بیانیه پایانی نخستین کنفرانس بین‌المللی «یکجانبه‌گرایی و حقوق بین‌الملل» با حضور دکتر ظریف
امریکا و تهدید چندجانبه گرایی
دیپلماسی ایرانی: امروز با همراهی شما در نخستین کنفرانس بین‌المللی «یکجانبه‌گرایی و حقوق بین‌الملل» نخستین گام در تدوین روایتی جدید از رفتار مطلوب و نامطلوب بازیگران نظام بین‌الملل از نگاه حقوق بین‌الملل برداشته شد. ما قصد داشتیم ضمن آسیبشناسی وضعیت موجود به این پرسش پاسخ دهیم که در برابر وضعیت موجود و حاکم بر نوع کنشِ گاه مخرب و برهم‌زننده قواعد بازی بعضی بازیگران اصلی نظام بین‌الملل، چه وضعیت مطلوبی را میتوان متصور شد.
همان‌طور که امروز در سخنرانی اکثر پژوهشگران با صدای رسا شنیدید، یکجانبه‌گرایی به سیاست یا دستور کاری اطلاق می‌شود که حامی کنش و اقدام یکجانبه بدون درنظر گرفتن سایر بازیگران ذی‌نفع باشد. این اقدام به‌لحاظ هنجاری و حقوقی مذموم و مورد انتقاد همه بازیگران بین‌المللی است. علیرغم آنکه چندجانبهگرایی محور یا هسته اصلی نظم بین‌الملل پس از جنگ جهانی بوده است، طی سالهای اخیر شاهد تهدیداتی علیه نظام بین‌الملل چندجانبهگرا از سوی برخی از بازیگران آن به‌ویژه ایالات متحده هستیم. خروج از موافقتنامه آب‌وهوایی پاریس، خروج از «آی‌اِن‌اف»، خروج از برجام و به‌دنبال آن، تهدید به خروج از بسیاری از معاهدات و پیمانهای دیگر به‌عنوان ابزاری برای تهدید جامعه بین‌المللی فقط چند نمونه از اقدامات یکجانبه‌گرایانه آمریکاست؛ اقداماتی که ازسوی هر کشور دیگری در نظام بین‌الملل هم صورت پذیرد مذموم و ناپذیرفتنی است وپرسشهایی اساسی پیشِ روی ما پژوهشگران حوزه حقوق و روابط بین‌الملل قرار می‌دهد. پرسش از اینکه:
چرا در زمانه گسترش ارتباطات و نزدیکی ملتها و دولت‌ها به یکدیگر باید اقداماتی صورت پذیرد که مصداق بازگشت به عقب و به سمت تاریکیهای عصر ماقبل جنگ‌های جهانی باشد؟
آیا سکوت دولت‌ها در برابر این اقدامات یکجانبه‌گرایانه، منجربه شکلگیری رویه‌ای خطرناک و در نتیجه، تخریب بیشتر نظم و نظام حقوق بین‌الملل موجود نخواهد شد؟
چه اقدامی برای شکل دادن به «هویت مقاومت هنجارمحور جهانی» باید درپیش گرفته شود تا چندجانبهگرایی به‌عنوان یک سنت معطوف به حل مشکل و با هویت در نظام بین‌الملل تثبیت شود؟
پاسخ به سؤالات فوق هرچه باشد، بی‌شک توجیه یکجانبه‌گرایی با اهمیت و اولویت منافع ملی بر هرگونه اتحاد و معاهده و پیمان بین‌المللی است و فقط زمینه خطرناک تبدیل شدن این اقدامات به کنشی عادی در روابط بین‌الملل را فراهم خواهد کرد، همان‌طور که تحلیل این اقدامات براساس مفهوم قدرت به‌عنوان مفهوم تبیینکننده رفتارهای ضد هنجار در جامعه بین‌المللی فقط توجیه و توصیف وضعیت موجود است و با روحیه عدالتخواهی انسان تعارض دارد.
در روزهای پایانی دهه دوم قرن بیست‌ویکم و در شرایطی که اقدامات آمریکا مورد نقد همپیمانان و شرکای استراتژیک خود قرار گرفته است، دو واکنش را شاهدیم: اول اینکه،بعضی از دولت‌ها که از نظام و نظم موجود بهره میبرند و حامی نظام موجودند، با اقدامات یکجانبه‌گرایانه مخالف‌اند؛ اما آنها می‌دانند که برهم خوردن نظم موجود، هزینههایشان را افزایش خواهد داد و روند قدرتمندتر شدن آنها را متوقف خواهد کرد؛ بنابراین خواهند کوشید با قواعد موجود، به اقدامات یکجانبه‌گرایانه آمریکا پاسخ دهند و بار دیگر آمریکا را به بازگشت به معاهدات و رویههای چندجانبهگرایانه تشویق کنند. اقدامات دولتهای اروپایی شاهدی بر این مدعاست.
دوم، بازیگرانی که امروز در عرصه روابط بین‌الملل در نقش بازیگران جهانی یا در مفهومی دیگر، جهان غیرغربی شناخته می‌شوند، به‌سوی روایتسازی خود از نظم مطلوب حرکت می‌کنند؛ جهانی که با خردهگفتمانهای «عدالت» و «نظم» به‌سوی تصویرسازی از نظامی عادلانهتر گام برمی‌دارد. این حرکت در جهان غیرغربی، متناسب با ماهیتچرخش قدرت و برآمدن کنشگران و قدرتهای نوظهور، پارادایم‌های جدیدی از نظم حقوقی بین‌المللی را شکل می‌دهد که در آن، امید و باور به «شدن» زیر پرچم چندجانبهگرایی و همکاری برای همه جهان گشوده‌تر و قابل دسترس‌تر از قبل خواهد بود.
دراین‌میان، جمهوری اسلامی ایران نیز با اراده خود در پیشبرد امور سیاسی _ اقتصادی و امنیتی با دیپلماسی و ابزارهای این حوزه نشان داده است تمایل دارد در زمین حقوق بین‌الملل و به‌عنوان بخشی از جامعه بین‌المللی کنشگری کند؛ زمین و زمینهای که در آن همه کشورها به شکلی عادلانه منافع خود را پیگیری کنند. تأکید بر مفهوم جامعه جهانی و جامعه بین‌المللی با آگاهی کامل از این موضوع صورت می‌گیرد که کنشگری براساس رویههای مورد قبول جهانی نه‌تنها از میزان نزاع و خشونت و جنگ دولت‌ها می‌کاهد، بلکه میتواند زمینه نزدیکی ملتها به یکدیگر را فراهم کند.
نخستین کنفرانس بین‌المللی یکجانبه‌گرایی و حقوق بین‌الملل نخستین تلاش در زمینه نزدیکی ذهنیت نخبگان در مورد ضرورت چندجانبهگرایی بود، اما آخرین نخواهد بود و با برنامهای که در مؤسسه تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران دنبال می‌شود و اشتیاقی که در پژوهشگران و نخبگان بین‌المللی این حوزه وجود دارد، در قالب هم‌اندیشی و نشست‌های علمی مختلف دنبال خواهد شد.
عابد اکبری، مدیر عامل مؤسسه تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران
نظر شما :