سخنرانی دکتر سلیمی در همایش دانشگاه های برتر ایران و روسیه
دیدبان روسیه: دکتر "حسین سلیمی" رئیس دانشگاه علامه طباطبایی در دومین گردهمایی روسای دانشگاه های برتر ایران و روسیه به سخنرانی پرداخت. به گزارش دیدبان روسیه این استاد سرشناس علوم سیاسی در حوزه اندیشه گفت:
سنت دانشگاهی مدرن به نوعی بازسازی شدۀ نظام دانشگاهی دوران قرون وسطی است. سنت دانشگاهی اروپایی که به نوعی در میانۀ قرون وسطای مسیحی شکل گرفت، علوم را به چهار دستۀ علوم انسانی، پزشکی، علوم پایه و حقوق تقسیم میکرد. در سنت مدارس ایرانی که در دوران شکوفایی تمدن اسلامی به اوج خود رسید نیز علوم به دو دستۀ علوم نظری و علوم عملی تقسیم می شدند که در هر کدام سه دسته از علوم قرار گرفته بود. در علوم نظری ریاضیات، الهیات، طبیعیات و در علوم عملی نیز اخلاق، تدبیر منزل (دانش اقتصاد) و سیاست. آن چنان که این سنت تاریخی نشان می دهد، علوم عملی در سنت دانشگاهی ایرانی اسلامی پررنگ تر از سنت دانشگاهی اروپایی است. البته از قرن هجدهم میلادی با آغاز عصر روشنگری و نیز با شروع انقلاب صنعتی، علوم مهندسی به تدریج به سنت دانشگاهی وارد شدند و هر چند در ابتدا راهی به دانشگاههای بزرگ نداشتند و پلی تکنیک های خاص خود را تشکیل دادند، ولی پس از چندی به یکی از مهم ترین شاخه های دانش ها و دانشگاه های مدرن بدل شدند.
اما مفاهمه و تبادل میان سنت های فکری و مکاتب دانشگاهی از گذشته های دور بیشتر در حوزۀ علومی بوده است که امروزه با نام علوم انسانی و اجتماعی شناخته می شوند. پس از انقلاب صنعتی، به ویژه پس از انقلاب صنعتی دوم یعنی دهه 1890 میلادی، مبادله در حوزۀ علوم طبیعی و مهندسی و به خصوص موضوع انتقال فن و تکنولوژی، به یکی از مهم ترین موضوعات مبادلات دانشگاهی بدل شد. اما حتی این مهم نیز جز با همفکری و هم اندیشی ناشی از مبادله در حوزۀ علوم انسانی میسر نبود.
واقعیت تاریخ در این است که همکاری های دانشگاهی جز از طریق تفاهم ایجاد شده در حوزه های علوم انسانی ممکن نیست. چرا یکی از بزرگترین انتقال های فن و تکنیک پس از انقلاب میجی در ژاپن اتفاق افتاد؟ به دلیل ایجاد این درک که تحول و تکامل جامعۀ سنتی نیازمند بازسازی از طریق تکنولوژی جدید است و اگر این درک ایجاد نشده بود، جامعۀ همکاری های علمی دانشگاهی ای که آن تحول عظیم را در ژاپن ایجاد کرد، به وجود نمی آمد. روسیۀ مدرن چگونه پدید آمد؟ آن گاه که پس از هماهنگی های سیاسی در قرن 19 میان روسیه و قدرت های اروپایی، زمینۀ فهم نوین جامعه با کمک اندیشه های نوین و نظریه های تازه فراهم آمد. فهم و اندیشه ای که بیش از آن که در کارخانه های روسیه قرن نوزدهم خود را نشان دهد، در فرهنگ و ادب و آثار نظریه پردازان روس متجلی شد. چنان که بنیادگذاران دانشگاه های نوین روسیه نیز کسانی بودند که در حوزۀ نظر این ضرورت را درک کرده بودند. اتفاقا مهم ترین حوزۀ تفاهم میان اهل فکر در ایران و روسیه، ادبیات روسی همین دوره است که هم در ایران بسیار شناخته شده است و هم مکاتب ادبی مهمی در ایران تحت تأثیر آن شکل گرفته است.
به نظر می رسد که کلید گسترش روابط دانشگاهی بین ایران و روسیه نیز در همین تجربۀ تاریخی است. با اینهمه، واقعیت این است که هنوز اشتیاقی که دانشگاهیان دو کشور برای همکاری با دانشگاه های برخی از کشورهای دیگر دارند، بیشتر است. هنوز خیلی از دانشگاهیان اصل و بنیاد روابط بین المللی خود را در ارتباط با دانشگاه های بزرگ غرب و یا دانشگاه های نوظهور و پررونق شرق آسیا جستجو می کنند. دلیل اصلی این امر در علوم انسانی نهفته است. فهمی که از جامعه، تاریخ، توسعه، علم، روش تحقیق و یا اصلا مفهوم دانشگاه در ایران و روسیه شکل گرفته، فهم های متفاوتی است که هنوز نتوانسته اند فصل مشترک خود را بیابند.
شاید برخی چنین بیاندیشند که زبان مانع مهم شکل گیری و توسعۀ روابط دانشگاهی ایران و روسیه است. اما مانع زبانی مثلا در ایران همان قدر که در رابطه با روسیه وجود دارد، در رابطه با آلمان نیز هست. اما می توان گفت که بخش مهمی از شاکلۀ علوم اجتماعی و فلسفه در دانشگاه های امروز ایران، بر اساس فلسفۀ آلمانی شکل گرفته است. پس زبان به تنهایی نمی تواند مانع گسترش روابط دانشگاهی باشد. بلکه تصویر شکل گرفته از علم در دانشگاه های دو طرف موجب شده که این روابط دانشگاهی شتاب مطلوبی نداشته باشند. در ایران هنوز برخی علوم انسانی در روسیه را میراث دار دوران کمونیسم می دانند. برخی دیگر نیز آن را ترکیبی از سنت روسی و علوم انسانی اروپایی می شمرند و گروه سوم آن را به منزلۀ روح تحول یافته اما ناشناختۀ دولت روسیه می پندارند که تازه در حال یافتن هویت نوین خود است.
اما تجربۀ دانشگاه علامه طباطبائی به عنوان دانشگاه تخصصی علوم انسانی در یکی دو سال گذشته نشان می دهد که حوزۀ علوم انسانی با سرعت بسیاری می تواند به تفاهم و همکاری دانشگاهی انجامیده و حتی مسیر را برای گونه های دیگر همکاری هموار سازد. تجربۀ برگزاری همایش گفتگوهای فرهنگی ایران و روسیه در سنت پترزبورگ در آوریل 2016 و نیز حضور فعال استادان و دانشجویان ایرانی و روسی در فعالیت های مشترک ما با دانشگاه های روسیه، نمونۀ بارز آن است که حوزۀ علوم انسانی می تواند راهگشای فعالیت های دانشگاهی در دیگر زمینه بوده و به فهم مشترک ما منجر شود. این فهم مشترک می تواند گونه ای دیگر از اندیشیدن و معرفت در حوزه های علوم انسانی را بیافریند که خود موجب افزایش رقابت پذیری دانشگاه های ما خواهد شد. هنوز هم بسیاری از دانشگاه های بزرگ غرب در حوزه های علوم انسانی به مابقی دانشگاه های جهان به عنوان دانشگاه های تابع نگاه می کنند. اما همکاری های دانشمندان علوم انسانی ما می تواند به ظهور ادبیات جدیدی منجر شود که اندیشه و نظریات ما را رشد داده و به رقابت پذیری و ارتقای جایگاه اندیشه و نظریات ما در عرصۀ جهانی یاری دهد.
در پایان از همه عالیجنابان حاضر به همراه استادان و صاحب نظران دانشگاه های روسیه برای حضور و مشارکت در برنامه گفتگوی فرهنگی ایران و روسیه که دومین دور آن در مارس 2017 در دانشگاه علامه طباطبائی برگزار خواهد شد، دعوت به عمل آورم.
نظر شما :