مردی که از بام خانه‌ها به نخست‌وزیری پرواز کرد

نویسنده: روبرت مارکاریان، کارشناس مسائل ارمنستان
دیپلماسی ایرانی: یک سال پیش از این در بحبوحه تبلیغات انتخاباتی پارلمان ارمنستان شاید کمتر کسی می توانست تصور کند، سیاستمدار متواضع و صریح اللهجه ای که آن روز به زحمت خود را از دیوار ها بالا می کشید و از فراز شیروانی های قدیمی و با یک بلندگوی دستی ساده مردمی را که با بی تفاوتی از بالکن خانه هایشان نظاره گر بودند به نفروختن رای خود به حزب حاکم دعوت کرده و به آنان این امید را می داد که «راه گشایش» و خروج از وضعیت کنونی وجود دارد، تنها یک سال بعد با رای پارلمان ارمنستان بر مسند نخست وزیری ارمنستان تکیه خواهد زد. همانگونه که یک ماه پیش از این نیز همکاران او در ائتلاف «یِلک» (راه گشایش) در پارلمان ارمنستان با بی اعتمادی نسبت به نتیجه بخش بودن مبارزه اش، حاضر به همراهی او در حرکت اجتماعی جدیدش نشدند. حرکتی که با سفر او به استان های مختلف ارمنستان با پای پیاده، با یک کوله پشتی ساده، با یک بلندگوی دستی کوچک و با همراهی تعداد اندکی از هم حزبی هایش آغاز شد و در کمتر از سه هفته با تبدیل شدن به انقلاب مخملی، نخست به حکومت ده ساله سرژ سرکیسیان پایان داد و سپس در فاصله تنها دو هفته حزب حاکم جمهوری خواه را مجبور به تسلیم در مقابل خواست مردم کرد.
در خصوص دلایل و چگونگی شکل گیری حرکت اجتماعی اخیر در ارمنستان، سیر تحولات یک ماه گذشته و تبدیل آن به انقلاب مخملی و در نهایت پیروزی آن بدون هیچ درگیری، خشونت و خونریزی می توان ساعت ها قلم فرسایی کرده و به نظریات سیاسی و جامعه شناختی مختلف استناد کرد، اما در این میان نمی توان از نقش انکارناپذیر و برجسته نیکول پاشینیان به عنوان آغازگر این حرکت و جنبش اعتراضی و سپس رهبر انقلاب مخملی ارمنستان چشم پوشی کرد. سیاستمداری که فعالیت اجتماعی خود را از دانشگاه و با نگاشتن مقاله افشاگرانه در مورد فساد مالی وابستگان رئیس دانشکده آغاز کرد و پس از خودداری از عذرخواهی و اخراج از دانشگاه به حرفه روزنامه نگاری روی آورد، پس از آن وارد سیاست شد، زندگی در خفا و همچنین زندان را تجربه کرد، در بازگشت مجدد به عرصه سیاست جذب فعالیت های حزبی شده و با نشستن بر صندلی نمایندگی پارلمان مسیر خود به سوی مسند نخست وزیری را هموار کرد.
نگارنده این سطور یک سال پیش از این در مطلب کوتاهی درباره نتایج انتخابات پارلمانی ارمنستان و هنگامی که خیلی ها نه تنها نیکول پاشینیان را جدی نگرفته بودند بلکه روش او در تبلیغات انتخاباتی را به سخره می گرفتند، او را «پدیده» نامیده است. موضوعی که اکنون تبدیل به واقعیتی انکارناپذیر شده است.
ارمنستان در سال های پس از استقلال و بویژه در دوره ده ساله ریاست جمهوری سرژ سرکیسیان شاهد چندین جنبش و حرکت اجتماعی و اعتراضی بوده است که یا از سوی حکومت سرکوب شده اند (وقایع اول ماه مارس ۲۰۰۸ میلادی)، یا پس از مدتی با ترفندهای مختلف مهار شده و پایان یافته اند (اعتراضات پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۳ میلادی و جنبش موسوم به «ایروان الکتریک» در اعتراض به افزایش بهای برق مصرفی در ژوئن ۲۰۱۵ میلادی) و یا اینکه جنبه افراطی به خود گرفته و به صورت اقدامات شبه تروریستی امکان بروز یافته اند (گروگانگیری و اشغال یک مرکز پلیس در ایروان در ژوئیه سال  ۲۰۱۶ میلادی).
یکی از ویژگی های مهم جنبش اخیر که آن را از موارد مشابه دیگر در سالیان گذشته متمایز می سازد، حضور نیکول پاشینیان به عنوان آغازگر و رهبر این انقلاب مخملی در راس آن است. نیکول پاشینیان را نه می توان با لئون تر پطروسیان مقایسه کرد که به دلیل قتل ها و تصفیه های سیاسی و حزبی در دوره زمامداری اش و همچنین مواضع سازش کارانه در موضوع مناقشه قره باغ همواره با انتقادات متعددی مواجه بوده است، نه با رافی هوانیسیان که از داخل جامعه ارمنستان برنخاسته بود و شاید همچون پاشینیان با روحیات و زبان محاوره ای مردم کوچه و بازار آشنا نبود و نه با ژیرایر سفیلیان و اعضا و هواداران گروه افراطی «پارلمان موسس» که با تاکید بر اقدامات مسلحانه بهانه لازم را برای سرکوب و زندانی شدن در اختیار حکومت قرار دادند.
پاشینیان چه در کسوت روزنامه نگاری و چه در مقام نمایندگی مجلس هیچ ابایی از انتقاد از مسئولان و مقامات دولتی نداشته است. اگرچه در نطق های پارلمانی زبان تند و تیزش اغلب آغشته به چاشنی طنز بوده و شدید ترین انتقادات را متوجه عملکرد مقامات کرده اما همزمان جنبه ادب را نگاه داشته است. در پی یورش گروهی مسلح به یک مرکز پلیس در ایروان در ژوئیه سال ۲۰۱۶ و هنگامی که جمعیتی از مردم به هواخواهی از مهاجمان مسلح تا مرز درگیری فیزیکی و خشونت آمیز با نیروهای پلیس پیش رفته بودند این نیکول پاشینیان بود که برخلاف برخی از شخصیت های مخالف دولت که به نوعی آتش بیار معرکه شده و درصدد گرفتن ماهی از آب گل آلود بودند، خود را سپر مردم کرده و در جهت آرام نمودن جمعیت تلاش کرد.
نیکول پاشینیان به جای انتشار فراخوان برای گردهمایی و سپس انتظار برای حضور مردم، خود رخت مبارزه پوشید، پای پیاده به راه افتاد و با ساعت ها راهپیمایی در خیابان های ایروان، ورود به محوطه دانشگاه ها و مراکز تجاری و با کمک همان بلندگوی دستی ساده خود مردم را به حضور در خیابان و گفتن «نه» به نخست وزیری سرژ سرکیسیان فراخواند. درخواستی که پس از استعفای سرژ سرکیسیان به خیزش اجتماعی علیه حزب جمهوری خواه و درخواست برای نخست وزیری پاشینیان تبدیل شد. همراهی دانشجویان و قشر جوان جامعه، نافرمانی مدنی و بستن خیابان های اصلی ایروان (که با توجه به معماری ویژه ایروان طراحی شده و در کوتاه ترین زمان فعالیت های روزمره در شهر را فلج می کرد) و در نهایت پیوستن احزاب، گروه های سیاسی و همچنین اقشار مختلف مردم به این خیزش اجتماعی در کنار پرهیز از هرگونه اقدام خشونت آمیز و درگیری با نیروهای پلیس موجب گردید تا به یکباره نیکول پاشینیان تبدیل به چهره ای اسطوره ای شده و نام او در کنار نام ارمنستان به تیتر درشت رسانه های جهان تبدیل شود.
اکنون پس از حدود یک ماه تلاش خستگی ناپذیر، پیمودن صد ها کیلومتر با پای پیاده و ایجاد اتحاد و یکدلی میان صد ها هزار ارمنی ساکن در ارمنستان و دیاسپورا، نیکول پاشینیان بر مسند نخست وزیری ارمنستان تکیه زده است. در مورد اینکه آیا دولت نیکول پاشینیان دولت مستعجل بوده یا اینکه خواهد توانست از سد بزرگی همچون رای اکثریت حزب مخالف جمهوری خواه در مجلس گذشته و برنامه های خود را در جهت اصلاحات واقعی در سیستم قضایی و حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی جامعه ارمنستان به اجرا در آورد، زمان در آینده نزدیک قضاوت خواهد کرد اما آنچه که نام نیکول پاشینیان را در تاریخ نوین جمهوری ارمنستان جاودانه ساخت بیدار نمودن روح خفته ملت ارمنی، بازگرداندن شور و شعف و امید به جامعه ارمنستان و از همه مهم تر پایان دادن به افسانه شکست ناپذیری سرژ سرکیسیان و حزب جمهوری خواه ارمنستان است که می تواند برای بسیاری از ملت های منطقه سرمشق قرار گیرد.

انتشار اولیه: جمعه 21 اردیبهشت 1397 / انتشار مجدد: شنبه 5 خرداد 1397