جنگ بعدی در خاورمیانه بر سر آب است

تایلر هیدلی

دیپلماسی ایرانی: تنها دو دهه از قرن بیست و یکم گذشته و تاکنون 6 جنگ در خاورمیانه با صدها هزار تلفات رخ داده است. تهدیدات بیشتری در این منطقه آشفته کمین کرده و بسیاری از تحلیلگران هشدار می دهند که جنگ های بیشتری در افق دید قرار دارد: جنگ بر سر آب. به گفته ژنرال هانس فن گینکل در سازمان ملل: "نزاع بر سر آب، هم جنگ کشورها و هم جنگ داخلی، تهدیدی است که تبدیل به بخش کلیدی چشم انداز قرن بیست و یکم می شود. تا وقتی این تهدید شدید و بالقوه کاهش نیابد، پای ایالات متحده و متحدان اش به جنگی دیگر در خاورمیانه باز خواهد شد."

کمبود منابع آبی بسیار شایع است و در مناطق نزاع خیزی مانند منطقه نیل، عراق و یمن چشمگیر است. کشورهایی همچوم سودان و سومالی هم اخیرا خشکسالی یا قطحی را تجربه کرده اند که به نزاع های داخلی یا فرامرزی مربوط می شد. اما منظقه ای که بیش از هر جایی هراس بالقوه برای وقوع درگیری به دلیل منابع آب در آن جا می رود حوضه رود اردن است. نه تنها یکی از کمترین سرانه های آب متعلق به این حوضه است، بلکه به کشورهایی آب می رساند که جنگ های تاریخی با یکدیگر داشته اند: سوریه، اسرائیل، فلسطین، لبنان و اردن.

تا اواسط قرن بیستم، آب فراوانی در حوضه رود اردن وجود داشت. سیستم های آبیاری و کانال ها دسترسی به آب را حتی با وجود افزایش جمعیت تقویت می کرد و توافق های دو طرفه از بروز خشونت ممانعت به عمل می آورد. اما امروز ادغام بی ثباتی در منطقه با کاهش منابع آب می تواند این نظم را بر هم زند.

خشونت بر سر حوضه رود اردن پیشتر نیز رخ داده است. آریل شارون، وزیر دفاع وقت اسرائیل تاکید کرده بود که "جنگ شش روزه آغاز شد....در روزی که اسرائیل تصمیم گرفت علیه انحراف جریان آب رود اردن دست به اقدام بزند." اتحادیه عرب با دانش و منابع به سوریه، اردن و لبنان کمک می کرد تا جریان آب رود اردن را از اسرائیل منحرف کند.

بازیگران غیردولتی در منطقه نیز پیشتر خشونت هایی بر سر آب به راه انداخته اند. در سال 1965 جنبش ملی آزادی بخش فلسطین، بعد ها فتح، حملات چریکی به  "حامل ملی آب اسرائیل" ،  پروژه زیرساختی برای اننتقال آب دریاچه طبریه به مرکز و جنوب اسرائیل، ترتیب داد.

از دهه 1960 شماری درگیری نه چندان مشهور و مناقشه بر سر آب رخ داده است. بر اساس آمار انستیتو پاسفیک که پایگاه اطلاعات جهانی در خصوص نزاع های مربوط به آب جمع آوری کرده است، تاکنون 92 واقعه خشونت بار مرتبط با آب در خاورمیانه رخ داده است. بسیاری از این درگیری ها را می توان به مناقشات، تروریسم یا وقایعی نسبت داد که آب به عنوان ابزار یا هدفی نظامی مورد استفاده قرار گرفته است. مع الوصف، درگیری ها بر سر آب کمتر از درگیری بر سر دیگر منابع طبیعی، همچون نفت بوده است، چنان که پطرس پطرس غالی، دیپلمات مصری و بعدها دبیرکل سازمان ملل، در سال 1985 پیش بینی کرده بود: "جنگ بعدی در خاورمیانه بر سر آب است، نه سیاست."

وضعیت آب در خاورمیانه بسیار روشن است: تحقیقات میدانی از ساکنین محلی نشان می دهد که اکثر جمعیت متوجه هستند که آب با چه سرعتی در حال مصرف است. بر اساس نظرسنجی فروم محیط زیست عرب، 72 درصد از پاسخ دهندگان تصور می کردند تغییرات آب و هوایی بر دسترسی آنها به آب آشامیدنی در کشورشان اثر خواهد گذاشت.

جنگی دیگر در حوضه رود اردن نه فقط کشورهای کرانه بلکه ایالات متحده را تحت تاثیر قرار خواهد داد. ایالات متحده احتمالا با نیروهایی که اینک در سوریه، اردن و اسرائیل مستقر دارد احتمالا به حمایت از متحدان خود دست به اقدام خواهد زد. همین حالا با اتخاذ تدابیر نظامی و دیپلماتیک می تواند شانس وقوع چنین درگیری هایی را کاهش داد.

منبع: نشنال اینترست / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33