پیام پنهان عقب نشینی های ایران از برجام

نویسنده: بونی کریستین

دیپلماسی ایرانی: رئیس برنامه هسته ای ایران از دو برابر شدن شمار سانتریفیوژهای پیشرفته فعال خبر داده است که امکان تولید اورانیوم غنی شده با 10 برابر سرعت مجاز طبق توافق هسته ای 2015 را فراهم می آورد. این اقدام ایران در یک تحلیل ساده انگارانه احتمالا پیشروی به سمت تسلیحات هسته ای انگاشته می شود، اما چنین برداشتی کوته بینی و خطرآفرین است. در چنین تحلیلی، بستر گسترده تر چندین ماه اقدامات تحریک آمیز ایران در دیگر جبهه ها نادیده گرفته می شود و ایالات متحده را به سمت یک درگیری فاجعه آمیز سوق می دهد.

واقعیت این است که عقب نشینی از تعهدات برجام تنها بخشی از استراتژی گسترده تر جمهوری اسلامی شامل انهدام هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی و توقیف نفتکش بریتانیایی و غیره است. هدف تهران این است که به دولت ترامپ نشان دهد کمپین «اعمال فشار حداکثری» عواقبی دارد و بدین ترتیب، کشورهایی را که هنوز در برجام مانده اند، به کمک به تسهیل فشار تحریم های اقتصادی و کشاندن واشنگتن به میز مذاکرات ترغیب کند.

ایران به دنبال شروع جنگ نیست؛ سعی دارد دور جدیدی از مذاکرات را آغاز کند. تصمیم تهران به اعلام عمومی افزایش شمار سانتریفیوژهای فعال این مساله را به وضوح نشان می دهد. اگر ایران حقیقتا تصمیم داشت بمب هسته ای بسازد، منطقی تر این بود که فعالیت های غنی سازی خود را تا پس از تکمیل سلاح هسته ای پنهان نگاه دارد. گفت و گو با جهان پس از داشتن یک زرادخانه هسته ای می توانست به ایران در بازداری از مداخله نظامی خارجی و تلاش ها برای تغییر نظام کمک کند. اما در مقابل، پیشروی به سمت سلاح هسته ای در حالی که همه جهانیان از این مساله آگاه هستند، به معنای دعوت به حمله است و بی شک سران ایران از این موضوع آگاهی کامل دارند. خودداری ایران از پنهان کاری دقیقا همان سرنخ واضحی است که تمایلات واقعی آن را نشان می دهد.

یکی دیگر از سرنخ ها هم اظهارات متناقض ایران است. آیت الله علی خامنه ای روز یکشنبه علیه دیپلماسی با ایالات متحده صحبت کرد و اظهار داشت که چنین کاری بی معنی است چون بی شک واشنگتن هیچ امتیازی برای تهران قائل نمی شود. درست یک ماه پیش از این اظهارات رهبری ایران، حسن روحانی، رئیس جمهوری این کشور، با توافق چهارجانبه پیشنهادی امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، به عنوان مبنایی برای مذاکرات جدید بین آمریکا و ایران موافقت کرده و آن را گزینه ای معنادار برای هر دو طرف خوانده بود. روحانی تنها زمانی از این برنامه عقب نشینی کرد که ترامپ در اظهاراتی متناقض با پیشنهاد توافق شده، از برنامه دولت خود برای اعمال مجازات های بیشتر علیه تهران خبر داد. همه این اظهارات نشان می دهند که ایران به مذاکره با ایالات متحده تمایل دارد، اما تنها زمانی چنین کاری خواهد کرد که امتیازات قابل توجهی به ویژه در زمینه تسهیل تحریم ها به عنوان اساس گفت و گوی سازنده به آن پیشنهاد شود.

برای دولت ترامپ بهترین کار این است که به دو دلیل اساسی، با این خواسته تهران موافقت کند: اول اینکه موافقت روحانی با توافق پیشنهادی ماکرون نشان می دهد ایران آمادگی قائل شدن امتیازات برای ایالات متحده را دارد. در حقیقت، از 4 وجه توافق پیشنهادی ماکرون تنها یکی به لغو تحریم های تازه اعمال شده علیه ایران مربوط می شد و باقی همه محدودیت هایی بر فعالیت های ایران از جمله ممانعت از دستیابی آن به تسلیحات هسته ای، تعهد کامل به برجام و خودداری از اقدامات تحریک آمیز در منطقه و تلاش برای تحقق صلح و ثبات در منطقه مربوط می شد. دوم اینکه توافق با حسن نیت تنها راه برای متوقف کردن یا دست کم کاهش ماجراجویی های منطقه ای ایران و فاصله گرفتن از مخاطره جنگ تمام عیار است. تنها یک توافق اینچنینی «برد-برد» خواهد بود.

در اینکه کمپین اعمال فشار حداکثری شکست خورده هیچ شکی نیست. ایران نشان داده که این رویکرد آمریکا آن را به وحشت نینداخته و تا زمانی که دولت ترامپ مسیر خود را تغییر ندهد، تهران هم از مقاومت و مقابله دست بر نخواهد داشت. اعمال فشار حداکثری تا اینجای کار تاثیری در پیشبرد منافع ایالات متحده نداشته و حتی به ضرر آن تمام شده و گزینه های سیاست گذاری واشنگتن را محدود کرده است. اعمال فشار حداکثری ایالات متحده را در مسیر درگیری قرار داده و ممانعت از وقوع چنین اتفاقی هم بر عهده ایالات متحده است. حرکت به سمت دیپلماسی پایدار و صمیمانه که امتیازات متقابل از جمله تسهیل تحریم ها را شامل شود، تنها راه محتاطانه در پیش روست. تصمیم ایران به استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته تهدیدی به معنای پیشروی آن به سمت سلاح هسته ای نیست؛ دعوتی نومیدانه برای مذاکره است و واشنگتن باید به آن پاسخ مثبت دهد.

منبع: واشنگتن اگزماینر / مترجم: طلا تسلیمی