امید واهی مصر، ترکیه و اسرائیل به ترامپ

نویسنده: استیون کوک

دیپلماسی ایرانی: «دونالد ترامپ»، رئیس جمهوری جدید آمریکا در حدود ساعت سه و نیم بامداد روز نهم نوامبر، اولین تماس تلفنی خود به مناسب تبریک پیروزی در انتخابات را دریافت کرد. این تماس از جانب «عبدالفتاح السیسی»، رئیس جمهوری مصر بود. مقامات رسمی مصر در هفته های بعد، از این تماس تلفنی به عنوان دوره ای جدید از روابط میان مصر و آمریکا یاد می کردند؛ روابطی که در پی کودتای ژوئیه 2013 و سرنگونی دولت منتخب «محمد مرسی»، رهبر اخوان المسلمین و روی کار آمدن السیسی خدشه دار شده بود. مقامات مصری از نتایج انتخابات آمریکا آن قدر خوشحال بودند که ظاهراً حتی السیسی برای حضور در مراسم تحلیف دونالد ترامپ هم برنامه ریزی کرده بود.

السیسی در قاهره باقی ماند، اما «مولود چاووش اوغلو»، وزیر امور خارجه ترکیه به شخصه در مراسم حاضر شد. حضور سفرای خارجی در مراسم تحلیف غیرمعمول نیست اما حضور مقام ارشدی مانند چاووش اوغلو در چنین مراسمی اتفاق نادری به شمار می آید. هیاتی از مهاجران اسرائیلی نیز برای شرکت در جشن ریاست جمهوری ترامپ عازم واشنگتن شدند. هیچ کس از کشورهای حوزه خلیج فارس در این مراسم حضور نداشت. اما برخلاف مصر، اسرائیل و ترکیه که از خوشحالی فراوان انتخاب ترامپ همچنان گیج و سرگشته هستند، عربستان سعودی و امارات رویکردی محطاتانه تری نسبت به تغییرات در کاخ سفید دارند. هرچند عربستان و امارت نیز به نظر از پشت سر گذاشتن دوران ریاست جمهوری باراک اوباما خوشحال هستند.

عقب نشینی از خاورمیانه شاید تنها موضوعی بود که در طول مبارزات انتخاباتی ترامپ، در رویکرد وی و در کل سیاست خارجی ایالات متحده دیده می شد. این رویکرد برای متحدان اصلی آمریکا در منطقه خوب نیست اما به نظر می رسد همچنان رهبران این کشورها این واقعیت ناخوشایند را نادیده گرفته و امیدوارند که رئیس جمهور جدید آمریکا از امنیت آنها و منافع آمریکا در این منطقه محافظت کند.

به عنوان مثال، مصری ها متقاعد شده اند که دولت ترامپ حمایت بی قید و شرطی را از السیسی به عمل خواهد آورد و اعتراضات و انتقادات دولت های بوش و اوباما نسبت به سابقه بد مصر در موضوع حقوق بشر را کنار خواهد گذاشت. تُرک ها نیز می دانند که دولت جدید آمریکا به آنها در راستای مبارزه علیه ناسیونالیسم کُردی حمایت خواهد کرد. اسرائیل نیز اکنون اطمینان دارد که سیاستمداران و دیپلمات های آمریکایی آرام و پیوسته از الحاق مناطق کرانه غربی به اسرائیل حمایت خواهند کرد. کشورهای عربی خلیج فارس و اسرائیل از بهبود روابط اوباما با ایران خشمگین بودند و روی بازگشت به سیاست خصمانه واشنگتن در قبال تهران در دوران ترامپ حساب ویژه ای باز کرده اند.

حتی اگر ترامپ کارهایی را انجام دهد که رهبران خاورمیانه از او می خواهد، همچنان این سوال باقی می ماند که این کارها چطور اوضاع را بهتر می کند؟ آیا این امکان وجود ندارد که ترامپ همه چیز را بدتر کند؟ به نظر می رسد مصری ها با ایجاد تغییر اندکی در لحن خود در روابط دوجانبه خود با واشنگتن به احتمال فراوان به آن چه می خواهند، برسند. با این حال آنها باید شور و اشتیاق خود را کنترل کنند.

علاوه بر این، حتی بهبود موقتی روابط سیاسی دولت السیسی با واشنگتن، مشکلات شورشیان در شبه جزیره سینا را برطرف نکرده و به رشد اقتصادی ناگهانی مصر نیز منجر نخواهد شد. هیچ نشانه ای وجود ندارد که دولت ترامپ کمک های نظامی و مالی بیشتری را در اختیار مصر قرار دهد. ترامپ بیشتر یک تاجر است تا سیاستمدار. در دنیای ترامپ، مصر چه چیزی برای ارائه به آمریکا خواهد داشت؟ اگرچه زمانی مصری ها بر این باور بودند که می توانند منبع ثباتی برای منطقه باشند، اما این تفکر قدیمی شده و دیگر حقیقت ندارد. آن چه السیسی برای ارائه به دولت جدید داد همان حمایت های بین المللی علیه اخوان المسلمین است؛ امری که هم اکنون به طور مجانی از سوی مصری ها در اختیار ترامپ گذاشته شده است. پس از آن که دوران خوشحالی و سرخوشی مصری ها از رفتن باراک اوباما تمام شود آنها با این حقیقت روبه رو خواهند شد که مشکل رابطه مصر با ایالات متحده در خود قاهره است نه واشنگتن. مصر به خاطر مسائل و مشکلات پیش رویش است که اهمیت دارد و یکی از جدی ترین این مسائل که منافع آمریکا نیز در گرو آن است همان مسله مقابله با تروریسم است. اما همان طور که تجربه 16 سال اخیر نشان می دهد، استفاده از قدرت و نیروی روزافزون برای مقابله با معزل تروریسم نیز تأثیر چندانی در حل این مشکل نداشته است.

ترکیه نیز با مشکل مشابهی روبه رو است. «رکس تیلرسون»، وزیر امور خارجه دولت ترامپ، در سخنرانی جلسه تایید صلاحیتش گفت که نیروی های اصلی مبارز کرد سوریه یعنی نیروهای خلق پ.ک.ک از مدت ها پیش کمپینی تروریستی علیه ترکیه راه اندازی کرده اند. آنکارا از دولت اوباما خشمگین بود چرا که آمریکا در مبارزه با داعش با نیروهای «یگان های مدافع خلق» (YPG) در سوریه همکاری می کرد. این گزینه همچنان اولویت اول ترامپ نیز هست. با این شرایط چطور ممکن است که روابط ایالات متحده و ترکیه بار دیگر شکوفا شود؟ دست کم مصری ها می توانند از مخالفت با گروه اخوان المسلمین به عنوان برگ برنده ای برای نزدیکی بیشتر و اتحاد با واشنکتن استفاده کنند، اما حزب حاکم در ترکیه یک گروه اسلام گراست که تمایلات اخوانی داشته و حتی برای اعضای این گروه سرپناهی را هم فراهم کرده است.

دولت اسرائیل نیز با طرح انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به بیت المقدس و منصوب شدن «دیوید فریدمن» به عنوان سفیر ایالات متحده در اسرائیل دچار توهم شده است. نشانه های روشنی وجود دارد که برخلاف دولت اوباما، ترامپ در حقیقت حامی اسرائیل است. با این حال نشانه هایی از وجود مشکلات بالقوه میان آمریکا و اسرائیل نیز وجود دارد. ترامپ در فعالیت های انتخاباتی خود، صلح فلسطین و اسرائیل را «توافق نهایی» خواند. آمریکا در طول سال های اخیر تلاش های بسیاری را برای حل معزل موجود میان اسرائیل و فلسطین و پایان این درگیری ها صورت داده است که همگی آنها با شکست روبرو شده اند. اما با وجود تمامی این تلاش های شکست خورده اما باز هم بعید است که ترامپ برای روند صلح تلاشی نکند. همین موضوع می تواند عاملی برای درگیری میان واشنگتن و تل آویو شود و مهم نباشد که مقامات اسرائیلی در حال حاضر چقدر خوشحال هستند. ممکن است ترامپ از اسرائیل در ادامه پروژه های شهرک سازی حمایت و پشتیبانی کند اما این مساله به ایجاد خشونت بیشتر، دشوار شدن توسعه روابط با کشورهای عربی و تضعیف دموکراسی اسرائیل منجر خواهد شد.

دشمنی آشکار ترامپ با ایران، بیشتر از هرچیز اسرائیل و دوستان بالقوه اش در خلیج فارس را به دولت جدید آمریکا خوشبین کرده است. ترامپ در خلال مبارزات انتخاباتی اش وعده پاره کردن برجام را داده بود. او همچنین اعلام کرد که ایران بزرگترین حامی تروریسم در جهان است. اما عقب نشینی ترامپ از برجام به احتمال زیاد تفاوت چندانی ایجاد نخواهد کرد. برجام توافقی چندجانبه است و اتحادیه اروپا، روسیه و چین به آن همچنان متعهد خواهند ماند. سعودی ها و اماراتی ها نشان داده اند مادامی که واشنگتن به تهران سخت بگیرد می توانند با این توافق کنار بیایند. ممکن است ترامپ بر خلاف شعارهای انتخاباتی اش، رویکرد چندان سختگیرانه ای را در قبال این توافق در پیش نگیرد. به نظر می رسد ترامپ به انجام توافقی با روسیه بر سر موضوع سوریه که به باقی ماندن بشار اسد در جایگاهش بیانجامد، تمایل دارد. این امر می تواند پیروزی بزرگی برای ایران به حساب آید.

البته هیچ راهی برای درک دقیق این که ترامپ در رابطه با خاورمیانه و مشکلات و پیچیدگی های چندگانه این منطقه چه رویکردی را در پیش خواهد گرفت، وجود ندارد اما به نظر سه ایده در رابطه با رویکرد سیاست خارجی آمریکا وجود خواهد داشت: نابود کردن داعش، همکاری با روسیه و به چالش کشیدن چین. اگرچه ممکن است این اقدامات فضای بسیاری را برای مانور ترامپ فراهم آورد اما هزینه ای است که یک «رهبر» باید پرداخت کند و چیزی است که منتقدین اعتقاد داشتند اوباما فاقد آن بود. به احتمال زیاد، ترامپ در قامت یک رئیس جمهور همان کاری را خواهد کرد که در دوران فعالیت های انتخاباتی وعده اش را داده بود. دوران ترامپ چشم انداز و آینده خوبی را نوید نمی دهد و بعید است که قدرت آمریکا بتواند خاورمیانه را به ثبات برساند. اما قطعاً می تواند همه چیز را بدتر کند.

منبع: سالن / مترجم: زهره شهریاری

انتشار اولیه: یکشنبه 17 بهمن 1395 / انتشار مجدد: یکشنبه 1 اسفند 1395