ازدواج مصلحتی مسکو و آنکارا

دیپلماسی ایرانی: آیا روسیه و ترکیه می خواهند با پشت سر گذاشتن کشمکش ها بر سر جت روسی سرنگون شده، روابط خود را ترمیم کنند؟ اگر بخواهیم بر اساس دیدار اخیر رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین در سن پترزبورگ قضاوت کنیم، باید بگوییم "بله."

ما شاهد یک سری حرکات آشتی جویانه بودیم. رییس جمهوری ترکیه 12 ژوئن در نامه ای به دولتمردان روسی از آنان دلجویی کرد، 27 ژوئن مراتب تاسف و همدردی خود را به خانواده خلبان روسی کشته شده اعلام کرد و دو روز بعد، 29 ژوئن، با پوتین تماس گرفت؛ و مهمتر از همه این که پوتین 15 جولای و پس از کودتای نافرجام در ترکیه بر حمایت از اردوغان تاکید کرد.

آنکارا همچنان که در ماجرای کودتای نافرجام انگشت اتهام خود را به سوی فتح الله گولن نشانه رفته، آتش تنش ها با روسیه را خاموش می کند. مثلا برای نشان دادن حسن نیت خود، خلبانی هایی که در ماجرای سرنگون کردن جت روسی در 15 نوامبر دست داشتند را بازداشت کرده است. و این که مهمت شیمشک، معاون نخست وزیر ترکیه، و آرکادی دورکوویچ، معاون نخست وزیر روسیه، گفت وگو ها درباره پروژه خط لوله "ترکیش استریم" را در مسکو از سر گرفتند.

بازسازی روابط

آنکارا بازبینی در سیاست خارجی خود را پیش از کودتای نافرجام 15 جولای آغاز کرده بود از جمله احیای روابط با اسراییل و پیشنهادهای عملی به مصر برای رفع اختلافات. علاوه بر این، حدس و گمان هایی وجود داشت مبنی بر این که ترکیه به دنبال برقراری ارتباط با دولت بشار اسد در دمشق است. شاید تاکید روسیه و ایران بر حمایت از دولت حزب عدالت و توسعه در تحولات پس از کودتا، احتمال از سرگیری رابطه (محتاطانه) میان آنکارا و دمشق را بیشتر هم کرده باشد.     

روسیه قطعا در این ماجرا دست بالا را داشته است. روسیه همچنان بزرگترین شریک تجاری ترکیه است. بخش های توریسم، کشاورزی و ساخت و ساز اقتصاد ترکیه که بسیار پررونق بودند به دلیل تحریم های روسیه به شدت آسیب دیدند. روسیه در پاسخ به سرنگون شدن هواپیمای نظامی اش توسط ترکیه در مرز سوریه تحریم های اقتصادی گسترده ای را علیه ترکیه اعمال کرد.

می توان گفت این جامعه بازرگانی ترکیه در روسیه بود که زمینه لازم را برای گفت وگوهای پشت پرده به منظور ترمیم روابط میان دو دولت فراهم کرد. تجار ترکیه ای تلاش داشتند تا نسخه ای را برای عادی سازی روابط دو کشور بدون تخریب وجهه ترکیه و با حفظ پرستیژ این کشور ارائه کنند.   

حالا هم گرچه به نظر می رسد تصمیم روسیه برای رفع ممنوعیت پروازهای هوایی به ترکیه و اجرای تورهای گردشگری تصمیمی دیرهنگام برای نجات فصل گردشگری است اما حتی همین تصمیم دیرهنگام هم می تواند برای گردشگری شهرهایی که در سواحل دریای اژه و دریای مدیترانه هستند تاحدی تسکین دهنده باشد.

سابقه ای تاریخی

به نظر می رسد اختلافات با غرب، ترکیه را به سوی روابط نزدیک تر با روسیه سوق داده است. در حال حاضر مقام های ترکیه از ایالات متحده به دلیل عدم همکاری در ماجرای استرداد فتح الله گولن گله مند هستند. بسیاری در ترکیه ایالات متحده را مقصر اصلی کودتا می دانند. اکثریت ترکیه ای ها همچنین بی میلی اتحادیه اروپا را برای حمایت از اردوغان در شرایط بحرانی سرزنش می کنند و از این که تمرکز اروپا بر روی سرکوب های پس از کودتاست گله دارند.

سابقه تاریخی نشان می دهد هر زمانی که روابط ترکیه با متحدان غربی اش تیره و تار می شود آنکارا به مسکو تمایل پیدا می کند. این اتفاق در سال 2003 و پس از جنگ عراق هم افتاد و همچنین در سال های 1997 و 1999 زمانی که اتحادیه اروپا از دعوت ترکیه برای گفت وگو درباره عضویت این کشور در اتحادیه اروپا سر باز زد، پس از حمله به قبرس در سال 1974 و غیره.

شاید حالا یکی دیگر از این موارد را پشت سر می گذاریم اما یک نکته وجود دارد و آن این که، ترکیه هنوز به حفاظت پیمان ناتو به عنوان سپری در برابر قدرت رو به رشد روسیه در نزدیکی مرزهای خود نیاز دارد.

البته روسیه هم از بازسازی روابط حسنه با ترکیه منتفع می شود. به یک معنا سرنگون شدن جنگنده روسی برای پوتین یک فرصت مناسب بود. پوتین از این فرصت استفاده کرد تا رهبری ترکیه را به عنوان هم دست تروریست هایی که از پشت به روسیه چاقو می زند کاملا اهریمنی جلوه دهد.

تغییر بازی در سوریه

تمرکز روی اردوغان توجه ها را از روسیه که قصد دارد در توافق با دمشق (علیه مواضع مخالفان) حملاتی را در سوریه انجام دهد، منحرف کرده است. اگرچه اوباما دیگر آن دشمن ترسناکی که رسانه های حامی کرملین در بحران 2014 اوکراین از او به تصویر کشیده بودند نیست اما روسیه همیشه نگران نقش بازدارنده آمریکا در سوریه بوده است. مسکو در ماه مارس با اعلام خروج نیروهای خود از سوریه، نیروهای هوایی اش را برای تشدید حملات علیه شورشیان در حلب بسیج کرده است. سقوط هلی کوپتر روسی در یک اوت بزرگترین زیان روسیه از زمان آغاز عملیات نظامی این کشور در سوریه بوده است.

با این حال، روسیه برای موفقیت در سوریه به ترکیه نیاز دارد و در این میان همکاری با آنکارا برای مقابله داعش در اولویت قرار دارد. چرا که به رغم تمام اختلاف نظرهای موجود میان دو کشور، روسیه و ترکیه خود را در یک قایق پیدا کرده اند. ترکیه و روسیه هر دو داعش را خطری جدی می دانند.

اما اختلافات کم نیست. در حالت ایده ال، ترکیه تمایل دارد که روسیه دست از حمایت کردهای سوریه بردارد، اما اهرم لازم برای ترغیب روسیه به این کار را ندارد. دو کشور در زمینه اجرایی کردن پروژه های انرژی هم اختلاف نظرات اساسی و دشواری های جدی دارند. به همین دلیل می توان گفت که کاستن از تنش ها و احیای روابط برای روسیه و ترکیه بیشتر ماهیتی منطقه ای داشته است. به این ترتیب ما در روابط مسکو ـ آنکارا شاهد یک ازدواج مصلحتی خواهیم بود، نه یک رابطه تازه شکوفا شده عاشقانه.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی /30