صلح وستفالی در خاورمیانه رخ می دهد؟

برزو درگاهی

دیپلماسی ایرانی: وزیر امور خارجه آمریکا، مایک پومپئو، دیر کرده اما گفته می شود که در راه است. تهران مردد بود که چه کسی را بفرستد ولی نهایتا علی اکبر ولایتی که چشم و گوش رهبر است را فرستاد. در طرف دیگر مرکز همایش، وزیر امور خارجه اسرائیل با مشاورانش صحبت می کند و وزرای امور خارجه بغداد و دمشق به شکلی دوستانه با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، صحبت می کنند. شایعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه دیپلمات های ارشد عربستان سعودی قرار بوده در این همایش شرکت نکنند اما نهایتا فدریکا موگرینی، رئیس روابط خارجی اتحادیه اروپا، توانست مجابشان کند به این شرط که با هیئت حوثی ها و یا قطری ها ارتباطی نداشته باشد.

جای تعجبی نیست که تصویرسازی بالا تخیلی است. با جنگی که دامن خاورمیانه را گرفته است و از سوریه تا عراق و یمن کشیده شده است و جنگ سردی که بین ایران و عربستان به راه افتاده است و قرار هم نیست فروکش کند، برگزاری هر گونه دیداری برای برقراری صلح دور از دسترس به نظر می رسد.

اما، گروهی از محققین دانشگاه کمبریج، با گرفتن درس هایی از اروپای قرن 17ام، توانسته اند تا امکان برگزاری چنین همایشی را فراهم کنند. هدف آنها این است که صلح وستفالی را برای خاورمیانه نیز اجرایی کنند. صلح وستفالی پس از یک سری دیدارهای دیپلماتیک محقق شد که پایانی بود بر جنگی سی ساله که آلمان آن زمان را ویران کرده بود.

این پروژه تا کنون هشت کارگاه و کنفرانس در کمبریج، لندن، برلین، مونیخ و عمان و اردن با حضور افراد تاثیرگذار و سیاست گذاران دخیل در درگیری های خاورمیانه داشته است. این امیدواری وجود دارد که این دیدارها به تدریج مسیر را برای دور نهایی از کنفرانس ها که منجر به توافقی بزرگ شود، آماده کند. از کسانی که مسئول این پروژه هستند، می توان به این اسامی اشاره کرد: رئیس اسبق سی.آی.ای، دیوید پتریس، دبیر کل اتحادیه ی عرب، احمد ابوالغیط، نماینده سوریه در سازمان ملل، استفان دی میستورا، شاهزاده عربستان، ترکی الفیصل، و مذاکره کننده اسبق مسائل هسته ای ایران، سید حسین موسویان. دولت اردن در این گفتگو ها شرکت داشته است. هم رئیس دیوان سلطنتی، فائض طراونه و هم شاهزاده فیصل، برادر پادشاه، در این کنفرانس ها شرکت کرده اند. اخیرا صدر اعظم آلمان، آنگلا مرکل، این پروژه را امضاء کرده است.

محققان و روزنامه نگاران در طول سال ها بارها و بارها منازعات خاورمیانه را به جنگ سی ساله تشبیه کرده اند. جنگی که در آن حکومت های پروتستان اروپا و آلمان کاتولیک با یکدیگر درگیر شدند و دشمنان قدرتمند منطقه ای نیز به آتش آن دامن می زدند.

پس از آن فرانسه، اسپانیا و سوئد برای کسب نفوذ و قدرت بیشتر با یکدیگر درگیر شدند. اکنون عربستان، ایران، ترکیه، روسیه و آمریکا از طریق نیروهای گماشته شیعه و سنی در منطقه به دنبال به دست آوردن قدرت هستند.

صلح وستفالی تجربه چگونه برگزار کردن چنین رویدادی را در اختیار ما گذاشته است. اول اینکه باید مطمئن شد که تمام طرفین حضور فیزیکی در مراسم خواهند داشت. احتمالا شرکت کنندگان نمایندگانی رسمی از آمریکا، اتحادیه ی اروپا، روسیه، ایران، ترکیه، عربستان و عراق، حکومت سوریه و مخالفانش و احزاب کرد و یمنی خواهند بود. رئیس گروه بحران شمال آفریقا و خاورمیانه، جوست هیلترمن، گفت: "گروه های زیادی هستند که نمی خواهند در کنار هم بنشینند. عربستان در کنار قطر نخواهد نشست. ایران هم در کنار اسرائیل نخواهد نشست. شما نمی توانید کسی را کنار بگذارید چون توافق را خراب خواهد کرد. این توافق بزرگ گرچه جالب به نظر می رسد، تحققش در حال حاضر ممکن نیست."

اما گروه محققانی که حامی برگزاری این پروژه هستند، می گویند که همین اتفاقات هم در زمان صلح وستفالی رخ داده است. به عنوان مثال امپراتور مقدس روم، فردیناند دوم جوان، دوست نداشت بقیه ببینند که او دارد با مستعمره هایش مذاکره می کند. این مشکل به این شکل حل شد: اول، مذاکرات از طریق واسطه ها انجام شد. امپراطورها، پادشاهان و شاهزادگان به ندرت در مذاکرات صلح قرن بیست و یکم حضور داشتند و سران دولتی امروز نیز می توانند در مذاکرات شرکت نکنند. پاتریک میلتون، پژوهشگر قرن 17 آلمان که از جمله برگزار کنندگان این پروژه است، می‌گوید: "این نشست می تواند در سطح سفرا باشد و مشاوران خبره نیز در آن حضور داشته باشند. مقامات ارشد نیازی نیست که حضور داشته باشند اما باید تصمیمات سفراشان را تایید کنند."

اکنون سوال این است که آیا سازمان دهندگان می توانند کشورهای خاورمیانه و خارج از آن را قانع کنند که همگی منافع مشترکی در برقراری صلح دارند. آنها اذعان کرده اند که در مراحل اولیه به سر می برند. اما همانطور که صلح وستفالی ثابت کرده است، فقط صحبت کردن در مورد صلح حتی در سرآغاز یک درگیری می تواند به تدریج نتایج خوبی به همراه داشته باشد.

منبع: فارین پالسی / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی /33