آمدن ترامپ می‌تواند به نفع ایران باشد

دکتر محمد مهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: هفته گذشته بالاخره انتخابات پر حرف و حدیث ایالات متحده آمریکا برگزار شد و نتیجه ای به بار آورد که نه تنها مورد انتظار بسیاری از تحلیلگران نبود؛ بلکه کام بخش عمده ای از ملت آمریکا و حتی سیاستمداران و مقامات سایر کشورها را نیز تلخ کرد. پیروزی پوپولیست تاجر پیشه و میلیاردری که به دلیل رسوایی های اخلاقی اش حتی هم حزبی هایش هم او را طرد کرده بودند، نتیجه ای بود که بیشتر به یک شوخی می ماند تا واقعیت. با همه این احوال انتخابات به پایان رسید و حال دیگر حتی دموکرات های معترض در خیابان های نیویورک، سیاتل، شیکاگو و بوستون هم می دانند که چاره ای جز پذیرش این نتیجه ندارند. هر چند بلافاصله بعد از اعلام پیروزی ترامپ بازارهای مالی جهان و نیز طلا و نفت به این اتفاق واکنش نشان دادند؛ اما به نظر می رسد نتایج و پیامدهای این شوک آمریکایی در عرصه جهانی بسیار فراتر از این واکنش های روانی باشد.

با این وجود، آن چه برای ما ایرانیان مهم است تأثیرات پیروزی ترامپ بر سرانجام برجام و نیز جایگاه و موقعیت کشورمان است. ترامپ که از هواداران سرسخت اسرائیل است، در تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری اش برجام را بدترین توافق ممکن خوانده و تهدید کرده بود در صورت پیروزی آن را پاره خواهد کرد. در واکنش به چنین سخنانی بود که بلافاصله بعد از اعلام نتایج انتخابات، فدریکا موگرینی، رئیس کمیته مشترک اجرای برجام برای ترامپ خط و نشان کشید و اعلام کرد که برجام یک توافق چندجانبه در چارچوب سازمان ملل است نه توافقی دوجانبه بین آمریکا و ایران و بنابراین همه کشورها موظف به اجرای آن هستند. هر چند سخنان موگرینی بسیاری از نگرانی ها پیرامون برجام را از بین برد؛ اما نکته ای که در این موضع گیری رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا حتی از تعهد آمریکا برای اجرای برجام هم مهمتر است، این است که برای نخستین بار در طول تاریخ بعد از انقلاب، شرایطی مهیا شده  که اتحادیه اروپا در کنار ایران در مقابل آمریکا ایستاده است و علیه آن موضع می گیرد.

به نظر می رسد همکاری و مذاکره ایران با جامعه جهانی برای دستیابی به توافقی در باب پرونده هسته ای و از سوی دیگر انتخاب فردی غیرمنطقی و بی تجربه در سیاست در آمریکا ورق روابط را به نفع جمهوری اسلامی ایران برگردانده است. بر خلاف سیر معمول و جاری در اغلب ادوار گذشته که جبهه غربی با رهبری آمریکا و همراهی اروپا به سیاه نمایی چهره و وجهه جمهوری اسلامی ایران پرداخته و موجی از ایران هراسی را در عرصه منطقه ای و جهانی ایجاد می کردند، حال به نظر می رسد برجام در کنار انتخابات آمریکا توانسته است «جای متهم و مدعی» را عوض کرده و امکان «ائتلاف سازی» جدیدی را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم آورد.

در شرایطی که رهبران اروپایی از انتخاب ترامپ نگران و بهت زده شده اند و از این امر به عنوان «آغاز یک دوره تردید» و لزوم خودکفایی و استقلال عمل هر چه بیشتر اروپا یاد کرده اند، فرصتی مناسب نصیب جمهوری اسلامی ایران شده است تا با معرفی و ارائه پتانسیل های فرهنگی، اقتصادی، تجاری، سیاسی و امنیتی خود در قلب خاورمیانه، ائتلافی آسیایی- اروپایی را شکل داده و نه فقط وضعیت برجام، بلکه امکان قدرت نمایی خویش را در عرصه منطقه ای و حتی بین المللی فراهم کند.

البته پیروزی ترامپ در جبهه های دیگری نیز وضعیت را به نفع ایران تغییر داده است. کشورهای منطقه که از ابتدای پیروزی انقلاب و به خصوص در سال های اخیر با کمک آمریکا موجی از ایران هراسی را ایجاد و تبلیغ می کردند حال چندان دل خوشی از پیروزی ترامپ ندارند. عربستان و قطر از حامیان مالی خانم کلینتون بودند و حال مشخص است که دولت ترامپ روابط گرمی با آنها نخواهد داشت و دولت ترکیه نیز که از حمایت ترامپ از کردها و مسلح کردن آنها برای جنگ علیه داعش نگران است، روابطی محتاطانه ای با این کشور در پیش خواهد گرفت. بدین ترتیب اجماع سابق آمریکا با همسایگان ما نیز حداقل در کوتاه مدت دیگر وجود نخواهد داشت و این امر نیز شرایط و زمینه های لازم را برای بازیگری فعالانه ایران در عرصه منطقه ای فراهم می کند.

از این رو نخستین بار است که رئیس جمهور آمریکا به جای آن که در مقام رهبری جهان و جهت دهی به کشورهای دیگر باشد و بتواند با توجه به اختلافات دیرینه و تاریخی، اجماعی گسترده علیه ایران ایجاد کند، در وضعیتی ضعیف قرار دارد که باید هم در عرصه داخلی و هم در صحنه بین المللی برای خود مشروعیت و اعتبار کسب کند و این فرصتی بی نظیر برای ایران است تا با دیپلماسی قوی و مؤثری که پیش از این نیز از مسئولان سیاست خارجی دولت یازدهم دیده ایم، ائتلافی با کشورهای همسو و مخالف ترامپ ایجاد کرده و تحریم ها و سیاست های خصمانه احتمالی دولت ترامپ و مجلس و سنای جمهوری خواه این کشور را خنثی کنند. 

انتشار اولیه: دوشنبه 24 آبان 1395 / انتشار مجدد: چهارشنبه 3 آذر 1395