جهان اوباما را تغییر داد

اوباما با چشم انداز "جهان وطنی" در سیاست خارجه دولت را در دست گرفت. سپس با مشکلات سوریه، هواپیماهای بدون سرنشین و موج فزاینده گرایش های ضد لیبرال روبرو شد.

به گزارش فرارو به نقل از نیویورک تایمز، زمانی که باراک اوباما دولت را دست گرفت، امیدواری های زیادی نه تنها در مسائل داخلی، بلکه در خارج مرزهای آمریکا ایجاد کرد. اوباما با شعارهای الهام بخش درباره "تحول" به آمریکا و جهان امید بخشید. اما وعده هایش واهی بود: آمریکا از مواضع همیشگی خود کنار می کشد و با دیگر کشورها در مقابله با چالش هایی که اغلب آن ها را "وابسته به هم" می خواند، همکاری می کند. از تروریسم و فقر گرفته تا بحران مالی و گرمایش جهانی.

مردم در سال 2008 در برلین و چند ماه قبل از پیروزی در انتخابات، از شنیدن سخنانش به شور آمدند. از کمیته نوبل در اوسلو به خاطر "دیدگاه و چشم اندازش" از جهانی بدون سلاح هسته ای جایزه صلح نوبل دریافت کرد؛ مانند یک شاعر! انتظارات آن قدر بالا رفت که کسی متوجه تناقض موجود در طرح های اوباما نشد که می خواست آمریکا را به سمت یک افول نسبی هدایت کرده و همزمان به شیوه ای معجزه وار، تحول و دگرگونی ایجاد کند. نقش ریاست جمهوری اوباما به او اجازه نمی داد با صراحت درباره محدودیت های رو به رشد بر قدرت آمریکا صحبت کند. اما هیچ کس به اندازه او این محدودیت ها را با این شدت تجربه نکرد.

این میراثی بود که از ریاست جمهوری "تحولی" جورج دبلیو بوش به او رسید، که قدرت بی حدوحصری برای آمریکا در دوران پس از جنگ سرد تصور کرده بود. جورج بوش واقعیت جدیدی در خاورمیانه ایجاد کرد و اوباما را با جنگی که مخالف آن بود در عراق، و جنگی غیرقابل پیروزی در افغانستان تنها گذاشت. گرچه اوباما سعی داشت رد پای آمریکا را در مسائل تروریستی کمرنگ کند، اما در این زمینه از بوش هم متعصب تر بود. اوباما ترور اسامه بن لادن را محور تبلیغات انتخاباتی خود در دوره دوم قرارداد و همواره بر خطر و تهدیدهای ناشی از امور تروریستی تأکید می کرد. برای خنثی سازی میراث غیرعادیِ بوش، به اقدامات غیرعادی هم نیاز بود؛ اما اوباما نشان داد در اکثر موارد توانایی چنین اقداماتی را ندارد. او دنیا را تغییر نداد؛ دنیا او را تغییر داد.

هشت سال پیش، اوباما نقش پیام آوری از دنیایی رؤیایی بافرهنگ های متنوع را داشت: پسر یک پدر کنیایی و مادر سفیدپوست آمریکایی؛ فردی با عقاید جهان وطنی که به نقاط زیادی سفرکرده و بیشتر دوران کودکی اش در اندونزی گذشته؛ هر جا که پا می گذاشت را خانه خود می دانست. عقایدش درباره دیپلماسی بین المللی بر ارزش هایی چون احترام متقابل و گفتار محترمانه استوار بود. سخنرانی معروفش در سال 2009 در دانشگاه قاهره درباره جهان اسلام، قبول اشتباهات گذشته و تقاضای زیبایی برای اصلاح و ایجاد صفحه جدیدی در تاریخ بود.

سال گذشته، اوباما در گفتگو با "جفری گلدبرگ" سردبیر مجله آتلانتیک گفت: "قدرت واقعی یعنی بدون اعمال خشونت به آنچه می خواهی برسی." اوباما به همین شیوه توانست با ایران به توافق هسته ای برسد و سبب گرم شدن روابط ایران با غرب شد.

اما این معامله، ایجاد روابط حسنه با کوبا و توافقات حاصل شده برای کنترل تغییرات آب و هوایی، جزو معدود موفقیت های دولت اوباما هستند. مسیر تاریخ اخیر جهان به سمت دیدگاه "جهان وطنی" و "به هم وابسته" اوباما پیش نمی رود. برعکس، دنیا و خود آمریکا، هرروز بیشتر به سمت قوم گرایی پیش می رود. این مسئله آن قدر ریشه گرفته که خود اوباما نتوانست برای دیدن بستگانش به کنیا سفر کند.

به لطف جورج بوش، این قوم گرایی هیچ جا به اندازه خاورمیانه افزایش نیافت. قبل از حمله به عراق، مسلمانان شیعه و سنی حتی تحت دولت های مستبد، با توازن و ثبات در کنار هم زندگی و حتی باهم وصلت می کردند. آقای بوش به این تعادل شکننده پایان داد. عراق از چنگال صدام حسین آزاد شد، اما درگیر جنگ های فرقه ای شد.

امید بود که بهار عربی این روند تاریک را تغیر دهد و اوباما بر روی موفقیت این جنبش سرمایه گذاری کرد. او به متحدان قدیمی مانند عربستان سعودی و اسرائیل پشت کرد و از جنبش های حامیِ دموکراسی در مصر و تونس حمایت کرد. اوباما در این شورش ها به دنبال فرصتی بود تا هم تصویر آمریکا در خاورمیانه را بهبود بخشد و هم به انزوای دنیای اسلام پایان دهد. از خرابه های شورش عربی عصر جدیدی ظهور کرد، اما مهره های کلیدی حاضر در آن، قدرتمندان قبایل و شبه نظامیان مسلح بودند که برای کمک و الهام بخشی به غرب تکیه نداشتند؛ بلکه به کشورهای حوزه خلیج فارس چشم دوخته بودند.

اوباما نه تنها به تغییر شکل قدرت و سیاست در خاورمیانه تن در داد، بلکه تا حد زیادی از نقض حقوق بشر توسط عربستان سعودی، اسرائیل، مصر و سایر متحدانش چشم پوشی کرد. لفاظی دولت بوش درباره ترویج دموکراسی کنار گذاشته شد، اما این کار به قیمتِ محدود شدن نگرانی های آمریکا به تروریسم و امنیت ملی بود.

اوباما در سخنرانی ای در پارلمان ترکیه در سال 2009 وعده داد "ارتباط آمریکا با جوامع مسلمان و جهان اسلام تنها بر سر مبارزه با تروریسم نخواهد بود." اما دقیقاً همین اتفاق افتاد؛ حتی بااینکه "جنگ با تروریسم" به "مبارزه برای مقابله با افراط گرایی خشونت آمیز" تغییر نام پیدا کرد. این مبارزه بیشتر بر عملیات ویژه و حملات هواپیماهای بدون سرنشین تکیه داشت تا شکنجه و تهاجم زمینی. اما بازهم موانع جدیدی به وجود آورد و جنگ های زمینی بیشتری را در خاک کشورهای درگیر ایجاد کرد. اوباما که جامه ی یک فرمانده ضد تروریستی را به تن کرده بود، قوانین چندجانبه ای که خود در دانشگاه هاروارد تدریس می کرد را از یاد برد. حملات هواپیماهای بدون سرنشین در دولت جورج بوش آغاز شد، اما اوباما آن ها را گسترش داد. بدین ترتیب همزمان با اجتناب از جنگ زمینی، می توانست دشمنان آمریکا را از میان بردارد.

اقدامات دولت بوش سبب بروز خشم لیبرال می شد؛ اما جنگ هوایی اوباما نوعی "نویز سفید" ساطع می کرد که اکثر آمریکایی ها به آن توجه نکردند. اما کشتار مردم توسط حملات هوایی و عملیات ویژه در یمن، سومالی،پاکستان و دیگر کشورها، از دید جهان پنهان نماند و تأثیری در بهبود تصورات مردم از آمریکا نداشت. درواقع، عزم راسخ او برای جلوگیری از تلفات نظامیان آمریکایی، این تصور را تقویت کرد که علی رغم تمام وعده های همکاری و مشارکت، درنهایت تنها یک واقع گرای بی رحم است.

واقع گرایی اوباما در مورد جنگ داخلی سوریه به اوج خود رسید. به دلیل دخالت های ناتو در لیبی، حکومت های شبه نظامی و خشونت های افراط گرایانه جای دیکتاتور این کشور را گرفتند. اوباما فهمید همانند درگیری های فرقه ای خونین در عراق، از جنگ داخلی سوریه نیز نمی تواند جلوگیری کند. بنابراین به نتیجه ای سرد اما دفاعی رسید: گسترش داعش تهدید مستقیمی برای منافع آمریکا است، اما بشار اسد این گونه نیست. مداخله علیه آقای اسد به درگیری با روسیه می انجامید.

در نگاه اول، پیچ وخم های سیاست اوباما درباره سوریه او را نامطمئن و نامنسجم جلوه می داد: درخواست از بشار اسد برای کناره گیری از قدرت بدون اقدام مستقیم علیه او؛ حمله به افراط گرایان داعش، درحالی که متحدانی مانند ترکیه و قطر از دیگر گروه های تروریستی حمایت می کردند؛ مخالفت با طرح های روسیه و سپس هماهنگی حملات هوایی با مسکو.

اما در بیرون نگاه داشتن سربازان آمریکایی از سوریه ثابت قدم بود. در آخرین کنفرانس خبری به عنوان رئیس جمهور، درباره سقوط حلب ابراز تأسف کرد. اما اصرار داشت که سیاست هایش در سوریه متکی بر "منافع آمریکا" بوده است.

عدم دخالت در سوریه جان سربازان آمریکایی را نجات داد. اما خلائی ایجاد کرد که با دیکتاتورهای دیگری پر شد. همچنین، چنین سیاستی از فردی مانند اوباما که این قدر بر وابستگی متقابل جوامع جهانی و فشارهای اخلاقی تأکید داشت، انتظار نمی رفت. احتیاط بیش از اندازه اوباما و دخالت مسکو، جنگ سوریه را طولانی تر کرد.

اوباما در سخنرانی خود در سال 2009 در قاهره، خواستار همکاری مسلمانان و غرب در غلبه بر جنگ، تعصب و بی اعتمادی شد تا خواست برای داشتن آینده ای مشترک تلاش کنند. در عوض، این آینده مشترک و وابستگی متقابل جهانی، توسط ظهورِ جهانی جنبش های غیر لیبرال و قوم گرا به خطر افتاد.

اوباما علی رغم نیت خیر و سخنان دل نشینش، به ایجاد چنین دنیای خطرناک و خشمگینی دامن زد که در آن "جهان وطن گرایی" او هرروز بیشتر از روز قبل به "آناکرونیسم" شبیه می شود.