حقایقی بدیهی درباره امضای کنوانسیون خزر

نویسنده: سید علی موسوی خلخالی، سردبیر دیپلماسی ایرانی
دیپلماسی ایرانی: بحث کنوانسیون خزر جنجال های زیادی به راه انداخته است. عده ای دولت و وزارت امور خارجه را متهم به «خیانت» کرده اند و یک سری ادعاهایی را مطرح کرده اند که از اساس بی پایه و دروغ است. مثلا گفته اند که در زمان شوروی حق ایران از دریای خزر 50 درصد بود که یک دروغ بی پایه و اساس است. در تمامی اسناد قدیم و جدید چنین ادعایی مشاهده نمی شود. در این میان عده ای به بزرگ نمایی دوران شاه پرداخته اند و ادعاهای سراسر کذبی را مطرح کرده اند. آن چه میان ایران و شوروی در زمان شاه توافق شد حق کشتیرانی برای ایران در کنار شوروی بوده است و در جایی چیزی بیشتر از این وجود ندارد. حتی ایران توانایی استخراج نفت و گاز از دریای خزر را نداشت در حالی که شوروی در قزاقستان از بستر دریا نفت استخراج می کرد. 
منتقدان در حالی نسبت به امضای کنوانسیون حقوقی دریای خزر انتقاد می کنند که بیش از آن که جنبه واقعی و نقد حقوقی باشد به نظر می رسد رگ روسیه ستیزی شان غلیظ شده است. کسانی که بی توجه به واقعیت ها و بدون در نظر گرفتن اقتضائات زمانه فقط مشغول انتقاد از روسیه هستند و کوچکترین همکاری با آن را خیانت و همکاری با خائن قلمداد می کنند. در حالی که روشن نمی کنند که اولا چه فرقی میان روسیه با تک تک کشورهای اروپایی یا کشورهای همسایه ما هست؟ چه فرقی میان ترکیه یا چین برای ایران وجود دارد که داد و ستد با آن مشکلی ندارد اما داد و ستد با روسیه که به تازگی به دو میلیارد دلار رسیده است، اشکال دارد؟ ثانیا، اگر توجه به منافع ملاک عمل باشد آیا باید برای ما فرقی کند که با کدام کشور داد و ستد می کنیم؟ 
منتقدان دو واقعیت بدیهی را نیز در نظر نمی گیرند. نخست این که تمامی دعواها بر سر تقسیم خزر می بایست 27 سال پیش زمانی که کشورهای تازه استقلال یافته تشکیل شدند، صورت می گرفت نه حالا که ما این کشورها را به عنوان کشورهای دوست و همسایه به رسمیت شناخته ایم و با آنها رابطه برقرار کرده ایم و اتفاقا با بعضی از آنها رابطه نزدیک داریم. زمانی که استقلال یک کشور را به رسمیت می شناسیم و با آن کشور مراوده برقرار می کنیم، دیگر نمی توانیم مرزهای آن کشور را به رسمیت نشناسیم. کشورهای ساحلی دریای خزر همگی از دریا سهم دارند. این سهم هم بر اساس قوانین و مقررات بین المللی مطابق با میزان خط ساحلی آن کشورها تعریف می شود. سهم ما هم از دریای خزر مطابق همین اصل باید در نظر گرفته شود. همان طور که سهم ما از خلیج فارس به دلیل برخورداری از بیشترین میزان خط ساحلی بیش از هر کشور همسایه دیگری است، در این جا نیز کشورها مطابق با خط ساحلی شان مرزهای دریایی شان تعیین می شود. به این ترتیب به قزاقستان بیش از کشورهای دیگر سهم می رسد برای این که بیشترین خط ساحلی را دارد. 
روسیه کشوری نیست که به راحتی از حقوقش بگذرد اما وقتی که کشورهای همسایه خزر را به رسمیت شناخته طبیعی است که سهم آنها را از خزر مطابق با خط ساحلی آنها را هم به رسمیت می شناسد. اتفاقا آن چه از خزر به این کشورها می رسد بیشتر از همه سهم روسیه است. یعنی مثلا قزاقستان بیشترین سهم خود را از سهم روسیه می گیرد. نگاهی به نقشه واقعیت را بیشتر روشن می کند. 
بنابراین شاید در بهترین حالت سهم ایران از خزر چیزی در حدود 18 درصد باشد. سهم 50 درصدی نه از قدیم سهم ایران بوده و نه حالا سهم ایران هست که بخواهیم آن را از کسی مطالبه کنیم. 
نکته دیگر به وضعیت فعلی کشور در عرصه بین المللی باز می گردد. در حالی که کشور با مشکلات عدیده بین المللی دست به گریبان است و در عرصه منطقه ای و جهانی از سوی دشمنان و رقیبانش تحت فشار است چرا نباید قبل از آن که دیر شود مشکلات را با کشورها حل کنیم؟ آن هم در حالی که الآن نسبت به آینده راحت تر می توانیم مشکلاتمان را حل کنیم. برای این که از آینده هیچ خبر نداریم و نمی دانیم چه خواهد شد. وانگهی دوستی با کشورهای همسایه نیاز همه کشورهاست و ربطی به زمانه های سخت و آسان ندارد. ما به دوستی با کشورهای همسایه خود نیاز داریم. در عرصه پرچالش جهانی که برای ایران وجود دارد ما باید مشکلاتمان را با کشور مهم و یکی از قدرت های جهانی چون روسیه حل کنیم یا به حداقل برسانیم تا از یک طرف بهانه ای برای فشار بر کشور در آینده برای کسب امتیازات بیشتر وجود نداشته باشد و از سوی دیگر حمایت آن کشورها را در برهه های مختلف و حساس با هزینه های کمتر داشته باشیم. کمترین دستاورد امضای کنوانسیون رژیم حقوقی خزر این است که بهانه ای برای فشار بر کشور از سوی طرف های دیگر گرفته شده است. 
بهتر است به جای سیاست بازی و سیاسی کردن همه چیز با واقعیت ها کنار بیاییم، حقایق را ببینیم و از روی احساسات اظهار نظر نکنیم. امضای کنوانسیون خزر یکی از مشکلات بین المللی ایران را حل کرد.