وضعیت اقتصاد ترسناک تر از جنگ است

نویسنده: زین بصروی

دیپلماسی ایرانی: ایران فاز دوم برنامه خود برای کاهش همکاری های مرتبط با توافق هسته ای 2015 را آغاز کرده و بار دیگر دامنه فعالیت هسته ای داخلی خود را گسترش داده است. انتظار می رود تهران سطح غنی سازی اورانیوم را به بیش از آستانه مجاز 3.67 درصد و به 5 درصد افزایش دهد. توافق هسته ای ایران موسوم به برجام که توافقی تاریخی و تحت حمایت سازمان ملل متحد به شمار می رود، اکنون بیش از هر زمان دیگری در آستانه فروپاشی است. 

ایالات متحده سال گذشته از توافق خارج شد و تحریم ها را مجددا علیه ایران اعمال کرد. دیگر امضاکنندگان توافق یعنی بریتانیا، آلمان، فرانسه، روسیه و چین تا کنون در تامین مزایای اقتصادی ای که قرار بوده توافق برای ایران داشته باشد، ناموفق بوده اند. در حقیقت، باید گفت که به رغم تنش های اخیر نظامی در منطقه که ایالات متحده و ایران را به آستانه جنگ کشاند، اما مناقشه برجام در بطن خود یک مناقشه اقتصادی است.

وقتی باراک اوباما، رئیس جمهوری پیشین آمریکا، توافق هسته ای را امضا کرد، منتقدان جمهوری خواه او گفتند که لغو تحریم ها ایران را قادر خواهد ساخت که اقتصاد خود را ارتقاء بدهد و نفوذ بیشتری در خاورمیانه به دست آورد. ایران یک دوره کوتاه خوش بینی اقتصادی را تجربه کرد که با رشد اقتصادی و سرمایه گذاری خارجی همراه بود؛ پس از سال ها انزوای اقتصادی، ایرانی ها آینده ای امیدوارکننده پیش روی خود می دیدند که در آن ایران سهم بزرگ تری در بازار جهانی داشت. اما دونالد ترامپ پس از ورود به کاخ سفید از تحریم ها برای تضعیف اقتصاد ایران استفاده کرد. شرکت های بین المللی به دلیل ترس از تحریم های ثانویه آمریکا از ایران گریختند و اقتصاد این کشور در ورطه سقوط قرار گرفت.

مجید تخت روانچی، نماینده دائمی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک، گفت: «تحریم ها اساسا به منظور آسیب رساندن به عموم مردم، به ویژه افراد آسیب پذیر مانند زنان، کودکان، سالمندان و بیماران، طراحی شده اند.» او در ماه ژوئن در یک نشست ویژه شورای امنیت گفت: «[تحریم های یک جانبه آمریکا] به فقرا بیش از ثروتمندان، به بیماران بیش از افراد سالم و به نوزادان و کودکان بیش از بزرگسالان آسیب می رساند. به طور خلاصه، آنهایی که آسیب پذیر هستند، بیشترین صدمه را می بینند.»

مشکلات اقتصادی

تحریم ها در چند دهه گذشته همواره ایرانی ها را از تجارت آزاد در بازار آزاد باز داشته اند. یک تاجر در بخش خرده فروشی ایران که به تازگی از اولین سفر تجاری خود به ارمنستان باز گشته، می گوید از اینکه در پایتخت کشور همسایه چقدر جهان قابل دسترس تر به نظر می آمد، حیرت زده شده است. او می گوید در تهران تنها انتظار مردم این است که بتوانند آنچه را که می خواهند، هر زمانی که می خواهند و از هر جایی در جهان خریداری کنند. 

بسیاری از ایرانی هایی که هنوز قدرت خرید دارند از احساسات مشابه حرف می زنند. اما در بازار قدیمی تهران، اقشار کم درآمدتر از بالا رفتن قیمت تقریبا همه کالاهای مصرفی شکایت دارند. خانمی در بازار می گوید: «برای تجدید روحیه و برای سرگرمی به بازار آمدم؛ اما قیمت ها وحشتناک هستند. اصلا با سال گذشته قابل قیاس نیستند. شاید یکی از دلایلش خود مردم باشند. به محض اینکه می شنوند چیزی قرار است گران شود، با عجله شروع به خرید می کنند. این کار اشتباه است. باید کمی صبر کنند و برای مدتی نیاز خود به آن کالا را نادیده بگیرند.»

مغازه داران هم ناامید هستند. در شرایطی که قیمت تولید در برخی موارد به دو برابر افزایش یافته، تاجران می گویند چاره ای غیر از تحمیل هزینه ها به خریداران ندارند و با این حال، همچنان حاشیه سود آنها کمتر از گذشته است. یک مغازه دار می گوید: «قیمت تی شرتی که سه ماه پیش می خریدم دو برابر شده است. با چه قیمتی باید آن را بفروشم؟ چقدر باید روی قیمت اجناس بکشم تا سود داشته باشد؟ درباره آینده و اینکه شرایط بهتر می شود یا بدتر، نمی دانم. اما اکنون شرایط خیلی بد است.»

مقاومت در برابر فشارهای ایالات متحده

ایالات متحده ماه گذشته در گسترش فهرست تحریمی خود علیه ایران، (آیت الله) علی حسینی خامنه ای، رهبر معظم ایران، را نیز تحریم کرد. در حال حاضر این تحریم ها عمدتا نمادین هستند، اما وزیر اقتصاد ایران در واکنش به آنها گفت که کشورش آماده است در برابر همه تحریم های آمریکا بایستد. ایران در حال حاضر چاره ای جز کنار آمدن با شرایط وخیم اقتصادی ندارد؛ صادرات نفت از طریق کانال های غیرقانونی و واردات قاچاقی اقلام ضروری تنها کاری است که می تواند بکند. کارشناسان می گویند شرایط وخیم ایست و سران ایران صرفا سعی در حفظ ظاهر دارند.

ترامپ اخیرا هزاران نیرو و ناو هواپیمابر آبراهام لینکلن را به منطقه اعزام کرده است. اما بسیاری از ایرانی ها می گویند تهدید درگیری مسلحانه چیزی نیست که نگرانش هستند. از نظر آنها، جنگ حقیقی اقتصادی است و تلفات واقعی آن هم قدرت خرید و ارزش پول ایران است. در جنوب تهران، یک مرد جوان می گوید: «اتفاقات اخیر مثل اعزام ناو هواپیمابر به خلیج فارس تاثیر چندانی بر شرایط نداشته است. سال گذشته که قیمت دلار به حدود 200 هزار ریال ایران رسید، بر همه چیز تاثیر گذاشت.» بسیاری آینده ایران را به شدت غمناک می بینند. یک مرد دیگر می گوید مشکل کنونی تماما تقصیر آمریکا نیست و فساد در میان مقامات دولتی نیز در آن تاثیر داشته است. او می گوید: «امام (خامنه ای) می گویند آمریکا هیچ غلطی نمی تواند بکند. اما مشکل ما الآن آمریکا نیست. مشکلات ما داخلی هستند.»

منبع: الجزیره / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34