نظم جهانی ۲ چیست؟

نویسنده: ریچارد هاس

دیپلماسی ایرانی: نزدیک به چهار قرن، از زمانی که صلح وستفالیا در سال 1684 به جنگ سی ساله در اروپا پایان داد، مفموم حاکمیت ـ حق کشورها برای هستی مستقل و دولت خودگردان ـ هسته نظم بین المللی را تشکیل داده است. و با دلیلی خوب: همان طور که ما قرنی پس از قرن دیگر شاهد آن هستیم، از جمله در قرن حاضر، جهانی که به سختی از مرزهایش مراقبت می کند جهانی است سرشار از جنگ و بی ثباتی.

در دنیای جهانی شده، سیستم عامل جهانی فعلی، که تنها بر احترام به حق حاکمیت استوار است ـ آن را نظم جهانی 1 بمانید ـ به طور فزاینده ای ناکافی به نظر می آید. چیزهای اندکی محلی باقی مانده است. تقریبا درباره همه کس و همه چیز از توریست، تروریست و مهاجرت تا ایمیل، بیماری ها، دلار و گازهای گلخانه ای می توانید جهانی شدن را ملاحظه کنید. نتیجه این است که آن چه در یک کشور اتفاق می افتد دیگر تنها نگرانی آن کشور محسوب نمی شود. واقعیت امروز جهان، به روزرسانی ضروری سیستم عامل جهانی را نشان می دهد ـ نظم جهانی 2 ـ که بر اساس «تعهد مستقل» است. به این شکل که کشورهای مستقل نه تنها حقوق بلکه وظایفی در قبال دیگران دارند.

نظم جدید بین المللی به مجموعه گسترده ای از هنجارها و ترتیبات نیاز دارد که با توافق بر سر حاکمیت مستقل کشورها آغاز می شود. دولت های موجود بر قراردادهایی توافق دارند که استقلال را بر اساس یک توجیه تاریخی، دلیلی منطقی و قانع کننده، حمایت مردمی و نهادهای جدید قابل دوام، توجیه می کند.

نظم جهانی 2 باید همچنین شامل ممنوعیت هایی باشد که به هیچ وجه حمایت از تروریسم را موجب نشود. مورد بحث برانگیزتر این است که این نظم نوین، باید هنجارهای نفی گسترش یا عدم استفاده از سلاح های کشتار جمعی را تقویت کند. همان طور که مشخص است، در حالی که جهان در جهت حرکت به سمت محدود کردن تکثیر و دسترسی کشورها به تکنولوژی سلاح های کشتار جمعی، توافق دارد اما هر بار که این تکثیر رخ می دهد اجماع حاضر از بین می رود. این باید به موضوع بحث در جلسات دوجانبه یا چندجانبه تبدیل شود. نه تنها به این دلیل که به توافقی رسمی منجر شود، بلکه به این دلیل که باید بر استفاده از مجازات های سختگیرانه یا انجام اقدامات نظامی که شانس تکثیر را کاهش می دهد، تمرکز شود.

عنصر ضروری دیگری در نظم جدید بین المللی، همکاری در تغییرات آب وهوایی است که نمونه ای ناب از مانیفست جهانی شدن است چرا که همه کشورها بدون در نظر گرفتن سهم شان در این قضیه در معرض اثرات مخرب آن هستند. توافق آب وهوایی پاریس 2015 ـ که در آن دولت ها بر کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و تامین منابع برای کمک به کشورهای فقیرتر توافق کردند ـ گامی در جهت درست بود. پیشرفت در این زمینه باید ادامه پیدا کند.

فضای مجازی، جدیدترین دامنه فعالیت های بین المللی است که در آن شاهد همکاری و درگیری هستیم. در این زمینه هدف باید ایجاد ترتیباتی بین المللی باشد که استفاده صحیح را تشویق کرده و ایجاد فضایی دلسرده کننده و مخرب را نفی کند. دولت ها باید با به طور مدام بر اساس این ترتیبات عمل کنند و آن را به عنوان بخشی از تعهدات مستقل خود بدانند و در غیر این صورت باید در انتظار تحریم یا مقابله به مثل باشند.

بهداشت جهانی با مجموعه ای متفاوت از چالش ها روبروست. با جهانی شدن، شیوع بیماری های عفونی در یک کشور به سرعت می تواند تهدیدی جدی در جاهای دیگر جهان ایجاد کند همان طور که این مساله را در مورد سارس، ابولا و زیکا شاهد بودیم. خوشبختانه مفهوم تعهد مستقل در حال حاضر در این زمینه به خوبی پیشرفت کرده است: کشورها مسئولند تا برای شناسایی شیوع بیماری های عفونی، پاسخ مناسب و آگاه ساختن دیگران در سراسر جهان تلاش کنند.

هنگامی که به مساله مهاجرت می رسیم، در وهله اول هیچ جایگزین موثر محلی با هدف جلوگیری از موقعیت هایی که جریان بزرگ پناهندگان را تولید می کنند، وجود ندارد. این استدلالی برای مداخله بشردوستانه در شرایط انتخابی است. اما با توجه به دستور کارهای مختلف سیاسی و هزینه های بالای مداخله موثر، تبدیل این اصل به عمل دشوار خواهد بود. کاری سخت در جهت جمع آوری بودجه برای مهاجرین، حصول اطمینان از رفتار انسانی با آنها و تعیین سهمیه عادلانه برای اسکان مجددشان، وجود دارد.

موافقت نامه های تجاری مطابق تعریف، پیمان هایی با تعهدات مستقل و متقابل، بر اساس مرزهای تعرفه ای و غیرتعرفه ای هستند. هنگامی که یک طرف معتقد است که تعهدات به درستی اجرا نشده، می تواند از طریق سازمان تجارت جهانی موضوع را به داوری بگذارد. اما وقتی کار به مساله یارانه های دولتی یا دستکاری نرخ ارز می رسد، هیچ چیز شفاف نیست. بنابراین چالش اصلی در این زمینه تعریف تعهدات مستقل مناسب در مورد معاهدات تجاری آینده است تا مکانیسم پاسخگویی دولت ها ایجاد شود.

تبیین مفهموم تعهدات مستقل به عنوان ستونی در نظم بین المللی، نیاز به دهه ها مشاوره و مذاکره حتی پس از پذیرش آن دارد تا راه تاثیرگذاری آن هموار شود. این پروسه باید توسط کشورها به طور داوطلبانه صورت پذیرد و هیچ گونه راهی برای تحمیل بالا به پایین آن وجود ندارد. ایجاد توافق بر سر تعهدات مستقل دولت ها و چگونی اعمال آنها در واقع بسیار دشوار خواهد بود.

مسائل پیچیده تر می شود وقتی که دکترین دولت رئیس جمهور آمریکا، دونالد ترامپ «اول آمریکا» باشد. این دکترین کاملا در تناقض با چیزی است که تا به حال از آن گفته شده است. اگر این رویکرد آمریکا باقی بماند باید دید که آیا دیگر قدرت های جهان توان فشار برای فراهم کردن شرایط و ساز و کارها را دارند یا باید منتظر جانشین ترامپ بمانیم.

حالا زمان آغاز مذاکرات ضروری است. جهانی شدن این جا متوقف می شود. حرکت به سمت جلو برای رسیدن به یک نظم جدید بین المللی بر اساس تعهد مستقل، بهترین راه حل ممکن است. نظم جهانی 2، مبتنی بر تعهد مستقل، قطعا پروژه ای بلندپروازانه به حساب می آید، اما تولد یک رئالیسم است نه آرمان گرایی.

منبع: پراجکت سیندیکیت/ مترجم: روزبه آرش