اوکراین: آینده اقتصادی و دیپلماتیک نامشخص

دیپلماسی ایرانی: رئیس جمهور زلنسکی در حال تلاش برای یافتن راهکارهای موثر برای وضعیت دشوار اقتصادی و اجتماعی در اوکراین است. تهدید راه اندازی نورد استریم-۲ برای اقتصاد کشورش، درگیری «منجمد» با روسیه و روابط نامشخص با غرب: این چالش ها با منافع کشورهای مختلف آمیخته شده و اوکراین را در موقعیت حساسی قرار می دهد. دیدگاه ژان دو گلینیستی، سفیر اسبق فرانسه در روسیه و مدیر تحقیقات موسسه روابط بین الملل و استراتژیک را با هم می خوانیم. 

 بیش از دو سال پس از انتخاب رئیس جمهور زلنسکی می گذرد. با توجه به  پس زمینه مبارزه با فساد و در حالی که ترور نافرجام مشاور اول وی را پشت سر می گذاریم، ارزیابی شما از اقدامات ولودیمیر زلنسکی در رأس دولت اوکراین چیست؟

تبلیغات انتخاباتی زلنسکی حول محور مذاکرات با روسیه و مبارزه با فساد بود. پس از یک انتخابات پیروزمندانه با ۷۳ درصد آرا، او در نهایت توانست با سخت گیری در برابر روسیه و شروع مجدد مبارزه با فساد، محبوبیت تزلزل یافته خود را نجات داد. به حاشیه راندن الیگارش معروف، کولومویسکی که حامی زلنسکی بود، بدون عواقب نبوده است. نمی توان این احتمال را منتفی دانست که تلاش برای ترور مشاور رئیس جمهور با فراز و نشیب های مبارزه با فساد مرتبط بوده است. همچنین، زلنسکی فشار بر اوکراینی های طرفدار روسیه را با اقداماتی چون کیفرخواست علیه ویکتور مدوتچوک، رهبر حزب «سکوی مخالف» در ژوئن گذشته و بستن سه شبکه تلویزیونی روسی‌زبان افزایش داده است.
شرایط اقتصادی به سختی می گذرد. این کشور با کسری بودجه برای تامین هزینه های بخش عمومی و مبادلات جاری مواجه است و تورم ۹ درصدی پیش بینی شده در سال ۲۰۲۰ با بدهی بیش از ۵۰ درصد تولید ناخالص ملی را تجربه کرده است. با این حال، رشد پس از رکود ۲۰۲۰ به دلیل همه گیری کووید-۱۹ به ۴ درصد با نرخ سالانه بیش از ۳ درصد برمی گردد. محبوبیت زلنسکی، همان طور که توسط آخرین نظرسنجی موسسه بین المللی جامعه شناسی کیف در ۱۹ اکتبر انجام شد، پس از انتخاب وی به عنوان رئیس جمهور، به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. اما، به نظر می رسد که شتاب تنزل میزان محبوبیت وی کند شده است: حدود یک پنجم از شرکت کنندگانی که در انتخابات رای داده اند گفته اند که در صورت برگزاری مجدد انتخابات ریاست جمهوری همچنان به او رای می دهند (در اکتبر  ۲۰۲۰این میزان یک سوم شرکت کنندگان را تشکیل می داد) و مهم تر از همه این که رقیب اصلی او پوروشنکو، تنها ۱۵٫۷ درصد آرا شرکت کنندگان در نظرسنجی را به خود اختصاص داد (اگرچه این میزان از اکتبر ۲۰۲۰ افزایش یافته است). بنابراین، می توان گفت که اتهامات اسناد پاندورا علیه رئیس جمهور اوکراین نباید وضعیت را تغییر دهد.

در حالی که به راه اندازی خط لوله گاز روسیه-آلمان نورد استریم-۲ که اجازه رسیدن گاز به اروپا را با دور زدن اوکراین می دهد، نزدیک می شویم، می خواهیم نظر شما را درباره آینده اقتصادی اوکراین و رابطه آن با اتحادیه اروپا بدانیم.

مسئله خط لوله گاز نورد استریم-۲ که اوکراین را دور می زند، موضوعی مربوط به منافع ملی اوکراین است که درآمد قابل توجهی از «حق ترانزیت» به دست می آورد. این کشور از زمانی که بایدن در ژوئن گذشته به توافقی با مرکل دست یافت، نبرد را باخته است: تعلیق تحریم های ایالات متحده مشروط به حفظ جریان باقیمانده ترانزیت از طریق اوکراین و احتمالا حمایت آلمان از سیاست واشنگتن در قبال چین شده است. علاوه بر این، بحران انرژی این احتمال را بیشتر و بیشتر می کند که خط لوله گاز نورد استریم-۲ که کار آن پایان یافته، به سرعت به بهره برداری برسد. با توجه به این رقابت، اوکراین پیشنهاد کاهش ۵۰ درصدی هزینه ترانزیت را داده است. آلمان برای حفظ حداقل ترانزیت از طریق اوکراین با مسکو مذاکره کرده و کیف هم با گازپروم قرارداد تامین گاز امضا کرده است.
همچنین، در شرایطی که اگر نگوییم برای آرام کردن اکراین بلکه برای حفظ ثبات آن بوده، توافق شده که کمک های صندوق بین المللی پول («توافق نامه آماده به کار» در سال ۲۰۲۰ به مبلغ ۵ میلیارد دلار) که به دلیل عملکرد ناکافی در مبارزه با فساد و اصلاحات نهادی مسدود شده بود، از سر گرفته شود. این قرارداد به تازگی تا ژوئن ۲۰۲۲ تمدید شده و ۷۰۰ میلیون دلار دیگر آن نیز آزاد شده است.
با این حال، اگر قبول کنیم که از بدترین اتفاقات ممکن اجتناب شده، باید بگوییم که وضعیت اقتصاد اوکراین چندان درخشان نیست.

در حالی که ایالات متحده همچنان روسیه را به ممانعت از حل مسالمت آمیز مناقشه در شرق اوکراین متهم می کند و از دولت اوکراین حمایت نظامی می کند، وضعیت امنیتی در این منطقه را چگونه ارزیابی می کنید؟ در مورد بازی های پیرامون اتحادهای مختلف در پس زمینه آرزوی اوکراین برای پیوستن به ناتو چه می توان گفت؟

درگیری در دونباس به یک «درگیری منجمد» تبدیل شده است. توافقات مینسک، جدای از استفاده های تشریفاتی، برای همیشه ناکارآمد شده اند. اوکراین روسیه را به عنوان یکی از طرف های جنگ و نه به عنوان یک میانجی می بیند. اوکراین همچنین موضوع الحاق کریمه که در توافقات مینسک صحبتی از آن نشده است را در «نشست کریمه» که با حضور ۴۶  نفر از سران دولت، نخست وزیران و وزیران در ماه اوت برگزار شد، مطرح کرد.
در واقع، هیچ کسی توافقات مینسک را نمی‌خواهد: جمعیت دونباس ترجیح می‌دهد به روسیه ملحق شود (ششصد و پنجاه هزار نفر پاسپورت روسی دریافت کرده‌اند) و اوکراینی‌ها دیگر نمی‌خواهند تحت شرایط نامساعد از طرف یک استان شورشی مخالف با سیاست های غرب گرایانه خود قرار بگیرند. روس ها یک نوع بازی فرسایشی انجام می دهند و فقط آلمان و فرانسه واقعا به توافقات مینسک علاقه دارند، زیرا این امر می تواند وضعیت گره خورده در اروپای مرکزی را باز کند و تنش ها را در آن جا کاهش دهد. آمریکایی ها هم که کی یف از آن ها خواسته بودند تا در قالب گروه نرماندی (فرانسه، آلمان، روسیه و اوکراین) که به نوعی ضامن توافقات مینسک است، شرکت کنند، از این کار خودداری کردند.
احساس خستگی خاصی در رابطه با بحران اوکراین از طرف واشنگتن مشاهده می شود. بایدن تا قبل از دیدار با پوتین در ژوئن گذشته در ژنو، زلنسکی را ملاقات نکرد و تا اول سپتامبر بود که سرانجام با او دیدار کرد. در حالی که واشنگتن کمک های نظامی خود به کی یف را تمدید کرده است و بدون شک به حفظ تحریم ها اطمینان داده است، اما هیچ تعهدی را در مورد پیوستن اوکراین به ناتو که خط قرمز مسکو محسوب می شود، نپذیرفته است. به همین ترتیب، در اجلاس اوکراین/اتحادیه اروپا که در روز ۲۳ اکتبر در کی یف برگزار شد، اورسولا فون در لاین و شارل میشل هیچ صحبتی از چشم اندازی برای پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا نکردند. در این میان، جدا از موضع گیری نظامی در هر دو طرف (مانورهای زاپاد-۲۰۲۱ در طرف روسیه و مانورهای دیفندر-۲۰۲۱ در طرف ناتو)، به نظر می رسد ایالات متحده مواظب است که شدت درگیری بسیار کم باقی بماند. بایدن در ماه می گذشته با پوتین تماس گرفته بود تا تنش را کاهش دهد. در حالی که هر یک از دو بازیگر اصلی مزایایی را در حفظ وضعیت موجود می بینند، هیچ کدام از آن ها نمی خواهند وضعیت را تشدید کنند.

منبع: موسسه روابط بین الملل و استراتژیک (ایریس) / ترجمه: دیپلماسی ایرانی