مرگ و زندگی شبکه های تروریستی

دیپلماسی ایرانی: داعش به آرامی در برخی از مناطق عراق و سوریه از خاکستر بر می خیزد. این نخستین بار نیست که داعش از یک تجربه نزدیک به مرگ جان سالم به در برده و دوباره بهبود می یابد. داعش تاب آوری بی همتایی را از خود به نمایش گذاشته است. تقریبا نیمی از همه سازمان های تروریستی در یک سال ابتدایی عمرشان شکست می خورند اما داعش به رغم جنگ های پرشمار با ائتلاف های بین المللی بخش بیشتر دو دهه گذشته را دوام آورده است.

در چند دهه گذشته، داعش تلاش کرده تا گروه هایی شبه نظامی با شبکه گسترده بین المللی از وابستگان، همدستان و پشتیبانان را گردهم آورد. چندان جای شگفتی نیست که چرا شکست چنین گروهی در عمل دشوار می نماید. برای شکست هسته گروه لازم است که کل شبکه فرو بپاشد.

امروز حتی در رقابت های ژئوپلتیکی نیز مفهوم اتحاد بین دولت های رسمی با اهمیت است چه رسد به گروه های مبارز بی حد و مرز. تفاوت بین یک گروه تروریستی با متحدان ایدئولوژیک همسو و یک گروه تروریستی بدون آن متحدان را می توان در مفهوم پایندگی و نابودی آنها خلاصه کرد.

مطالعه جامع از گروه های تروریستی و روابط آنها نشان می دهد که بین سال های 1950 تا 2016، گروه های شبه نظامی نسبت به امروز بیشتر مورد استقبال بودند و توانستند شبکه گسترده تری را تشکیل دهند. تقریبا 15000 مورد از همکاری ها بین 2613 سازمان مسلح مختلف شناسایی شده است. دوم، این شبکه ها با گذشت زمان گسترده تر شده و شمار و گستره جغرافیایی خود را افزایش داده اند.

شمار اتحادهای فعال از اواخر دهه 1960 تا اوایل 1980 به طور پیوسته رشد کرده اند و از 50 اتحاد به 175 اتحاد رسیدند که با موج استعمار زدایی از اروپا و ظهور جنبش های کمونیستی در اروپای غربی، آمریکای لاتین و آسیای جنوب شرقی همراه بوده است.

پس از یک درنگ در اواخر دهه 1980، اتحادها دوباره شکل گرفتند تا این که به اوج خود در سال 2010 رسیدند. ارتباطات میان گروه های مسلح نظامی که بسیاری از آنها با حضور نیروهای ایالات متحده در افغانستان و عراق برانگیخته شده بودند، این موج را قوی تر کرد. مطالعات نشان می دهد که همه گروه ها، شبیه هم نبودند. برخی با فشارهای دولتی از هم فروپاشیدند و برخی دیگر مانند داعش ثابت کردند که نرمش شگفت انگیزی دارند.

شبکه اتحاد داعش از تنها سه شبکه در سال 2013 به بیش از سی شبکه در سال 2016 رسید. بین سال های 2013 تا 2015، هزینه های داعش از دارایی های 2.6 میلیارد دلاری اش تامین می شد و سلاح و دیگر تجهیزات برای همدستانش در اروپا و کشورهای همسایه می فرستاد.  

زمانی که نبرد با نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحده در سال 2015 بالا گرفت و بودجه داعش با نوساناتی همراه شد، این گروه شکل دهی روابط تازه ای را کلید زد که بر مبنای بیعت های زبانی و پیمان وفاداری بود. این موضوع به سازمان اجازه داد تا ردپای جهانی خود را گسترش دهد.

ایدئولوژی جهادی افراطی، عامل بنیادین برای دوام این اتحادها بود. یک ایدئولوژی مشترک و به ویژه یک دین مشترک برای پاسداری از اتحادها به ویژه در شرایط سخت، حیاتی است. بدون آن، اتحادها تحت فشارهای نظامی با احتمال بیشتری فرو می پاشند. روابط نظامی بر مبنای ایدئولوژی های مشترک از مزایای پرشماری برخوردارند. آنها به جامعه گسترده ای از پشتیبانان و مسئولان دسترسی دارند که می توانند پای بندی به رابطه را بیشتر کنند.

یک نگرانی بنیادین در هر اتحادی این است که یک شریک به طور یکجانبه دیگری را نادیده بگیرد. دین می تواند جامعه ای از ناظران شامل امامان، روحانیون یا کشیش ها با قدرت تشویق و تنبیه پشتیبانان و پشت کنندگان بیافریند. القاعده و داعش هر دو بر روحانیون برجسته سلفی تکیه کردند. وابستگی ایدئولوژیک به این معنی است که اگر یک شریک به یک شبکه پشت کند سال ها برچسب بدنامی را با خود خواهد داشت.

اعتقادات مشترک مذهبی همچنین سطح اعتماد را نیز افزایش می دهد. اهداف و جهان بینی های مشترک باعت می شود تا آنها حتی در شرایط دشوار به پیمان خود پایبند باشند. پادرمیانی روحانیون برجسته مصری در همبستگی بین گروه انصار بیت المقدس و داعش باعث شد تا داعش در بین جامعه تندروی مصری از پشتگرمی برخوردار شده و گروه انصار بیت المقدس نیز صفوف خود را با استخدام نیروهای خارجی تقویت کند.

داعش به ویژه در استفاده از مذهب برای تقویت شبکه های خود بسیار ماهرهانه عمل کرده است. هرچند شبه دولتش در عراق و سوریه عمر کوتاهی داشت اما تحقق کوتاه خلافت اسلامی در قلب خاورمیانه به داعش اجازه داد تا مانند دیگران از مذهب به خوبی بهره برده و شبکه کلان نرمش پذیری در رویارویی با تهدیدات نظامی به کار گیرد.

مزایای اشتراک ایدئولوژی تنها محدود به داعش یا گروه های سلفی جهادی نمی شود یا حتی فقط به دین محدود نمی شود. دیگر ایدئولوژی ها نیز کارکردی مشابه دارند. مانند گروه های چپ مسلح در طی جنگ سرد، اما ایدئولوژی های غیر دینی معمولا دوام کم تری دارند. در برابر سرکوب های دولتی، عمر اتحادهای دینی 25 درصد بیشتر از دیگر ایدئولوژی هاست. ایدئولوژی های مذهبی بسته کاملی از بازرسی جامعه، ساختارهای خودکامه، باورمندی و شبکه های ملی را ارائه می کنند.

با این حال، ایدئولوژی های غیر مذهبی در گذشته مزایای مشابهی ارائه کرده اند و می توانند در آینده به موفقیت هایی برسند. شبکه های در حال رشد از نظامی گری راست افراطی را در نظر بگیرید. کمیته ضد تروریسم سازمان ملل اخیرا گزارشی از تهدیدهای روزافزون فراملی ناشی از تروریسم راست افراطی منتشر کرده است.

درسی که از تاب آوری گروه هایی مانند داعش و دیگر گروه های موفق شبه نظامی می توان گرفت این است که حتی تحت فشار هماهنگ نظامی نباید قدرت ایدئولوژی های مشترک را نادیده گرفت. هنگامی که یک ایدئولوژی مشترک نظامی اجازه رشد و شکوفایی می یابد شکست این گروه ها حتی وقتی دولت ها تصمیم به سرکوب آنها می گیرند بسیار دشوار خواهد شد.  

منبع: فارن افرز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11