موسویان: سناریوی ترامپ خطرناکتر از پاره کردن برجام است

سید حسین موسویان، پژوهشگر ارشد دانشگاه پرینستون آمریکا، در سرمقاله روزنامه «ایران»، با تشریح شرایط جدید پس از به قدرت رسیدن دونالد ترامپ، توصیه های مهمی به بزرگان نظام در مواجهه با رئیس جمهور جدید آمریکا ارائه کرده است:
تصمیمات ترامپ در روزهای آغازین تصدی صندلی کاخ سفید، موجب ایجاد جنجال های کم سابقه ای در امریکا و جهان شده است. ترامپ در دوره مبارزات انتخاباتی تعهداتی داده که اکنون باید پاسخگو باشد. او عضویت امریکا در قراردادهای بزرگ بین المللی و چندجانبه اقتصادی - امنیتی - نظامی - سیاسی امریکا همچون نفتا، ناتو، ترانس پاسیفیک و برجام را به چالش کشیده، تا جایی که موجب نگرانی و حتی وحشت شرکای امریکا از جمله اروپا و کانادا و استرالیا هم شده است.
طبیعتاً عاقبت این تحولات برای ایران مهم خواهد بود اما دغدغه کنونی ما باید تهدیدات احتمالی آنی تأثیر گذار بر امنیت ملی و منافع ملی ایران باشد. من از چند ماه پیش مکرراً در مصاحبه ها و مقالات داخلی و خارجی گفتم که ترامپ برجام را پاره نخواهد کرد اما سناریوی خطرناکتری روی میز کاخ سفید قرار خواهد گرفت و آن هم اعمال تحریم های جدید در مورد سایر موضوعات اختلافی همچون تروریسم و حقوق بشر و موشک و منطقه خواهد بود. اکنون اظهارات مقامات عالیه کاخ سفید و کنگره نشان می دهد که این سیاست آغازین عصر ترامپ در مورد ایران است. کاخ سفید و کنگره با مشورت و هماهنگی متحدین واشنگتن همچون اسرائیل و عربستان به این نتیجه رسیده اند که بدون نقض برجام، تحت پوشش موضوعات غیرهسته ای، فشارهای گسترده ای علیه ایران اعمال و با برخی اقدامات امنیتی ایذایی، عزم جزم خود را نشان دهند. عرض من به بزرگان نظام این است که به دو دلیل شرایط را جدی بگیرند:
اول اینکه، ترامپ در عملیاتی کردن هر کدام از قول هایش همچون ناتو و نفتا، دیوار مکزیک، پیمان آب و هوا و حتی در مبارزه با داعش با چالش های جدی در داخل و خارج امریکا مواجه خواهد شد. «ایران» تنها موضوعی است که او می تواند اجماع داخلی را با حداقل چالش به وجود آورد و کسری ها، شکست ها و عقب نشینی هایش در سایر موضوعات را جبران کند.
دوم اینکه، ترامپ غیرقابل پیش بینی و تأثیرپذیر است. قدرتمند ترین افراد تیم اصلی سیاست خارجی و امنیت ملی او هم ژنرال ماتیس (رئیس پنتاگون)، ژنرال فلین (مشاور امنیت ملی) و مشاور ویژه او، استیو بنن از افسران سابق ارتش امریکا هستند. ژنرال ماتیس و ژنرال فلین سال ها در منطقه ما همچون عراق و افغانستان مسئولیت های مهم نظامی به عهده داشته، ناچاراً با سپاه پاسداران ایران در چالش بوده اند و لذا همه چیز در مورد ایران را صرفاً از این زاویه می بینند.
ضمن اینکه همه نیز ضد اسلام گرایی هستند و ایران را هم یک منبع و منشأ مهم این گرایش می دانند.
من در دوران اوباما ابایی نداشتم که بگویم و بنویسم که ترکیب اوباما - کری - مونیز - بایدن، فرصت برای ایران است اما به هرحال در داخل هم مخالفین جدی داشتیم و داریم. برخی در داخل مخالف برجام بودند و نرم خویی دولت اوباما را نشانه ضعف امریکا می دانستند، ضمن اینکه مذاکرات فراهسته ای با امریکا هم مجاز نبود. برخی مشتاق پیروزی ترامپ بودند و گمان می کردند که ترامپ علیه عربستان و شیخ نشین های عرب و اسرائیل اقدام خواهد کرد، نیروهای نظامی امریکا را از منطقه خارج خواهد کرد و با ایران و روسیه برای بقای اسد همکاری خواهد کرد.
نهایتا شرایط فعلی به گونه ای است که دولت ترامپ هر زمان که در داخل کم بیاورد، سعی خواهد کرد با استفاده از مسأله ایران، جبران و توجهات داخلی و خارجی را به سمت موضوعی منحرف کند که با کمترین مقاومت روبه رو نشود. همان طور که دیدید بعد از فرمان اجرایی منع ورود مسلمانان هفت کشور، زلزله سیاسی - رسانه ای علیه او در داخل امریکا و در سطح جهان ایجاد شد اما او توانست با استفاده از موضوع تست موشکی ایران، به بزرگنمایی تهدید جمهوری اسلامی پرداخته، تحریم های جدید اعمال کند، افکار عمومی را منحرف کرده و با مخالفت داخلی و خارجی هم مواجه نشود.
برخی از تحلیلگران جهانی از احتمال وقوع جنگ بین ایران و امریکا و تهاجم نظامی به منابع و مراکز حیاتی ایران هشدار داده اند. معتقدم چنین سناریویی ضمن اینکه غیرممکن نیست، اما فعلاً در دستور کار دولت ترامپ نیست و شامل تهدیدات آنی جمهوری اسلامی هم نیست. جنجال در مورد احتمال جنگ، بخشی از جنگ روانی است که همراه با اعمال تحریم ها، فضای بین المللی را برای همکاری های اساسی تکنولوژیک، سرمایه گذاری و تجاری با ایران تیره و تار می کند و این دقیقاً استراتژی طراحی شده جاری علیه ایران است. ترامپ در دوره انتخابات، عربستان را منشأ اصلی تروریسم جهان خواند و اخیراً ژنرال ماتیس ایران را تهدید اول تروریستی جهان خواند. روند جدید فشارهای کشنده علیه ایران اینگونه خواهد بود. دولت ترامپ به تدریج سوی اسلام هراسی را پایین و «ایران هراسی» را جایگزین خواهد کرد.
ایران نیازمند چهار تدبیر است: اول اینکه، بهانه به دست تندروهای دولت ترامپ برای اقدامات ضد ایرانی بیشتر ندهد. دوم اینکه، از اقدامات و شعارهای احساسی بی خاصیت بپرهیزد. سوم اینکه، در ایجاد فضای جنگی و جو التهاب بین المللی علیه ایران، با دولت ترامپ مسابقه نگذارد بلکه برعکس فضای ثبات و امن با حداقل ریسک به جهانیان عرضه کند، چهارم اینکه یک برنامه مؤثر و جامع برای مقابله با تهدیدات بیشتر دولت ترامپ داشته باشد که قطعاً استفاده از دیپلماسی نرم، بخشی از آن خواهد بود. هیچ نیازی به ترس، عقب نشینی، وادادگی یا واکنش از موضع ضعف نیست اما انتخاب مؤثر ترین شیوه و تاکتیک برای مقابله با تهدید و استفاده از فرصت ها، ضرورتی آنی و حیاتی است.
راجع به زمینه دیپلماسی نرم، بد نیست دو نمونه عینی کوچک که در دو روز اخیر برای خودم پیش آمد، را ذکر کنم.
صبح همسایه دندانپزشک امریکایی من در منزل را زد. وقتی در را باز کردم، گفت فقط آمده ام از شما و خانواده تان به خاطر توهین ترامپ به مسلمانان عذرخواهی کنم. در حالیکه گریه می کرد یک دسته گل به من داد و رفت. همسرم برای خرید به مغازه ای رفته بود. مغازه دار از او پرسیده بود شما محجبه اید. از کدام کشور هستید؟ همسرم پاسخ داده بود من ایرانی هستم. صاحب مغازه دست بر سینه گذاشته، به نشانه احترام در مقابل همسرم خم شده و به او گفته بود بدانید که خیلی از ما امریکایی ها اکنون شرمنده شما و مسلمانان هستیم. این نمونه، قطره ای از فرصت هاست.