قصه پرغصه همکاری های علمی و دانشگاهی ایران و اروپا

دیپلماسی ایرانی: در هزاره سوم که به عصر ارتباطات و دنیای ایده و نوآوری مشهور است مهمترین و اثرگذارترین نهادها در توسعه اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و پیشرفت های اقتصادی و فناورانه جامعه، دانشگاه و تکنولوژی های دانش بنیان بوده که در موفقیت ملت ها و دولت ها نقش کلیدی دارند و به نوعی در سال های اخیر بر اهمیت ارتباط بین المللی در حوزه های  علم و فناوری و موفقیت شرکت ها و به نوعی بین المللی سازی دانشگاه ها و موسسات پژوهشی افزوده شده است. بر کسی پوشیده نیست که توسعه علمی پیش شرط رشد و لازمه توسعه همه جانبه و پایدار است و کشورهای مختلف تلاش می کنند تا منافع خود را از طریق گسترش ارتباطات علمی بین المللی به دست آورند؛ زیرا بدون چنین روابطی دستیابی به رشد و تولید ارزش افزوده  نیست به طوری که در راهبردهای دانشگاهی و علمی اتحادیه اروپا، روابط علمی بین المللی از مهمترین ابزارهای  توسعه همکاری های بین المللی است. 

در حال حاضر علیرغم اینکه در ایران ۲‌ هزار و ۶۴۰ دانشگاه وجود دارد که حدود ۵‌ هزارمیلیارد تومان از بودجه کل کشور را  به خود اختصاص داده و نزدیک به ۵۰‌ درصد از فارغ التحصیلان به سیل جمعیت بیکار کشور می پیوندند که از این میان سهم وزارت علوم از جمعیت دانشجویی ۶۸‌ درصد و سهم دانشگاه آزاد ۳۲‌ درصد است. این درحالی است که براساس اعلام موسسه اسپانیایی (CISC) چین تنها ۲‌ هزار و ۴۸۱ و هند هزار و ۶۲۰ دانشگاه داشته و  تعداد دانشگاه‌ها در اغلب کشورهای پیشرفته جهان زیر ۵۰۰ است به ‌طوری که آلمان ۴۱۲، انگلیس ۲۹۱، کانادا ۳۲۹، ایتالیا ۲۳۶ و هلند ۴۲۳ دانشگاه دارند و جالب تر این که  برخی کشورهای اروپایی نظیر نروژ، سوئد، دانمارک، فنلاند و ... زیر ۱۰۰ دانشگاه دایر کرده اند. از نظر کیفی آمریکا با حدود ۳۱۰‌ میلیون نفر جمعیت، ۳ هزار و ۲۸۰ دانشگاه دارد. از این میان ۵۹ دانشگاه ایالات متحده جزء ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان هستند و در واقع حدود ۶۰ درصد برترین دانشگاه‌های جهان آمریکایی است؛ اما متاسفانه روابط و همکاری های علمی بین المللی پیوسته و مناسبی بین دانشگاه ها و موسسات پژوهشی ایران و دانشگاه های خارجی بویژه اروپا که طرف های اصلی همکاری با مجامع علمی کشورمان بوده؛ وجود نداشته و در این زمینه سرمایه گذاری های لازم صورت نگرفته است چرا که در کنار رویکرد غیرپویای دانشگاه ها، برنامه¬های دانشگاهی نیز  به شدت تحت¬ تأثیر سیاست¬ های حاکم و نیز تعاملات سیاسی و بین -المللی کشور است. 

طبق آخرین اعلام وزارت علوم و فناوری کشورمان ۲۴ دانشگاه با اتحادیه اروپا همکاری علمی دارند که نقطه تماس آنها با اتحادیه اروپا دانشگاه تهران است و همین تعداد دانشگاه ایرانی  با فرانسه همکاری علمی مشترک دارند که مرکز هماهنگی آنها با این کشور، دانشگاه صنعتی امیرکبیر است و دانشگاه شهید بهشتی نقطه تماس با دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور روسیه است. شایان ذکر است از بیست کشور برتر در مشارکت با محققان کشورمان در پروژه های پژوهشی در حوزه کشاورزی که بیش از 2000 پروژه را انجام داده اند 12 کشور از قاره سبز با 800 پروژه سهم داشته اند در این میان کشورهای اسپانیا، ایتالیا، آلمان، فرانسه، بلژیک، هلند، دانمارک و مجارستان نقش بیشتری داشته اند. 

در مجوع درصد قراردادهای بین دانشگاهی کشورمان با دیگر کشورهای جهان بر اساس تقسیم بندی جغرافیایی بیشترین سهم را اروپا با 32  داشته و در مراحل بعدی کشورهای مشترک المنافع با  26، کشورهای عربی با  18، کشورهای جنوب و شرق آسیا 8، کشورهای غربی و اقیانوسیه 7، آمریکا 4  و نهایتا کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای آفریقایی هر کدام 2 درصد قرار دارند.

در حالی که دنیا و انسان هزاره سوم با یک چالش اساسی ویروسی به نام کرونا دست و پنجه نرم می کند، علم و پژوهش اهمیت مضاعفی یافته و آموزش عالی فرآیندی است که به موجب آن یک دانشگاه بتواند در عرصه بین المللی، آموزش، پژوهش و کارکردهای خدماتی خود را تلفیق کند چرا که بین المللی شدن در زمره رفتارهایی است که به شدت تحت تاثیر رشد خیره کننده علم و تکنولوژی های دانش بنیان قرار دارد. در واقع فرآیند آماده سازی جوامع برای مشارکت موفقیت آمیز در یک دنیای وابسته به هم است و به دیگر کلام بین المللی شدن آموزش عالی را باید فرآیند تلفیق ابعاد بین المللی، بین فرهنگی و جهانی در اهداف، کارکردها و نحوه ارائه آموزش عالی و نوعی عکس العمل در برابر فشارهای ایجاد شده توسط پدیده جهانی سازی و دهکده جهانی ارتباطات دانست. بین المللی شدن به عنوان فرآیند یکپارچگی در سال های اخیر جایگاه مهمی در فرهنگ واژگان آموزش عالی پیدا کرده و خلاصه اینکه در این فرآیند تلفیق ابعاد بین المللی، بین فرهنگی و جهانی به درون اهداف، عملکردها و اجرای آموزش عالی به شکلی که احترام به تفاوت های فرهنگی و سنت های گوناگون را ارتقا بخشیده و از دلایل بین المللی شدن آموزش عالی را گسترش زبان انگلیسی به عنوان ابزاری مهم در ارتباطات بین المللی، اعتبار بخشی مدارک تحصیلی، بین المللی شدن برنامه های درسی و فرآیندهای تدریس و یادگیری است. بررسی تأثیر همکاری¬ های دانشگاهی- بین‌المللی در جریان دانش بین محققان بـرخی کشورهـای اروپایی نتیجه می‌گیرنـد که میـزان استقبال دانشگاه‌ها از همکاری‌های علمی بسیار زیاد بوده و به انباشت سرمایه انسانی و سرمایه‌گذاری در آن در راستای تحقق رشد اقتصادی مناسب، کمک شایانی می‌کند در همین راستا 6 دانشگاه ایرانی در طرح کمک بین ¬المللی اراسموس همکاری دارند و این شش دانشگاه از اهمیت ویژه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برخوردارند.

در شرایط جاری تعاملات و تبادلات علمی و فرهنگی می¬ تواند ظرفیت¬ های کشورما را به جهان بشناساند و دانشگاه¬ های ما این ظرفیت را دشته و می¬ توانند پیشگام برطرف¬ کردن چالش¬ های موجود در این زمینه باشد و  یکی از ابعاد بین ¬المللی¬ سازی، ارتقای هویت ملی است و ابزاری برای معرفی زبان و فرهنگ ملی کشورها در عرصه بین ¬المللی است. 

ارتباط با مراکز علمی بین المللی، همکاری های مشترک پژوهشی و ساز وکارهای تبادل استاد و دانشجو از عوامل مربوط به بین المللی شدن وگسترش مرزهای دانش و علم و روش نمودن مأموریت‌های بین المللی دانشگاه ‌ها قلمداد شده است. این موضوع برای اتحادیه اروپا نیز بسیار مهم ماست به طوری که  شورای آموزش و پرورش اتحادیه در 2018 تصمیم به ایجاد بیش از 20 دانشگاه اروپایی توسط کشورهای عضو با پتانسیل بهبود قابل توجه تحرک و ارتقای کیفیت و تعالی بالا در آموزش و تحقیقات، تقویت ارتباط بین آموزش، تحقیق و نوآوری و انتقال دانش، نشان دادن مزایای یادگیری چند زبانه و به رسمیت شناختن صلاحیت ها و با توسعه برنامه ها و پروژه های مشترک در زمینه آموزش و تحقیقات اتخاذ کرد. اهداف اصلی این دانشگاه ها ترویج ارزش های مشترک اروپایی با ادغام نسل جدیدی از اروپایی هاست که می توانند در فرهنگ های مختلف اروپایی و جهانی به زبان های مختلف همکاری و کار کنند و با استفاده از آموزش های نوآورانه بهینه و تقویت ارتباط با فضای تحقیق و نوآوری اروپا تا 2025 میلادی همراه با اشتراک گذاشتن یک استراتژی مشترک برای دستیابی به سطح بالایی از همکاری پایدار در سطوح مختلف سازمانی و در زمینه های مختلف فعالیت، از نقاط قوت مکمل آنها، و دانشجویان و کارکنان در تمام سطوح سازمان، شرکت کنندگان مسئولیت اجرای این چشم انداز تلاش کنند.

طبق آخرین ارزیابی ها در لیست 100 دانشگاه برتر اروپایی 23 موسسه در آلمان و 17 دانشگاه در فرانسه و انگلستان قرار دارند. از اروپای مرکزی و شرقی، تنها دانشگاه ژاجیلونیان در لهستان رتبه 90 را دارد. ایرلند با تنها پنج میلیون نفر جمعیت، دارای سه دانشگاه در این 100 دانشگاه برتر است و روسیه نیز در این رتبه بندی دانشگاهی ندارد. در بررسی دیگری برای انتخاب 200 موسسه برتر  از 800  دانشگاه در بیش از 50 کشور قاره سبز بیشترین سهم به چهار کشور انگلیس، آلمان، فرانسه و سوئیس با اختصاص بیش 160 دانشگاه رسیده و دیگر کشورها در مراحل بعدی قرار دارند در این رده بندی نیز از روسیه فقط 5 دانشگاه در رده های 100 به بعد قرار دارند. 

در یک جمع بندی کلی باید اذعان کرد که دانشگاه ها و مؤسسـه های آموزش عالی به منظور پاسخگویی به نیازهای قـرن بیسـت و یکـم، بـاید به ایجاد خلاقیت و توانایی تعاملات خارجی بیشتر در استادان و دانشجویان بپردازند، و ضمن ارج نهادن به ثروت فکری افـراد بشـر با اعتقادات و گرایش های قومی و ملی مختلف از هر وسیله ای برای رشد استعدادهای بالقوه و دسترسـی بیشـتر بـه اطلاعات و پیشرفت های علمی و فناوری بهره بگیرند و از طریق تبادل استاد و دانشجو برای دسترسی به یافته های تحقیقاتـی، ایجـاد ارتباط مشترک و شبکه ای میان دانشگاه ها و ایجاد مراکز منطقه ای نیز تداوم همکاری های علمی بین المللی را هرچه بیشتر فراهم کنند. 

واقعیت این است که در شرایط حاکم شدن تبلیغات روزافزون رسانه های معاند و صهیونیستی علیه کشورمان،  بدون شک همکاری علمی و دانشگاهی با موسسات علمی اروپا بهترین گزینه برای خنثی کردن تبلیغات کذب و منفی و ارائه تصویر عینی و واقعی از تمدن، فرهنگ و بویژه پیشرفت های علمی و پژوهشی ایران عزیز پسا انقلاب اسلامی است. 

کلام آخر اینکه اگر چه سابقه و تجربه همکاری های علمی و دانشگاهی کشورمان با کشورهای اروپایی غنی بوده و بیش از 120 تفاهمنامه با دانشگاه های مختلف به ترتیب بیشترین با فرانسه، انگلیس، آلمان، ایتالیا، سوئد، اوکراین، اتریش، هلند، یونان، سوئیس، اسپانیا، ایرلند، بلغارستان، فنلاند، مجارستان، بلاروس، لهستان و اسکاتلند امضاء شده ولی در شرایط فعلی پویایی ملموسی وجود نداشته است و ضرورت دارد اکسیژن جدیدی به همکاری های علمی و دانشگاهی با اروپا دمیده شود. انشاء الله در بخش بعدی به اهمیت نقش اتاق های فکر در همکاری های ایران و اروپا خواهیم پرداخت.