رفراندوم در اقلیم؛ معضل امنیتی در عراق

نویسنده: قدرت احمدیان، استاد دانشگاه و تحلیلگر

دیپلماسی ایرانی: علیرغم تلاش دولت های منطقه، قدرت های بزرگ و مخالف شدید دولت مرکزی عراق رهبران کرد بویژه مسعود بارزانی از ایده برگزاری رفراندم عقب نشینی نکرده اند. دو مساله برگزاری رفراندم را قطعی کرده است یکی جدیت بارزانی و شخصی شدن مساله استقلال کردهای عراق و دیگری احتمال اعاده حاکمیت در بغداد با فروپاشی داعش. این دو مساله موجب شده است تا انجام رفراندوم را تقریبا قطعی بدانیم. اما پرسش کلیدی آن است که رفراندوم و متعاقب آن اعلام یک تاریخ برای اعلام استقلال کردستان عراق که یک فرآیند سیاسی است احتمالا چه پیامدهای امنیتی داخلی را در پی خواهد داشت. در این خصوص می توان به چند نکته اشاره کرد.

یکم؛ رفراندوم و تعیین یک تاریخ برای اعلام استقلال یکجانبه کردستان عراق احتمالا موجب شکل گیری منازعه و حتی درگیری نظامی میان کرد ها و دولت مرکزی عراق بر سر مناطق مورد مناقشه خواهد شد. این مناطق شامل مناطقی از غربی ترین نقطه در غرب یعنی کوه های شنگال تا شرقی ترین منطقه در شرق یعنی خانقین خواهد بود. مساله مهم که به بحران و تنش در این حوزه عمق می بخشد ترکیب جمعیتی این مناطق است که در آن کرد ها، عرب، ترکمن ها، شیعیان، اهل سنت ودیگر اقوام و هویت ها زندگی می کنند. درهم آمیختگی هویتی این مناطق ممکن است موجب شکل گیری پدیده پاکسازی قومی شود.

دوم؛ مساله نفت و گاز بویژه ذخایر عظیم نفت در کرکوک چیزی نیست که اربیل و بغداد به راحتی از آن بگذرند. حدود ۳۰ درصد ذخایر نفت عراق در کرکوک و خانقین است و عراق در زمان کنترل این منطقه روزانه ۴۰۰ هزار بشکه نفت از این منطقه استخراج می کرد. این حجم عظیم نفت اجازه نمی دهد که فرآیند استقلال به سادگی روی دهد.

سوم؛ باید دانست که حدود یک میلیون کرد در مناطق عرب نشین عراق زندگی می کنند و کثیری از عرب ها هم در مناطق کردنشین مشغول زندگی هستند. نکته مهم اینکه کردهای ساکن در مناطق عربی عراق از جمله در بغداد جز ثروتمند ترین مردمان بغداد بود. این ها عمدتا ساکنان محله مرفه نشین کراده هستند. آیا این کرد ها که دارای جمعیت یک میلیونی هستند حاضرند از امکانات زندگی خود در عراق عرب دست بشویند؟ آیا آن ها با وجود اعلام استقلال کردستان با پدیده پاکسازی قومی مواجه نخواهند شد؟ من شکل گیری تنش و پاکسازی قومی میان اعراب فقیر و کردهای مرفه در بغداد را قابل پیش بینی می دانم. این مساله بطور طبیعی می تواند به یک جنگ داخلی و حتی منطقه ای تبدیل شود.

با وجود مشکلات فراوان پیش روی فرآیند رفراندوم و استقلال کردستان عراق فکر می کنم رهبران کرد در اربیل تصمیم خود را گرفته اند. آن ها رفراندوم و استقلال را از منظر سیاسی و تاریخی دنبال می کنند و از این روی کمتر به پیامدهای امنیتی و اقتصادی این مساله توجه خواهند کرد

در هر حال رفراندوم کردستان عراق یک فرآیند سیاسی است که می تواند به معضل امنیت در عراق منجر شود. از آنجایی که تحقق آرزوی دیرین دستیابی به استقلال در آستانه عملی شدن است، رهبران کرد در اربیل حاضرند هزینه های امنیتی آن را هم پرداخت کنند. تصور رهبران کرد بر آن است که رفراندوم و استقلال با حیات مسعود بارزانی گره خورده است و او می خواهد این آرزو را در دوران حیات خود جامعه عمل بپوشاند. برای یک سیاستمدار ۷۱ ساله که عمر ریاست جمهوری او هم از لحاظ قانونی مدتی است سپری شده است رقم خوردن استقلال کرد ها در دوره حیات او اهمیت بالای دارد تا جایی که حاضر است هزینه های شکل گیری یک بحران امنیتی جدی را هم پرداخت نماید.

انتشار اولیه: جمعه 24 شهریور 1396 / انتشار مجدد: جمعه 8 مهر 1396