مناسبات فراآتلانتیکی در دوران ریاست جمهوری ترامپ

نویسنده: پیروز ایزدی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل اروپا

دیپلماسی ایرانی: به دنبال روی کار آمدن دونالد ترامپ و در پیش گرفتن سیاست جدید «آمریکا، نخست» و با توجه به انتقادات او از اروپائیان مبنی بر لزوم تقبل سهم بیشتری در تأمین چتر امنیتی خود و پایان گرفتن «سواری رایگان» و نیز رقابت تجاری غیرمنصفانه آمریکا با اروپا، دورنمای مناسبات فراآتلانتیکی نشان از واگرایی بیشتر بین دو طرف دارد.

در نتیجه این سیاست جدید آمریکا، این برداشت در میان اروپائیان شکل گرفت که آمریکا دیگر نمی تواند عامل برقراری ثبات در اروپا باشد و از همین رو، لازم است که اروپا در جهت تقویت اتحاد دفاعی خود گام های جدی بردارد و در این خصوص به استقلال بیشتری دست یابد. اما باید دید آیا این خط مشی جدید از جانب اروپا تا چه اندازه می تواند نتایج عملی در پی داشته باشد، با توجه به اینکه اروپا تازه در آغاز روند تقویت بنیه دفاعی خود است و تا دستیابی به ظرفیت های نظامی کافی و معتبر برای دفاع از خود هنوز راه درازی در پیش دارد و تا آن زمان همچنان باید برای حفظ امنیت خود متکی به آمریکا باقی بماند.

بر همین اساس، می توان در مورد نحوه برخورد اروپا با آمریکای ترامپ، دو دیدگاه را متصور شد. یک دیدگاه که معتقد به ضرورت اتخاذ یک سیاست پسا آتلانتیکی از سوی اتحادیه اروپا تجدید نظر کلی در مناسبات با آمریکا است. این دیدگاه تا حدود زیادی بر این استدلال استوار است که روند کناره گیری آمریکا از مسئولیت های بین المللی خود و درخواست آمریکا جهت تقسیم مسئولیت ها به شکلی متوازن تر در قالب ناتو از دوران ریاست جمهوری اوباما آغاز شده و نشانه های آن در آن دوران نیز در قالب سیاست هایی نظیر محور قرار دادن آسیا، «رهبری از پشت سر» آن گونه که در عملیات نظامی علیه لیبی شاهد بودیم، واگذاری مدیریت بحران اوکراین به آلمان و اتخاذ سیاستی احتیاط آمیز در قبال سوریه بروز پیدا کرده است. در نتیجه، اروپا لازم است از هم اکنون برنامه هایی جدی را برای استقلال دفاعی و امنیتی خود دنبال کند.

از سوی دیگر، دیدگاه دوم با این استدلال که وابستگی امنیتی اروپا به آمریکا تا مدت های طولانی ادامه خواهد داشت و اینکه ترامپ پدیده ای منحصر به فرد در صحنه سیاست آمریکاست و افکار و عقایدش خارج از جریان اصلی سیاست خارجی آمریکا قرار دارد، بر لزوم تداوم مشارکت فراآتلانتیکی تأکید دارد. طرفداران این دیدگاه، چنین استدلال می کنند که در شرایط فعلی، اروپا باید ضمن حفظ مشارکت فراآتلانتیکی، باید در مورد مسائل مورد اختلاف دو طرف مانند پایبندی به توافقنامه اقلیمی پاریس، رقابت تجاری و برجام محکم بر موضع خود بایستد.

اما باید توجه داشت که سیاست های تجویز شده از سوی هر دو دیدگاه می تواند در عمل با مشکلاتی مواجه شود. منتقدین دیدگاه اول بر این باورند که اقدام اتحادیه اروپا در جهت کسب استقلال دفاعی و امنیتی می تواند تعهد آمریکا به حفظ امنیت اروپا را به میزان بیشتری سست و تضعیف کند و از سوی دیگر، در صورتی که اتحاد دفاعی و امنیتی بخواهد در اروپا شکل بگیرد با توجه به خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، این اتحاد بر محور فرانسه و آلمان، با توجه به ظرفیت های این دو کشور استوار خواهد بود، اما بعید است «اروپای جدید» (عمدتاً کشورهای حوزه بالتیک و اروپای شرقی) رهبری این دو کشور را بپذیرند و برای حفظ امنیت خود به ویژه برای مقابله با تهدیداتی که از جانب روسیه متوجه آنهاست، همچنان آمریکا را شریک قابل اعتمادتری در نظر خواهند گرفت.

منتقدین دیدگاه دوم نیز معتقدند حفظ وابستگی امنیتی و در عین حال حفظ مواضع بر سر مسائل مورد اختلافی که ذکر آنها رفت، ممکن است به آسانی مقدور نباشد، زیرا بعید نیست که دولت ترامپ در برخورد با اروپا این موضوعات را با یکدیگر گره زده و در قالب یک بسته یا پکیچ بر سر آنها حاضر به چانه زنی باشد. ضمن اینکه در گذشته نیز آمریکا بین مسائل امنیتی و اقتصادی پیوند برقرار کرده بود. نمونه بارز این امر، ژاپن بود که در جریان جنگ سرد و در دهه ١٩٨٠ مجبور شد به دلیل وابستگی امنیتی کامل خود به آمریکا محدودیت هایی را در زمینه صادرات محصولات خود به آمریکا قائل شود.

از این رو، در شرایطی که آمریکای ترامپ صلاحیت خود را به عنوان ضامن نظم بین المللی لیبرال از دست داده و تمایلی نسبت به توافقات چندجانبه نیز از خود نشان نمی دهد و آنها را مضر به اقتصاد آمریکا تشخیص می دهد و ارزیابی آن از مناسبات فراآتلانتیکی برای این محاسبات استوار است که چه به لحاظ نظامی و چه به لحاظ اقتصادی، طرف بازنده محسوب شده و هزینه های زیادی را از این رهگذر متحمل شده، اتحادیه اروپا نیز به لحاظ ضعف نظامی و شکاف های داخلیش در موقعیت دشواری قرار گرفته است. از یک سو، در یک ارزیابی واقع بینانه، اروپا نمی تواند حداقل در کوتاه مدت و در میان مدت وابستگی امنیتی خود را به آمریکا قطع کند و از سوی دیگر، با توجه به وابستگی های متقابل اقتصادی با آمریکا و وضعیت ژئوپلتیک خود میدان مانور بسیار محدودی در مناسبات فراآتلانتیکی خود دارد و از این جهت برای مقابله با آن دسته از سیاست های آمریکا  که می تواند منافع اروپا را با تهدید مواجه سازد، حتی نمی تواند به آسانی با چین و روسیه به همکاری بپردازد.