آینده عربستان در دست ابرپروژه‌های ولیعهد جوان

فرارو- ریاض؛ آیا برنامه های بلندپروازانه "محمد بن سلمان" می تواند اصلاحات اجتماعی و اقتصادی در این کشور را تسریع کند؟ یا این برنامه ها تنها محاسباتی غلط و گزاف هستند؟

به گزارش فرارو به نقل از فارین پالیسی، هفته گذشته یک راهنما در عربستان سعودی مهمان ها را به نمایشگاهی هدایت کرد که ارزش های مغایر با سنت دیرینه پادشاهی را تبلیغ می کرد: برابری جنسیتی، پایداری محیط زیست و نوآوری درزمینهٔ فناوری. راهنما به مهمانان گفت: "به آینده عربستان سعودی خوش آمدید."

پس از پخش یک فیلم معرفی به سبک آی مکس، از اولین "ابر پروژه ای" که رونمایی شد مدلِ یکی از سه شهر جدیدی بود که قرار است سال آینده قواعد حوزه شهرسازی را متحول کند. این شهر در 25 مایلی ریاض واقع است و "القدیه" نام گذاری شده است. این شهر یک مگاپلکس تفریحی است که هر نوع فعالیتی در آن یافت می شود، از اسکی در فضای داخلی گرفته تا ترن هوایی و باغ وحش. مهمان های حاضر در تور می توانستند با شیرهای هالوگرافی تعامل داشته باشند یا شبیه سازهای ماشین های مسابقه ای یا دوچرخه های کوهستانی را امتحان کنند. کمی پایین تر در سالن نمایش پیش نمایش هایی از دو شهر دیگر دیده می شد: "منطقه توریستی دریای قرمز" و "نِئوم" (Neom)، یک قطب فناوری که قرار است اکثر شهروندانش را ربات ها تشکیل دهند و درمجموع تعدادشان از انسان ها بیشتر باشد.

این شهرها بخشی از برنامه "چشم انداز 2030" می باشند که هدف اصلی آن دور کردن اقتصاد کشور از نفت است. این برنامه تقریباً یک سال پیش اعلام شد، اما رویدادی که از 24 تا 26 اکتبر برگزار شد درواقع نوعی جشن "آغاز" بود تا سران مالی و اقتصادی جهان به چشم خود طرح محمد بن سلمان را ببینند. این رویداد 3500 شرکت کننده داشت، ازجمله ده ها مدیر عالی رتبه "بلو چیپ". اعضای خدمه شرکت هواپیمایی ملی عربستان سعودی سرمایه گذاران بالقوه را در راهروهای "ریتز کارلتون" هدایت می کردند. "ربات های دربان" خارج از اتاق ها ایستاده بودند و با بازیگوشی با مهمانان تعامل می کردند و سلفی می گرفتند.

مطمئناً این نمایشگاه قصد داشت حیرت بازدیدکنندگان بین المللی را برانگیزد. اما مخاطبان داخلی هم در جریان این رویداد قرار گرفتند تا بدانند ولیعهد جوان کشور را در چه مسیری قرار داده است. فهرست شرکت کنندگان داخلی از نام تجار برجسته عربستان پرشده بود و تمام رسانه های خبری برجسته در عربستان این رویداد را پوشش می دادند. پیام برای همه روشن بود: دولت عربستان به مدت سی سال تلاش کرد به نخبگان دینی و محافظه کار توهین نشود و از کشور را از دام مدرنیته که شهرهای همسایه اش مانند دبی را فرا گرفت در امان نگاه دارد. هدف این کنفرانس پایان دادن به این رویه و آغاز فصلی جدید بود.

"آمال الحضانی" روزنامه نگار و استاد دانشگاه شاه سعود گفت: "در گذشته دولت مدام سعی داشت میان لیبرال ها و محافظه کاران تعادل برقرار کند. هرروز به هر جناح چیزی می دانند تا آن ها را آرام و راضی نگاه دارند. در برقراری این تعادل به شدت دست وپا می زدند تا اینکه محمد بن سلمان آمد و به آن دوران پایان داد."

قرار دادن این مقدار از ارزش مادی و سمبولیک بر روی ابرپروژه ها در عربستان کار پر ریسکی است. زیرا تاریخ نشان داده اصلاحات یا تحولات ناگهانی و عمده با شکست روبرو می شوند. عربستان سعودی هنوز جزئیات برآورد هزینه در ساخت این شهرها را منتشر نکرده و مشخص نیست سرمایه گذاری بر روی این پروژه ها از کجا قرار است صورت گیرد. تنها می دانیم که نئوم در سال های آینده از سرمایه گذاران داخلی و خارجی 500 میلیون دلار سرمایه دریافت می کند. این در حالی است که ده ها پروژه "شهرهای اقتصادی" که توسط اداره کل سرمایه گذاری در سال 2005 بودجه بندی شد، عمدتاً در تأمین هزینه های خود با مشکل روبرو شده اند. در میان این پروژه ها و هزینه های موردنیازشان لیستی از بخش های مهم تر مانند مراقبت های بهداشتی، آموزش وپرورش و حمل ونقل عمومی قرار دارند که میلیاردها دلار هزینه برمی دارند و اختصاص بودجه به ابرپروژه ها را به تعویق می اندازد.

اما جاه طلبی بزرگ این رویداد می تواند این نکته باشد: محمد بن سلمان دارد به سعودی ها می گوید که پروژه اصلاحات بزرگی را آغاز کرده اند که از آن راه برگشتی وجود ندارد. عربستان سعودی برای تطبیق ساختار اقتصادی و اجتماعی اش با قرن 21 به تحولات عظیم و گسترده ای نیز دارد.

محمد بن سلمان در این رویداد گفت: "هفتاد درصد مردم عربستان کمتر از سی سال سن دارند و سی سال از عمرمان را برای عقاید افراطی تلف نمی کنیم. این عقاید را امروز نابود می کنیم. می خواهیم زندگی عادی و معمولی داشته باشیم."

احتمالاً بسیاری از شرکت کنندگان متوجه جنبه های خاص و انقلابی این رویداد نشدند. بانکدارانِ لندن و لاگوس از نوشیدن قهوه در محافل مختلط لذت بردند که در آن ها زنان مجبور به پوشیدن لباس های سنتی نبودند. خبری از وقت نماز و عبادت نبود که هرروز سی دقیقه از روند کار را متوقف می کرد. تنها تعدادی از سخنرانی ها با دعاهای معمول اسلامی و مذهبی آغاز شد.

 موقعیت پر شکوه

رؤیاهای شهری عربستان گستره نامحدودی دارد و محمد بن سلمان به طور مستقیم در ساخت آن ها دخالت دارد. او اولین بار در سال 2015 و درست پس از پادشاهی پدرش ایده ساخت شهرهای کاملاً جدید را مطرح کرد. و تاکنون به کوچک ترین جزئیات هم فکر کرده است، حتی طراحی لوگو.

نئوم که مرکز این ابرپروژه ها است بیش از ده هزار مایل را به خود اختصاص خواهد داد که ده برابرِ کشور "لوکزامبورگ" است. اولین مطلبی که در مطبوعات درباره این شهر منتشر شد آن را "امن ترین، کارآمدترین، آینده- محورترین و بهترین مکان برای زندگی و کار در آینده" توصیف کرد.

در رویداد هفته گذشته چشم انداز سورئالی از شهر نئوم به نمایش درامد. هر بخش از زندگی در نئوم به هوش مصنوعی مرتبط خواهد بود: جاده ها و ماشین ها به گونه ای طراحی می شوند که ترافیک به وجود نیاید و سفارش های مواد غذایی مستقیم توسط هواپیماهای کنترل از راه دور تحویل داده می شوند. محصولات غذایی به شیوه "هیدروپونیک" (یا آبکشت) و بدون نیاز به خاک کشت می شوند و از برق تولیدشده توسط پنل های خورشیدی استفاده می شود.

این شهر قصد دارد استعدادهای برتر فناوری در سراسر جهان را جذب کرده و کسب وکارهای نوین جهان را به آمدن به نئوم ترغیب کند. زندگی اجتماعی و هنجارهای جنسیتی از "بهترین شیوه ای جهانی" اقتباس می شوند. پاسخ هرگونه سوالیدر نئوم، از نحوه حمل ونقل گرفته تا زبان رسمی، بر این اساس داده می شود.

"سامار جمجوم" مدیر بانکداری سرمایه گذاری در "Merrill Lynch” عربستان گفت: "حمایت شخصی محمد بن سلمان از این طرح و تأکید بر مقررات خوب بسیار دلگرم کننده است. هرگز در سه دهه گذشته چیزی درباره چنین طرحی شنیده نشده بود."

بااین حال بسیاری از تحلیلگران می گویند تحقق طرح "علمی- تخیلی" نئوم چند دهه به طول می انجامد (اگر عملی شود). کشورهای زیادی سعی کردند "دره سیلیکون" مختص به خود بسازند و شکست خوردند. طرح هایی مانند نئوم با نظارت دولتی اغلب فاقد نوآوری هستند. بعلاوه، شهرهایی که نئوم قصد دارد با آن ها رقابت کند (دبی، ابوظبی و حتی دوحه) یک دهه از او جلوتر هستند.

منتقدان هشدار داده اند که این پروژه بسیاری از چالش های اساسی که ایده "چشم انداز 2030" را برانگیخت، پاسخ نمی دهد. مسائلی مانند بیکاری جوانان، مشکلات سیستم اداری و بوروکراسی، عقب ماندگی سیستم آموزشی و مشکلات بهداشت و درمان.

طرح نئوم سؤال و تردیدهای زیادی درباره واقع بینی و امکان تحقق این پروژه به وجود می آورد. مسئولان پروژه می گویند حداقل فایده ای که این طرح در کوتاه مدت دارد، این است که پول سعودی ها را در داخل کشور نگاه می دارد. امروزه سعودی ها 15 میلیارد دلار صرف هزینه های سفر و گردشگری در خارج از کشور می کنند. 12.5 میلیارد دلار نیز صرف هزینه های درمانی در خارج می شود. طرفداران این طرح امیدوارند که مقداری از این پول جذب گردشگریِ مجموعه "دریای سرخ" و مرکز جدید زیست فناوری در نئوم شود. بدین ترتیب شاید سعودی ها متقاعد شوند تعطیلاتشان را در به جای دوبی و بحرین در این شهرها بگذرانند.

برخی مشاوران پروژه که خواستند نامشان فاش نشود به فارین پالیسی گفتند ساخت این سه شهر در سال 2018 یا 2019 آغاز می شود. بر اساس طرح اولیه تخمین زده می شود که مراحل اول ساخت وساز در سال 2022 اتمام یابد.

مقابله با نظام اداری عربستان

ساختن شهرهای جدید این مزیت را برای محمد بن سلمان دارد که می تواند کارش را از هیچ شروع کند. اما در بوروکراسی فعلی عربستان، خلق آنچه او در ذهن دارد کار عمیقاً متفاوتی است. او باید سی میلیون سعودی و 1.2 میلیون نفر در نظام اداری را راضی کند که تغییر غیرقابل اجتناب است.

ابزار ایجاد اصلاحات در شهرهای عربستان برنامه بازنویسی شده "طرح تحول ملی" است. به هر یک از وزارتخانه ها دستورالعمل های مشخص و کلیدی داده شده تا نظام کاری خود را طبق آن بنا کنند. تیمی از مشاوران و متخصصان (خارجی و داخلی) در دفاتر دولتی حضور یافته اند تا این هدف ممکن شود.

وزرا تحت فشار قرارگرفته اند تا تغییرات ملموسی در روند اداری ایجاد کنند تا بتوان به راحتی با پیمانکاران و بازرگانان همکاری کرد. اما درست همانند خود پروژه، بسیاری از جزئیات طرح اصلاح اداری نیز نامشخص باقی مانده است. وزارتخانه ها هنوز اصلاحات یارانه ای را اجرا نکرده اند، اما کاهش حقوق و دستمزد از پاییز گذشته به اجرا درآمده است.

تحلیلگران می گویند تیم محمد بن سلمان در حال حاضر دارند برنامه ریزی می کنند که چگونه تغییرات سخت را در میان خبرهای خوب به مردم اطلاع دهند تا آن ها اصلاحات را بپذیرند و با آن کنار بیایند.

چه سرعتی از اصلاحات "خیلی سریع" محسوب می شود؟

تاکنون طرح های بزرگ محمد بن سلمان سبب افزایش انتظارات شده است. در میان مهمانان رویداد هفته گذشته یک معمار جوان سعودی به نام "رانا الکادی" بود که پس از هفت سال کار اسپانیا به تازگی به کشورش بازگشته بود. او گفت: "صادقانه بگویم، من از عربستان فرار کردم. اما این تغییرات نظر همه ما را به خود جلب کرده است."

الکادی و امثال او می دانند تغییرات در عربستان محدودیت دارد. "استفن شوآرتزمن" رئیس شرکت Blackston” " درحالی که روی صحنه کنار محمد بن سلمان نشسته بود پرسید: "چقدر طول می کشد به رؤیاهای خود برسید؟ این مسئله ای است که باید ارزیابی و برنامه ریزی شود. همچنین باید مطمئن شد که انتظارات با آنچه قابل دسترسی است، مطابق باشند."

اما محمد بن سلمان به یک بمب ساعتی دیگر اشاره کرد: "جمعیت جوان عربستان بر لبه شمشیر قرار دارند. اگر نسل جدید در مسیر درستی قرار گیرند، نتایج خوبی حاصل خواهد شد. اما اگر به سمت دیگری روند، آسیب های غیرقابل جبرانی به بار خواهد آمد."

چالش های پیش روی شاهزاده بسیار بزرگ اند، اما آنچه در سر دارد غیرممکن نیست. در حال حاضر عده کمی به طور علنی از تغییرات شکایت کرده اند، اما محمد بن سلمان باید با سرخوردگی محافظه کاران با دقت برخورد کند. حتی اصلاحات اداری نیز ممکن است مشکل ساز شوند و روند انجام پروژه ها را به تعویق بیندازند. رکود قیمت نفت، تردید سرمایه گذاران و بی ثباتی در منطقه نیز از دیگر عواملی هستند که مانع پیشبرد طرح می شوند.

مهم تر از همه، محمد بن سلمان باید مراقب باشد همانند دولت های قبلی در باتلاق فرو نرود. یک تحلیلگر مسائل سیاسی عربستان که خواست نامش فاش نشود دراین باره گفت: "عربستان کشور ثروتمندی است. ما به معجزه نیاز نداریم. تنها به پنج سال کار و تلاش شبانه روزی نیاز داریم تا شرایط بهبود یابد."