احتمال خرید جنگنده های پیشرفته سوخو-۳۰ روسیه توسط ایران

دیپلماسی ایرانی: پس از حصول توافق هسته ای ایران با کشورهای غربی، روسیه و چین (برجام) و در پی آن لغو تحریم های اقتصادی سازمان ملل متحد علیه کشور در سال 2015، یک سری منابع آگاه از تمایل تهران به دستیابی به پیشرفته ترین جنگنده های روسی در جهت نوین سازی قابلیت های جنگ افزار هوایی، خبر داده اند. برجام که به رغم خروج یک طرفه آمریکا از آن همچنان پابرجاست، کشورها را از صدور تسلیحات و جنگنده به ایران بدون کسب تکلیف از سازمان ملل متحد باز می دارد؛ این محدودیت ها در حال حاضر تا سال 2020 معتبر هستند و انتظار می رود در صورت مطرح شدن چنین درخواستی طرفین غربی توافق هسته ای آن را رد کنند. دسترسی آزادانه ایران به تسلیحات از خارج منتقدان سرسختی همچون اسرائیل و برخی چهره ها در بلوک غرب دارد و می تواند توازن قدرت را در خاورمیانه بر هم زند.

نیروی هوایی ایران در حال حاضر توانایی های قابل توجهی ندارد. خدمات هوایی اکنون به چندین جنگنده «F-4» و «F-5» ساخت آمریکا متعلق به دوران جنگ ویتنام به علاوه شماری جنگنده های نیرومند تام کت «F-14» آمریکایی که حدود 30 مورد از آنها برای عملیات آماده هستند، مجهز است. این جنگنده ها به ویژه در جنگ هشت ساله با عراق (از 1980 تا 1988) مورد استفاده قرار گرفتند و پس از آن ایران موفق شد شماری از نمونه های اولیه «MiG-29» شوروی و دو جین از جنگنده های سبک «J-7» چینی را به دست آورد. ایران همچنین در زمان جنگ خلیج فارس شماری از هواپیماهای قدیمی شوروی را از عراق دریافت کرد که نتیجه فرار خلبانان عراقی به فرودگاه های امن ایران از بمباران بلوک غرب بود. از جمله این هواپیماها جنگنده های «MiG-29» به علاوه ده ها جنگنده سوخو 22 و سوخو 24 بودند که بال های متحرک داشته و بیشتر برای حمله مورد استفاده قرار می گرفتند. ایران از آن زمان چندین نمونه جنگنده سبک بومی همچون جنگنده های سبک دو موتوره صائقه را تولید کرده که نمونه مشابه «F-18A» آمریکا و بر اساس طراحی اولیه «F-5» است و در نتیجه جنگنده های کنونی نیروی هوایی چندین نمونه متفاوت هواپیماهای جنگی هستند که به استثنای «F-14» و جنگنده های قدیمی سوخو 22 و سوخو 24، هیچ یک از آنها برای قدرت نمایی طراحی نشده اند و همگی سامانه های چندمنظوره دفاعی با بُرد نسبتا کوتاه محسوب می شوند.

اگرچه ایران اخیرا نفوذ خود را به طور گسترده در خاورمیانه گسترش داده و حتی مشاوران نظامی به سوریه اعزام کرده تا بر استقرار شمار فزاینده نیروهای شبه نظامی متحد تهران در منطقه نظارت داشته باشند، اما همچنان از کمبود تجهیزاتی که نشان دهنده قدرت نظامی اش باشد و امکان اعمال نفوذ مستقیم از خاک ایران را برایش فراهم آورد، رنج می برد. این در حالی است که رقبای منطقه ای ایران یعنی اسرائیل و عربستان سعودی که شرکای اصلی بلوک غرب در منطقه محسوب می شوند، هر دو به جنگنده های برتر «F-15» و نمونه متفاوت «F-15E» مجهز هستند که برای اعمال قدرت در کیلومترها دورتر از مرزها ایده آل هستند. ایران از چنین تجهیزاتی محروم است و نیروی هوایی آن عمدتا نقش دفاعی ایفا می کند که ضعفی جدی برایش محسوب می شود.

فرمانده نیروی هوایی اسرائیل در اشاره به قابلیت های بسیار محدود نیروی هوایی ایران در زمان کنونی، گفته است: «نیروی هوایی ایران عمدتا از هواپیماهای قدیمی آمریکایی و هواپیماهایی تشکیل شده که ایرانی ها بعدتر به آنها دست یافتند. یقین دارم که نیروی هوایی ایران تنها زمانی می تواند خطرآفرین باشد که ارتش اسرائیل در حریم هوایی این کشور عملیات انجام دهد.» این بدین معنی است که نیروی هوایی ایران در اعمال قدرت فراتر از مرزهای این کشور ناتوان است. این فرمانده نظامی در ادامه به ناتوانی نیروی هوایی ایران در انجام عملیات در نزدیکی یا در داخل حریم هوایی اسرائیل اشاره کرد و افزود: «فاصله زیاد و دیگر عوامل نقش مهمی ایفا می کنند. به طور قطع احتمال اینکه در جهت چنین عملیاتی گام بردارند وجود دارد، اما قابلیت های جنگنده های آنها برای انجام چنین ماموریتی به شدت محدود است. موشک های آنها در قیاس با نیروی هوایی برای ما تهدید بزرگ تری است.» با توجه به توانایی های کنونی نیروی هوایی ایران این ارزیابی کاملا واقع گرایانه محسوب می شود.

ایران توانسته به رغم محدودیت ها در نیروی هوایی همچنان وجهه ای از یک قدرت منطقه ای برای خود ایجاد کند و می توان گفت نیروی هوایی اسرائیل، عربستان سعودی و دیگر شرکای غربی بوده که نفوذ ایران را تحت تاثیر قرار داده است. اگر ایران بتواند به برتری هوایی دست یابد و جنگنده های سنگین از روسیه و چین خریداری کند، این اقدام می تواند کلید تغییر توازن قدرت در خاورمیانه به نفع تهران باشد. برخی منابع اعلام کرده اند که ایران از زمان امضای برجام به دنبال جنگنده های قدرتمند روسی بوده است تا بتواند نیاز نیروی هوایی به نوین سازی را برطرف کند. برخی منابع حتی گفته اند که خلبان های ایرانی یادگیری پرواز با این جنگنده های پیشرفته را در روسیه آغاز کرده اند. با توجه به همکاری نزدیک دفاعی روسیه با ایران که به ویژه از زمان همکاری های دو کشور در آرام کردن اوضاع در سوریه بیشتر هم شده، چنین مساله ای بسیار محتمل به نظر می رسد.

ایران پیشتر هم برای دفاع از حریم هوایی خود از روسیه و قبل از آن از اتحاد جماهیر شوروی سامانه های تسلیحاتی پیشرفته خریداری کرده است. جدیدترین نمونه آنها سامانه دفاع هوایی «S-300» بوده که محدودیت های اعمال شده از سوی سازمان ملل شامل آن نمی شده است. جنگنده سوخو 30 که طبق گزارش ها ایران به خرید آن علاقه دارد، نمونه پیشرفته سوخو 27 است که قابلیت مبارزه هوا به هوای آن بسیار فراتر از جنگنده های اسرائیل و عربستان است. گفته شده وزیر دفاع ایران در ماه فوریه 2016 برای مذاکره درباره خریداری جنگنده های روسی به مسکو سفر کرده و احتمال دارد توافق در این زمینه پیشتر حاصل شده باشد؛ اما منافع ایران و روسیه حکم می کند دست کم تا سال 2020 که امکان تحویل اولین نمونه این جنگنده فراهم می آید، درباره هرگونه توافق احتمالی سکوت کنند.

منبع: میلیتری واچ مگزین / ترجمه: طلا تسلیمی