ترکیه واقعا از تجزیه سوریه نگران است

عبدالرحمن فتح الهی – پس از گذشت نزدیک به ده روز از آغاز عملیات نظامی ارتش ترکیه علیه کردهای سوریه افق چندان روشنی در سایه این منازعه برای طرفین دیده نمی شود. به خصوص که در طول این مدت علائمی هم از فرسایشی شدن این تنش دیده می شود. در این میان نقش کشورهایی مانند روسیه و آمریکا به همراه برخی از کشورهای اروپایی مانند فرانسه تا کنون در کاهش تنش و پایان دادن به درگیری ها چندان موثر نبوده است، به خصوص که تمایل جدی هم در این بازیگران برای حل بحران ده روزه آنکارا با کردهای سوریه وجود ندارد. اما اثرات این منازعه بر بحران سوریه آن هم در موازات با نشست مهم سوچی چیست؟ آیا این جنگ به فرسایشی شدن و متعاقب آن درگیری دائم ترکیه در سوریه خواهد انجامید؟ در این صورت وضعیت بحران سوریه و اقتضائات منطقه خاورمیانه چه سمت و سویی پیدا خواهد کرد؟ دیپلماسی ایرانی پاسخ به پرسش هایی از این دست را در گفت و گویی با دکتر اسعد اردلان، دیپلمات کردتبار که سال های متمادی ریاست بخش "مطالعات حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه" جمهوری اسلامی ایران را عهده دار بوده و از کارشناسان حقوق بین الملل و پژوهشگر فعال مسائل کردی است جویا شده که در ادامه می خوانید :

اساسا جایگاه و نقش کردهای سوریه در منازعه و بحران شش ساله این کشور کجاست؛ آیا در دوران پسا داعش که احتمال فروکش کردن جنگ داخلی در سوریه وجود داشت در سایه ورود ترکیه و درگیری با کردهای سوریه، بحران با شدت بیشتری در این کشور ادامه خواهد داشت؟

بدون پیش داوری در مورد این که در ذهن کردهای سوریه چه برنامه ای در آینده مد نظر است، تا کنون نقش آنها مبارزه با تروریسم افراطی و گروهای سلفی در خاک سوریه، به ویژه مناطق کردنشین و پیرامون آن بوده است. پیروزی های غیر قابل انکار که هم به ائتلاف ضد تروریسم کمک کرده و هم به اهداف دولت رسمی سوریه برای حفظ تمامت ارضی این کشور پس از خروج نیروهای خارجی، نقش و جایگاه مهم کردهای سوریه را در این سال های بحران در این کشور مشخص می کند. نکته دیگر این که هنوز نمی توان اتفاقات کنونی سوریه را دوران پساداعش نامید. لذا این گروه تروریستی هنوز بر شرایط و تحولات اثر گذار است. چرا که اگر چه آنها (داعشی ها) انسجام خود را از دست داده اند، اما این به آن معنا نیست که تروریسم حضوری در سوریه ندارد. دست کم دولت های حامی داعش اجازه آرامش در سوریه را فعلا نخواهند داد. نگاه کنید به اتفاقات روزهای اخیر چه کشور و نیروهایی در تلافی شکست داعش  از کردها هستند؟ بحران سوریه فعلا ادامه دارد.

تنش تاریخی واختلافات سنتی ترکیه با کردها که در عملیات شاخه زیتون به اوج خود رسیده است، چه آثار و تبعات سیاسی – امنیتی، اجتماعی و اقتصادی را بر ترکیه خواهد داشت، با توجه به این که یکی از مهم ترین منابع اقتصادی ترکیه بر توریسم و گردشگری استوار است و آنکارا برای پیوستن به گروه 20 و تبدیل شدن به قدرت اقتصادی اول منطقه بر صنعت گردشگری حساب ویژه ای باز کرده است، اما اکنون در سایه این درگیری ها در طول دو هفته گذشته شاهد بمب گذاری ها و حملات خمپاره ای در ترکیه و افزایش ناامنی بوده ایم؟

جنگ در هر سرزمینی و حتی پیرامون آن سرزمین بر توسعه تاثیر منفی می گذارد. گرچه آمارها حاکی از افزایش تعداد و در آمد 25 میلیارد دلاری ترکیه از توریسم به برکت مسافران روسی و ایرانی دارد، اما تداوم درگیری ترکیه در سوریه در شکل کنونی در صورتی که ناامنی های داخل کشور را افزایش دهد، بر کاهش درآمدهای توریست اثر می گذارد. درگیری در جنگی که تبعات گسترده داخلی داشته باشد، با اهداف اعلامی اقتصادی ترکیه مغایرت دارد. من تصور می کنم یک بی تعادلی روانی در ادبیات سیاسی اعلامی زمامداران کنونی ترکیه وجود دارد که نتیجه اش این می شود که جنگ را "شاخه زیتون"! بنامند که علامت صلح است و گسترش دامنه جنگ را به سود گردشگری تصور کنند!

از دید شما دلایل عدم دخالت واشنگتن و مسکو در جنگ ترکیه با کردهای سوریه در طول دو هفته ای که از آغاز آن می گذرد، چیست؛ با توجه به این که قبل از عملیات شاخه زیتون، هم روسیه و هم آمریکا روی کردهای سوریه به عنوان اهرم مهم رسیدن به منافع و اهداف خود در سوریه حساب ویژه ای باز کرده بودند؟

بر اساس تجارب سالیان گذشته در عراق  "نوشیروان مصطفی" (موسس و رهبر حزب تغییر) از رهبران مبارزات کردها، از بازی شوروی با کردها دردمند بود. به نظر می رسد این سیاست کرملین همچنان ادامه دارد. آمریکا هم تا کنون چندین بار کردها را در حساس ترین لحظه های سیاسی سرنوشت ساز، آنها را رها کرده است؛ روزهایی در چنگال صدام و امروز در دام ترکیه. این تجارب باید ملاک مناسبی برای بی اعتمادی به هر دو دولت روسیه و آمریکا باشد. آنها با کردها به بخشی از اهداف خود رسیده اند، دیگر چه نیازی است که بابت آنان هزینه کنند؟! رهبران سیاسی کرد باید از این تجارب درس بگیرند. لذا در کل دلیل اصلی این تغییر رویکرد مسکو و واشنگتن به ماهیت نگاه آنان به کردها به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهدافشان باز می گردد.

در سایه 10 روز درگیری میان نیروهای کردی و ارتش ترکیه، شما احتمال فرسایشی شدن این منازعه را تا چه اندازه جدی می دانید؛ آیا احتمال تعمیم درگیری به منبج و حتی کوبانی وجود دارد؟

اتفاقاتی که در سوریه در جریان است فعلا قابل پیش بینی نیست. اگر نیروهای کرد منبج و کوبانی را خالی کنند، طبیعتا ترکیه در عزم خود برای حمله به آن دو منطقه جری تر خواهد شد. لذا اگر سایر نیروهای کردی مستقر در سایر نقاط سوریه به کمک عفرین و دفع حملات ارتش ترکیه نیایند، معلوم نیست آن دو منطقه (منبج و کوبانی) هم از خشم ترکیه در امان بمانند، به خصوص که از پیش نیز آنکارا یکی دیگر از اهداف همهمه خود را سیطره بر منبج هم اعلام کرده بود. اما با توجه به نکات یاد شده بدون شک ادامه کشتارها و فجایع جنگی احساسات کردهای ترکیه را به سمتی خواهد برد که نتیجه اش فرسایشی شدن جنگ برای ترکیه باشد. از همین رو می توان گفت که اساسا نوع جنگ سال های اخیر در سوریه جنگ فرسایشی است.

تاثیرات این منازعه بر روند صلح و گفت و گوی سوریه را در حل بحران این کشور چگونه می بینید، با توجه به این که اکنون در سایه این درگیری سایر نیروهای معارض سوریه هم به این منازعه کشیده شده اند؟

بی شک هر چه تعداد طرف های درگیر اضافه شود، مفاهمه و روند رسیده به صلح سخت تر خواهد شد. به ویژه آنهایی که دیر به دعوا و معرکه بحران سوریه رسیده اند و ادعای سهم بیشتری دارند. از همین رو نیز منازعه آنکارا با کردهای سوریه روند صلح را در این کشور به تعویق خواهد انداخت. تازه اگر  فرض کنیم که در آینده ای نزدیک، آن هم در شرایط پیچده کنونی سوریه صلح و آشتی محقق باشد.

نقش سایر کشورها به خصوص کشورهای اروپایی را در طی ده روز گذشته چگونه ارزیابی می کنید؛ آیا در صورت تداوم این منازعه احتمال دخالت اروپا، آمریکا و روسیه وجود دارد؟

در حال حاضر که آمریکا و روسیه در طول ده روز گذشته به زیان کردها دخالت کرده اند، چرا که دست ترکیه را برای هر اقدامی باز گذاشته اند. این نکته مهمی است که توجه کنیم چگونه یک عضو کوچک ناتو می تواند بدون توافق دیگر اعضای مهم و اصلی، خود را درگیر یک جنگ کند؟! کشورهای یاد شده تا زمانی که دامنه جنگ به زیان آنها نباشد، دخالت جدی نخواهند کرد. نکته مهم دیگر در خصوص اروپا است. قاره سبز اکنون تنها نگران امواج بعدی آوارگان است که به تقویت احزاب راست افراطی در اروپا کمک می کند. از سوی دیگر هم اقتصاد تسلیحاتی کشورهای اروپایی فعلا فعال است و زیان چندانی ندیده اند. لذا علی رغم برخی اظهار نگرانی ها نمی توان روی دخالت این بازیگران در آینده هم امید چندانی داشت.

در نهایت ادامه اختلافات آنکارا با کردها را در چند هفته آینده آبستن چه حوادثی می دانید؟

ببینید با توجه به عملکرد آنکارا در دو هفته گذشته باید گفت که ترکیه بازی خطرناکی را آغاز کرده است. مساله مهم اینجا است که هدف این بازی خطرناک ترکیه هم ایجاد منطقه عاری از مبارزان کرد در جوار مرزهایش نیست، بلکه ترکیه نگران تجزیه سوریه است که در آن صورت سهمی نداشته باشد. حضور کنونی ترکیه در جنگ با کردها با هدف توسعه سرزمینی است. به نظر می رسد در صدمین سال تجزیه کامل امپراتوری عثمانی، سیاستمداران کنونی آنکارا در نیت ترمیم آن اتفاقات باشند؟! زمانی این هدف را از طریق حمایت از داعش پیگیری می کردند و امروز که داعش قدرت سیاسی و نظامی در آن مناطق را از دست داده، به بهانه حمایت از ارتش آزاد که ترکیبی از همان گروه های هم اندیش داعش هستند، خود وارد کارزار شده اند تا دست کم به قول معروف از نمد سوریه کلاهی بسازند.

انتشار اولیه: دوشنبه 16 بهمن 1396 / انتشار مجدد: دوشنبه 23 بهمن 1396