد. دو منطقه درگیر میان شرق و غرب، اوضاع وخیمی را برای امنیت جهانی رقم می زند که مورد استقبال هیچ-یک از قدرت ها قرار نخواهد گرفت. بنابراین بحران اوکراین برای چین در وضعیت کنونی، به لحاظ سیاسی و رسانه ای و حتی جنگ روانی فرصتی مناسب علیه رقبای غربی را فراهم آورده است.