روحانی با درایت می تواند خلاء هاشمی را پر کند

نویسنده: معصومه طرفه

دیپلماسی ایرانی: آیت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران حق دارد که برای از دست دادن یکی از اعضای اصلی نظام جمهوری اسلامی ایران آن هم در سال منتهی به انتخابات نگران باشد. رهبر ایران در بیانیه خود با اشاره به درگذشت آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی گفت: «با فقدان هاشمی اینجانب هیچ شخصیت دیگری را نمی شناسم که تجربه ای مشترک و چنین دراز مدت را با او در فراز و نشیب های این دوران تاریخ ساز به یاد داشته باشم».

فقدان رفسنجانی همچنین ضایعه ای سخت و بزرگ برای «حسن روحانی»، رئیس جمهوری ایران محسوب می شود چرا که وی در انتخابات ریاست جمهوری ماه ژوئن باید با گروه­ های تندرو رقابت کند؛ گروه هایی که به دنبال به حاشیه راندن روحانی و تضعیف دستاوردهای وی در زمینه توافق هسته ای با غرب هستند. روحانی با برخورداری از حمایت رفسنجانی توانست برنده انتخابات ریاست جمهوری سال 2013 ایران شود. هفته ها و ماه های آتی منتهی به انتخابات ریاست جمهوری برای حفظ وحدت و قدرت ایران از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند.

چهره ای جنجالی

رفسنجانی بیش از هر چیز عملگرایی میانه رو بود که با اتخاذ مواضع سیاسی میانه تلاش می کرد تا نظام جمهوری اسلامی ایران همچنان دست نخورده باقی بماند و حفظ شود. ممکن است چهره های میانه روی مشهور دیگری نیز باشند، اما هیچ کدام قدرت و نفوذ رفسنجانی را ندارند. او همچنین یکی از ثروتمندترین شخصیت های کشور بود که در طول زندگی اش همواره ارتباط نزدیک خود را با بخش صنعت و تجارت در ایران حفظ کرد.

هاشمی رفسنجانی در طول دوران فعالیت سیاسی خود تصدی پُست های مهمی همچون ریاست جمهوری ایران بین سال های 1989 تا 1997، ریاست مجلس بین سال های 1980 تا 1989، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام و سخنگوی مجلس خبرگان را بر عهده داشت و همواره به عنوان یکی از بانفوذترین و قدرتمندترین چهره های جمهوری اسلامی ایران شناخته می شد.

آیت الله خامنه ای با برگزاری مراسم تدفین ملی و نیز اقامه نماز بر پیکر آیت الله هاشمی رفسنجانی به وضوح نشان داد که باید احترام کاملی به این چهره کلیدی نظام جمهوری اسلامی ایران گذاشته شود. علی رغم وجود برخی اختلاف نظرها میان آیت الله خامنه ای و آیت الله هاشمی رفسنجانی، رهبری ایران کاملاً آگاه بود که هاشمی رفسنجانی سنگر اصلی نظام جمهوری اسلامی در برابر دگرگونی های سیاسی بالقوه و خشونت آمیز بود. این مساله تنها به شخصیت هاشمی که در هاله ای از پختگی، عقلانیت و درایت و آرامش قرار داشت، باز نمی گردد بلکه به شبکه بی نظیری از عاملانی که او در هر گوشه از ساختار سیاسی چه در داخل و چه در خارج در خدمت داشت، مربوط است. حالا بدون حضور هاشمی حفظ تعادل سیاسی سخت و دشوار خواهد بود؛ تعادلی که برای بقای نظام جمهوری اسلامی ایران امری مهم و حیاتی است.

با رفتن رفسنجانی، مشخص نیست که آیا آیت الله خامنه ای از روحانی و توافق هسته ای ایران با غرب حمایت خواهد کرد یا نه؛ به خصوص در شرایطی که انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا توافق هسته ای را به خطر انداخته است. نباید فراموش کرد که آیت الله هاشمی رفسنجانی نیروی اصلی پشت مذاکرات با غرب بود و روحانی به واسطه قدرت و نفوذ وی توانست ابتکار عمل را به دست گیرد.

یکی از دیپلمات های باتجربه اروپایی که ترجیح داد نامش عنوان نشود، درباره درگذشت آیت الله هاشمی گفت: «از دست دادن رفسنجانی یک فقدان است. به ویژه در این ایام غیرقابل پیش بینی که دگرگونی های بسیاری چه در ایران و چه در منطقه رُخ می دهد. هاشمی رفسنجانی به داشتن روابط خوب با مقامات ارشد سعودی معروف بود و به عنوان چهره ای کلیدی شناخته می شد که می توانست تنش های ایجاد شده بین رقبای منطقه ای را در سال های آینده حل و فصل کند».

رهبری اصلاحات

درگذشت هاشمی رفسنجانی جنبش اصلاحات ایران را تضعیف خواهد کرد. پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 2009، رفسنجانی نشان داد که از جبهه اصلاح طلبان حمایت می کند؛ او بهای این کار را پرداخت و حمایت از اصلاح طلبان موجب شد که میان وی و رهبری جمهوری اسلامی ایران اختلافاتی به وجود آید، به مرور طرد شود و حتی از خواندن خطبه در نماز جمعه نیز منع شود.

اما با وجود این شرایط رفسنجانی دلسرد نشد. اگرچه او در سال های اخیر در کانون توجهات قرار نداشت اما شبکه عاملان و نیروهای وی به شکل موثری از روحانی در انتخابات ریاست جمهوری 2013 حمایت کرد و در نهایت موجب پیروزی وی در انتخابات شد. در انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال 2016، هاشمی موفق شد تا ده ها عضو اصلاح طلب و میانه رو را وارد مجلس کند و بسیاری از کرسی های تهران در مجلس خبرگان را نیز از آن میانه روها کرد.

اما حالا با درگذشت هاشمی رفسنجانی دیگر چهره تاثیرگذاری باقی نمانده تا جریان اصلاحات را هدایت کند. این مساله موجب خواهد شد تا حسن روحانی به عنوان تنها رهبر میانه رویی باشد که می تواند خلاء ناشی از فقدان هاشمی رفسنجانی در این مرکز سیاسی بسیار مهم را پرکند. روحانی این توانایی را دارد تا تعادلی را میان راستی ها (که از سال 1989 تا 2005 به عنوان دبیر شوارای عالی امنیت ملی از نزدیک با آنها کار کرده) و اصلاح طلبان (که در میان آنها دوستان تازه ای پیدا کرده است) برقرار کند. شعارهای او مبنی بر اعتدال و میانه روی برای طی این مسیر مناسب است و اگر بتواند با درایت و هوشیاری روابط نزدیک خود با رهبر جمهوری اسلامی را حفظ کند، قادر خواهد بود تا از خلاء ایجاد شده پس از رفسنجانی به بهترین شکل استفاده کند.

منبع: نیوز ریپابلیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 36