حماس در میانه محور روسیه ـ امریکا ـ اسرائیل

دیپلماسی ایرانی: «عدنان ابوعامر»، رئیس بخش علوم سیاسی و رسانه و استاد تاریخ مسئله فلسطین و امنیت ملی و مطالعات اسرائیلی در دانشگاه «امه» در غزه، در مقاله‌ای به روابط حماس و اسرائیل پرداخت.

ابوعامر در این مقاله که در «المانیتور» منتشر شده نوشته حماس در کنار تلاش برای گسترش روابط منطقه‌ای خود با کشورهای تأثیرگذاری همچون مصر، ایران، قطر، ترکیه، لبنان و با وجود کاهش روابطش با عربستان، امارات متحده عربی، سوریه، در پی آن برآمده که روابط خود را با روسیه و کشورهای اتحادیه اروپا و مالزی و افریقای جنوبی گسترش دهد.

با وجود فشارهای امریکا بر برخی کشورها برای عدم تعامل با حماس، برخی کشورها به منظور افزایش حضور و نفوذ خود در منطقه تماس‌های خود را با حماس افزایش داده‌اند. از میان این کشورها روسیه از همه شاخص‌تر است.

به گزارش میدل ایست نیوز، «آناتولی ویکتوروف»، سفیر روسیه در اسرائیل، در 9 نوامبر در مصاحبه با پایگاه «تایمز آو اسرائیل» گفت: «روسیه حماس را نه یک سازمان تروریستی که بخشی از جامعه فلسطین می‌داند. ما تماس‌ها و روابطی با حماس داریم، زیرا یک نیروی سیاسی دارای مشروعیت در فلسطین است و تروریستی خواندن آن مانعی در روند سیاسی آینده خواهد بود. باید حماس را در راه حل سیاسی وارد کرد و هر تلاشی برای صلح بدون در نظر گرفتن حماس به بن‌بست خواهد انجامید. اسرائیل هم باید با حماس همکاری کند، حالا شاید نه از طریق مذاکرات مستقیم».

این اظهارات به دو لحاظ بسیار اهمیت دارد: نخست اینکه گوینده آن سفیر روسیه در تل آویو و درنتیجه نشان‌دهنده سیاست روسیه، یکی از اعضای دائم شورای امنیت، است؛ دوم اینکه این اظهارات در قلب اسرائیل مطرح شده، اسرائیلی که حماس را سازمانی تروریستی می‌داند و با آن درگیری نظامی دارد که آخرین آنها فقط سه روز بعد از این اظهارات بوده است.

در همین راستا، «حسام بدران»، عضو دفتر سیاسی حماس و مسئول روابط داخلی آن که ساکن قطر است، به «المانیتور» گفت: «موضع روسیه در چارچوب افزایش پذیرش اهمیت و نقش حماس و تأثیر آن در صحنه فلسطین ازسوی کشورهای جهان است. در میان کشورهای بزرگ روسیه اولین کشوری است که این حقیقت را درک کرده است. برای همین با ما تعامل دارد، چون هیچ مسئله‌ای در پرونده فلسطین بدون موافقت یا مشارکت ما حل نخواهد شد. روابط ما با مسکو البته تازه نیست، دیدارهای ما از مسکو همیشه برقرار بوده و این همه در چارچوب تأکید مسکو بر داشتن تأثیری مثبت در مسئله فلسطین است. ما هم با همین هدف به این روابط ادامه می‌دهیم».

دفتر سیاسی حماس سالانه دیدارهای منظمی از مسکو انجام می‌دهند. آخرین آنها در ژوئن گذشته بود که هیئتی از سران دفتر سیاسی حماس به ریاست «موسی ابومرزوق»، با «میخائیل بوگدانف»، نماینده رئیس جمهور روسیه در امور خاورمیانه و معاون وزیر خارجه، در دفتر وزارت خارجه روسیه دیدار کرد. در ماه مارس هم هیئتی از سران دفتر سیاسی به مسکو سفر کردند.

در سال 2017 نیز سران حماس دو سفر در ماه‌های ژانویه و سپتامبر به مسکو داشتند. در آگوست 2016 نیز «خالد مشعل»، رهبر سابق حماس، با میخائیل بوگدانف در قطر دیدار کرد. پیش از آن هم در اوت 2015 در دوحه با «سرگی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه دیدار کرده بود.

نخستین دیدار رسمی مقامات حماس از مسکو در سال 2006 و درپی پیروزی حماس در انتخابات مجلس فلسطین بود. مسکو اولین پایتخت جهان بود که مقامات حماس را دعوت کرد.

در همه دیدارهای سران سیاسی حماس با مقامات روس، روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌ای و تازه‌ترین تحولات فلسطین و «آشتی با فتح» موضوع گفت‌وگو بوده است. همه این دیدارها خشم اسرائیل را برانگیخته است، زیرا آنها را «بازاریابی حماس» در سطح بین المللی می‌داند.

«باسم نعیم»، رئیس شورای روابط بین المللی در غزه، یک مؤسسه فلسطینی مستقل که برای برقراری شبکه‌هایی از روابط تأثیرگذار در سطح بین المللی کار می‌کند، به «المانیتور» گفت: «حماس دفتری غیر علنی در مسکو دارد که از طریق آن با بلندپایه‌ترین مقامات روسیه تماس برقرار می‌کند. دیدارهای دوجانبه همچنان ادامه دارد که برخی علنی می‌شود و برخی به دور از رسانه‌ها انجام می‌شود. این همه در چارچوب تأکید روسیه بر داشتن نقشی سازنده در مسئله فلسطین است. حماس هم می‌داند که روسیه دیگر به عاملی اثرگذار در خاورمیانه تبدیل شده و در حوادث این منطقه مشارکت دارد. برای همین می‌کوشد که به روسیه نزدیک بماند».

ظاهرا به سیاهه اختلافات امریکا و روسیه در مسائل منطقه‌ای، ازجمله پرونده هسته‌ای ایران و مسئله سوریه و موضوع اوکراین و کره شمالی، موضوع حماس هم افزوده شده است.

چهار روز بعد از مصاحبه پیش‌گفته سفیر روسیه، ایالات متحده در 13 نوامبر برخی از سران دفتر سیاسی حماس ازجمله «صالح العاروری»، رئیس دفتر سیاسی حماس، را در لیست سیاه تروریستی خود قرار داد و برای هر کس که اطلاعاتی درباره او بدهد 5 میلیون دلار جایزه تعیین کرد. اسرائیل نیز در سپتامبر 2017، به استقبال روسیه از صالح العاروری و دیدار وی با بوگدانف به شدت اعتراض کرد.

وزارت خارجه روسیه در 13 نوامبر مسئولیت شدت گرفتن تنش‌ها در نوار غزه را متوجه اسرائیل دانست و آن را اقدامی تحریک‌برانگیز خواند. یک روز پیش از آن، «جیسون گرینبلات»، فرستاده رئیس جمهور امریکا برای صلح در خاورمیانه، حماس را محکوم کرد و به اسرائیل حق داد که از خودش دربرابر حماس دفاع کند و گفت که در این باره در کنار اسرائیل می‌ایستد.

«برهوم جرایسی»، کارشناس فلسطینی امور اسرائیل، ساکن ناصره، به «المانیتور» گفت: «سخنان سفیر روسیه در هم‌دلی با حماس شاید مایه دلخوری اسرائیل شود، اما اسرائیل به روابط خود با روسیه بسیار بیش از این حرف‌ها اهمیت می‌دهد. با این همه، موضع گیری های روسیه فقط در حد حرف می‌ماند و به رفتاری سیاسی تبدیل نمی‌شود. مثلاً هیچ فشاری بر اسرائیل وارد نمی‌آورد تا از شدت عمل با حماس بکاهد. درگیری روسیه در پرونده سوریه نیز باعث می‌شود که توجهش به پرونده فلسطین کاسته شود و خیال اسرائیل از این بابت راحت است».

اظهارات دوستانه ویکتوروف درباره حماس البته با عملکرد کشورش فاصله دارد. روسیه به عنوان یک عضو گروه چهارجانبه خاورمیانه شرط‌های سختی را بر حماس تحمیل کرده تا اسرائیل را به رسمیت بشناسد و از «خشونت» دست بکشد.

ویکتوروف در همان مصاحبه می‌گوید: «ما خشونت علیه اسرائیلیان را محکوم می‌کنیم. در تماس‌هایمان با حماس هم به آنها تأکید می‌کنیم که این خشونت‌ها درست نیست».

«عصام الدعالیس»، نایب رئیس دایره سیاسی حماس،  به «المانیتور» گفت: «از موضع‌گیری منصفانه سفیر روسیه در قبال حماس تشکر می‌کنیم، این اظهارات متناسب با تلاش ما به برقراری روابط با همه اطراف است. ما این را در میثاق سیاسی جنبش حماس در سال 2017 آورده‌ایم که از مواضع کشورهای حامی حقوق فلسطین استقبال می‌کنیم. حماس خواستار حق عادلانه خود است و از هر نقشی که روسیه برای حل این مسئله بر عهده گیرد استقبال می‌کند، بدون آنکه بخواهد وارد روند صلح یا مذاکرات با اسرائیل شود».

سخن پایانی اینکه حماس شاید روسیه را در سیاهه دوستان خود قرار دهد و نه هم‌پیمانانی که برای تبلیغ مواضع سیاسی خود از آنها کمک می‌گیرد. حماس از مواضع دوستانه خود با ایران برای گسترش روابط خود با روسیه بهره می‌گیرد. اما این بدان معنا نیست که حماس و روسیه مواضع یکسانی دارند. اختلافات آنها بر سر مقاومت مسلحانه و موضع‌گیری درباره اسرائیل و رابطه با سوریه و مسائل دیگر اساسی است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/11