ایران و ترکیه؛ هدف مهار دوجانبه

نویسنده: نعمت اله مظفرپور، کارشناس خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: دو کشور ایران و ترکیه همزمان، هدف مهار و تضعیف محور امریکایی، عبری و عربی (برخی کشورهای خلیج فارس) هستند. مهار دو کشور از سوی محور مزبور، یکی از مولفه های تصویر کلان و راهبرد بزرگ حال حاضر منطقه است. بن سلمان ایران و ترکیه را محور شرارت نامید و اندیشکده های امریکا، ترکیه را کشور یاغی و رئیس جمهور انرا رئیس یاغی تعریف می کنند. مهم این است که رهبران دو کشور از جرئیات فرا تر رفته و تصویر بزرگ را ببینند تا معنا و مختصات سرنوشت مشترک را بهتر درک نمایند. وقوف به این پلان بزرگ، نظام های سیاسی دو کشور را در تصمیم گیری صائب و سازنده برای توسعه هر دو کشور و ثبات منطقه ای و مراقبت از سرنوشت امت اسلامی و برون رفت از جدال های مطبوعاتی یاری خواهد نمود. در این برهه از زمان عنایت به محورهای ذیل مفید است:

۱- جامعیت مناسبات: رابطه دو کشور از معدود روابطی در منطقه است که جامع است. یعنی دو بازیگر مهم منطقه در حوزه های اقتصادی، تجاری، امنیتی، پلیسی، مردمی، توریسم، فرهنگی، مذهبی، نظامی به هم پیوند خورده اند. ایران پل ارتباط ترکیه با آسیا و ترکیه پل ارتباط ایران با اروپا است. امنیت ملی دو کشور به معنای علمی کلمه مکمل هم است.

۲- آسیب های گذشته: البته دو کشور در سال های اخیر به جای هم افزایی انرژی در معادلات منطقه ای، یکدیگر را خنثی کردند. این معضلات با گفتمان سازی، اجتماعی سازی اختلافات و عملیات رسانه ای همراه شد که خسارت بار بود. یعنی دو طرف وارد دالان گفتمان نزاع شدند. این معضلات با گفتمان سازی، اجتماعی سازی اختلافات و عملیات رسانه ای همراه شد که خسارت بار بود. به تعبیر میشل فوکو گفتمان ها مانند زندان هستند که حاضرین در درون آن از پشت دیوار آن خبر ندارند و اساسا به ساختار درون عادت کرده و به پشت دیوار نمی اندیشند و لذا خودآگاهی خود را از دست می دهند. اما در یک سال اخیر، طرفین بویژه ترکیه با حصول آگاهی از تصویر پشت دیوار و تصویر بزرگ، کوشش تاریخی برای خروج از این زندان به خرج دادند که محصول آن مذاکرات آستانه و تبادل هیات های عالی رتبه در همه سطوح و حمایت های سازنده از همدیگر بود. باید اذعان داشت که ایرانیها از ابتدا درکی عمیق از تحولات داشته اند و مشکل شناختی نداشته اند.

۳- دستاورد ها و فرصت های همکاری: تحولات یک سال اخیر نشان می دهد که نظام های سیاسی دو کشور بیش از گذشته به این نتیجه رسیده اند که سرنوشت منطقه ای و داخلی مشترک دارند. حصول این شناخت و بیداری؛ توفیق بزرگی است. این سطح بیداری، مسبوق به سابقه نیست. پایتخت های دو کشور با حل و فصل مسایل بزرگتر مانند حلب، بحران قطر و رفراندوم اقلیم و نیز اثرگذاری در مساله فلسطین، قابلیت تاریخی خود را به نمایش گذاشتند.

۴- افراط گرایی و سلفی گری؛ به مثابه تهدید مشترک: دو کشور پیشگامان اعتدال بوده و ناسازگاری هویتی - ساختاری و سپس سیاسی - امنیتی با افراط گرایی دارند. این دو دشمنان مشترکی به نام افراط گرایی و سلفی گری دارند که توسط قدرت های بزرگ مدیریت می گردد. افراط گرایی و تروریسم یکی از ابزارهای موثر در مهار و تضعیف دو کشور است. یک صاحبنظر ترک به درستی اشاره می کند که ریشه افراط گرایی و تروریسم خاورمیانه در یکصد سال اخیر در لورنس عربستان است. اکنون نیز ایده آل های فرامنطقه ای لورنس از برخی کشورهای خلیج فارس علیه دو کشور پمپاژ و اجرایی می گردند. به تعبیر دیگر راهبرد مشترک محور امریکا – رژیم صهیونیستی مهار ترکیه و ایران است و این راهبرد از خلیج فارس علیه دو طرف شارژ می گردد. برخی فکر می کردند که ترامپ برای تضعیف تهران و برجام از آنکارا کمک خواهد خواست ولی به زودی مشخص گردید که ترکیه خود هدف تضعیف و تجزیه است.

۵- نتیجه گیری: شایسته است که تصمیم سازان و تصمیم گیران دو کشور به تصویر بزرگ نگاه کنند. دوم اینکه اختلافات را مطبوعاتی و مردمی نکنند و سوم اینکه از اقداماتی که به تحقق تصویر بزرگ کمک کند اجتناب نمایند. مذاکرات آستانه گامی برای خنثی سازی بازی بزرگ بود و نباید آسیب ببیند. دیگر اینکه از اقداماتی که موجب شکل گیری مسائل و معضلات اجتماعی و قومی در داخل و بیرون و افزایش دامنه بحران بشود اجتناب نمایند. یک صاحبنظر ترک معتقد است که یکی از خطرات مشترک برای دو همسایه، دامن زدن به شورش های اجتماعی و قومی داخلی از بیرون است. وی جنس ناآرامی های اخیر ایران را همسان با سوژه پارک گزی می داند. سرانجام اینکه دو کشور به گفتگوهای رسمی و غیررسمی و اندیشکده ای بیشتری نیاز دارند. نباید اجازه داد تهران و آنکارا انرژی همدیگر را تخلیه نمایند. درگیر کردن دو طرف، از راهبردهایی است که شخصیت هایی مانند مرحوم اربکان از سه دهه پیش بدان هشدار داده اند. همچنین ترکیه می تواند به عنوان کشور رابط بین دنیای اهل تسنن و تشیع بر دارایی معنوی و مادی خود در خاورمیانه بیفزاید و در این مسیر با ایران و عراق مناسبات خود را تحکیم نماید.

انتشار اولیه: ۱۵ اسفند ۱۳۹۷/ بازنشر: ۱۶ فروردین ۱۳۹۷