نقد افراط‌گرایی در نطق روحانی

نویسنده: محمدمهدی مظاهری، استاد دانشگاه
دیپلماسی ایرانی: هفتاد و یکمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، در حالی در آخرین روزهای تابستان برگزار شد، که برای برخی از مقامات سیاسی، آخرین فرصت حضور بود. از جمله بان کی مون دبیرکل این سازمان و باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا که در نشست آتی این سازمان در سمت های کنونی خود نخواهند بود. برای حسن روحانی رئیس جمهور ایران نیز این نشست آخرین سال حضور در دوره اول ریاست جمهوری اش بود و بنابراین حضور در آن و دیدار با مقامات سیاسی سایر کشورها از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. او برنامه حضور خود در سازمان ملل را به گونه ای تدارک دیده بود که همزمان با سفر به قاره آمریکا، بیشترین میزان تبادل دیپلماتیک و رایزنی با کشورهای مختلف جهان برای گسترش باب مناسبات بین المللی کشور را نیز داشته باشد.
از این رو در نخستین مرحله از سفر خود به قاره امریکا در هفدهمین اجلاس سران کشورهای جنبش غیرمتعهد در جزیره مارگاریتا ونزوئلا شرکت کرد و ضمن سخنرانی در این اجلاس و تبیین مواضع جمهوری اسلامی ایران، با شماری از مقام های ارشد کشورهای شرکت کننده در این نشست گفت وگو و تبادل نظر کرد. روحانی در این نشست تمرکز خود را بر انتقاد از «منطق سلطه طلبی» قرار داد و از غلبه گرایش به قطب بندی های نظامی، رقابت های تسلیحاتی، راه اندازی جنگ ها و تشدید منازعات، افزایش خشونت و مداخله در امور داخلی کشورهای در حال توسعه انتقاد کرد. او اصول و اهداف اساسی جنبش عدم تعهد را در راستای تضمین استقلال، تمامیت ارضی و حاکمیت کشورها معرفی کرد و خواستار عملکرد این سازمان برای ارتقاء منافع ملی، حسن همجواری و برقراری صلح و امنیت و توسعه پایدار در عرصه جهانی شد.
پس از پایان این نشست، رئیس جمهور ایران وارد کوبا شد؛ کشور انقلابی قاره آمریکا که در تلاش برای خودکفایی و استقلال و البته تحمل فشار از سوی قدرت های غربی تجارب مشترک بسیاری با جمهوری اسلامی ایران دارد. محور مذاکرات هیات های عالی رتبه به ریاست روسای جمهوری دو کشور نیز گسترش روابط دوجانبه در شرایط جدید بین المللی بود.
روز سه شنبه سفر رسمی دو روزه هیات ایرانی به هاوانا پایتخت کوبا پایان یافت و رئیس جمهور و هیات همراه برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل، عازم نیویورک شدند. البته به رسم همیشه، رئیس جمهور کشورمان دیدار با مقامات سیاسی سایر کشورهای حاضر در این نشست را غنیمت شمرد و در بدو ورود به نیویورک، با نخست وزیر جدید انگلیس، رییس جمهور فرانسه، رییس جمهور ترکیه و نخست وزیر ایتالیا به گفتگو و رایزنی پرداخت. محوریت همه نشست ها را نیز موضوع برجام، عمل طرف های غربی به تعهدات، اقدامات تجاوزگرایانه عربستان سعودی و البته تروریسم و افراط گرایی در خاورمیانه تشکیل می داد. اولویت هایی که در سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل نیز به خوبی خود را نشان دادند.
سخنان روحانی در نشست امسال دارای نکات مشابه و متفاوتی نسبت به سال های پیش بود. تفاوت ها بیشتر به شرایط جدیدی بر می گشت که در یکسال گذشته بین ایران، کشورهای منطقه و جامعه جهانی حکمفرما شده است. انتقادات تند از عربستان و دعوت مجدد این کشور به مسئولیت پذیری در قبال فاجعه منا و عدم ترویج افراط گرایی، نفرت و خشونت، از نکات مهم سخنرانی امسال رئیس جمهور کشورمان بود که در واقع به دلایل اصلی ادامه ناامنی و جنگ در خاورمیانه اشاره می کرد. عملگرایی و واقع بینی از دیگر ویژگی های سخنرانی امسال رئیس جمهور ایران بود؛ به گونه ای که همزمان با طرح مشکلات منطقه و جهان، راه حل های عملی و پیشنهادات ابتکاری جمهوری اسلامی ایران نیز برای حل این مشکلات مطرح شد. به عنوان نمونه، شکل گیری حکومت های مشروع و کارامد، مردم سالاری واقعی و جلب مشارکت فراگیر راهکارهایی بودند که روحانی به عنوان تنها راه مبارزه با اشکال گوناگون شبکه های جنایی و تروریستی معرفی کرد. به نتیجه رسیدن مذاکرات ایران و 1+5  نیز از دیگر نکات مهم مورد اشاره رئیس جمهور بود که به عنوان افتخاری برای دیپلماسی ایرانی و الگویی برای حل معضلات جهانی مطرح گردید. روحانی همچون سخنرانی خود در اجلاس نم، در این نشست جهانی نیز حفظ تمامیت ارضی کشورها، عدم تغییر مرزها، حق حاکمیت ملت ها بر سرنوشت خود و عدم استفاده از زور را موضع جمهوری اسلامی ایران معرفی نمود و بر استفاده از ظرفیت دیپلماسی برای حل تعارضات تأکید کرد.
گوشزد کردن اعتبار حقوقی برجام و لزوم پایبندی و اجرای آن از سوی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نیز از دیگر نکات عمده سخنرانی امسال رئیس جمهور کشورمان بود که ضمن خارج کردن برجام از حوزه بازی های سیاسی و تبلیغاتی نامزدهای ریاست جمهوری آمریکا به ویژه ترامپ، تعهد سرسختانه ایران به رعایت این توافق بین المللی را به جامعه جهانی نشان داد و اذهان آنها را نسبت به بدعهدی و هرگونه نقض احتمالی برجام از سوی طرف های غربی حساس کرد. بدین ترتیب می توان گفت اولویت رئیس جمهور ایران در این سفر، تبیین معضلات موجود خاورمیانه و معرفی مقصرین این شرایط، ارائه راه حل های عملی برای این وضعیت و در ضمن تثبیت دستاوردهای کادر دیپلماتیک دولت خود در زمینه سیاست خارجی و معرفی آنها به عنوان تجارب قابل استفاده برای حل بحران های مشابه، بوده است.
در نهایت تشابه سخنرانی  امسال با سال های گذشته، "امیدی" بود که همچنان در رویکرد روحانی به چشم می خورد. باور او به فردایی پر امید، حل مشکلات با تدبیر و غلبه اعتدال بر افراط، صلح طلبی بر خشونت گرایی، دانایی بر نادانی و در نهایت عدالت بر ظلم و بیداد، حسن ختامی بر سخنان روحانی بود که رویکرد مثبت، فعال، متکی بر همزیستی و صلح طلبی سیاست خارجی ایران را برای نمایندگان ملت های مختلف به نمایش گذارد.