آیا ۹۷ سال پایان برجام است؟

نویسنده: رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد روابط بین الملل 

دیپلماسی ایرانی: حداقل تا الان می توان با قاطعیت بیشتری گفت که حال و روز برجام در سال ۹۷ بدتر از سال ۹۶ خواهد بود اما با همین قاطعیت نمی توان مدعی شد عمر برجام به پایان خواهد رسید چرا که رفتار ترامپ خیلی قابل پیش بینی نیست. ضمن اینکه احتمال ضعیفی وجود دارد که بعد از خروج یک طرفه واشنگتن از برجام، بروکسل، پکن و مسکو بخواهند هم چنان در برجام بمانند. احتمال دیگر این است که اروپا، ترامپ را راضی کند که فرصت بیشتری به دیپلماسی اروپایی بدهد تا راه حل مرضی الطرفین برای حفظ برجام پیدا کند.

حرف های عراقچی در لندن و ظریف در پاکستان درباره منتفع نشدن ایران از فواید برجام به دلیل کارشکنی های آمریکا را دیگر نمی توان صرفا تاکتیکی برای کسب امتیاز از طرف مقابل دانست. نگرانی های پشت پرده خوش بین ترین حامیان برجام بیشتر از میزانی است که روی پرده ابراز می شود. اظهارات دیپلماتیک مقامات ایرانی نشان از آن دارد که ایران در سال ۹۷ آمادگی بیشتری برای خروج برجام در صورت خروج آمریکا از آن دارد یا حداقل اینکه نمی خواهد برجام تبدیل به شیر بی یال و دم شود که سودی عاید ایران نمی کند. حتی آنهایی که معتقد به اتخاذ رویکردی حقوقی در برجام بوده و می گفتند در این توافق تضمین های محکمی برای وادار کردن آمریکا به اجرای برجام وجود دارد اندک اندک می پذیرند حداقل تا الان برجام بیشتر از حقوق بین الملل و قواعد آن متاثر از سیاست بین الملل و معادلات آن بوده است.

بخش عمده تلاش دکتر ظریف و همراهان او در تیم مذاکرات هسته ای معطوف به این بود که نشان دهند برجام به دلیل بهره گیری از سازوکارهای حقوق بین المللی معاهده ای الزام آور برای همه طرفین از جمله آمریکاست و خیلی متاثر از تغییر کابینه ها در آمریکا یا کشورهای دیگر نخواهد بود. اما برای نو محافظه کاران آمریکا که حقوق و حتی سازمان های بین المللی را زنجیری بر پای قدرت آمریکا می دانند، پایبندی به توافقی چون برجام چندان الزام آور نیست. هر چند برخی جمهوری خواهان سنتی و معتدل مخالف خروج آمریکا از برجام هستند ولی ترکیب کابینه و کاخ سفید آمریکا به سود مخالفان برجام در حال تغییر است.

حال باید دید دولت روحانی چگونه می تواند از بزرگترین میراث خود محافظت کند؟ آیا تیم مذاکرات هسته ای می تواند در سال ۹۷ راهی برای خروج از وضع موجود و بی فایده کردن برجام توسط دولت ترامپ بردارد؟ آیا اروپا آن هم در وضعیت ضعیف کنونی می تواند ترامپ را وادار کند که از برجام خارج نشود؟ آیا ایران از موضع سرسختانه خود در قبال نفی هر گونه مذاکره موشکی عقب نشینی خواهد کرد؟ همه اینها پرسش های اساسی برای سرنوشت برجام در سال ۱۳۹۷ هستند. بی تردید کار تیم مذاکرات هسته ای و تصمیم گیران برجام در سال پیش رو سخت و پیچیده خواهد بود. خاصه اینکه در سطح داخلی هم دولت بخشی از حامیان خود در سال های قبل را از دست داده و قدرت اجماع سازی داخلی آن برای اتخاذ تصمیم های خیلی حیاتی کمتر از گذشته شده است. از طرف دیگر حمایت افکار عمومی از برجام هم بخاطر محقق نشدن برخی نتایج آن در جامعه و شرایط اقتصادی قابل قبول اما بصورت نسبی در حال کاهش است.