منطق ایرانی در مقابل عقده سعودی

نویسنده: الدار ممدوف

دیپلماسی ایرانی: زمانی که منوچهر متکی، وزیر خارجه اسبق ایران در سال 2010 از پارلمان اروپا بازدید کرد، سخنرانی وی در کمیته روابط خارجی به سرعت تبدیل به فرصتی برای فریادهای نمایندگان پارلمان شد که به عملکرد دولت احمدی نژاد اعتراض داشتند. اما سخنرانی اخیر محمدجواد ظریف در پارلمان در نقطه مقابل سخنرانی متکی قرار می گیرد. اگرچه انتقاداتی از ظریف هم درباره وضعیت حقوق بشر و سیاست های منطقه ای صورت گفت اما فضای کلی جلسه بر پایه احترام بود. این دیدار دلیلی دیگر بر تغییر فضای روابط میان اتحادیه اروپا و ایران است.

این تغییرات موجب می شود تا توانایی ظریف در تغییر شکل روابط دوجانبه میان ایران و اتحادیه اروپا باعث حل شدن مشکلات وجود شود. مسئله هسته ای یکی از نشانه های این موضوع است. درسی که می توان از دیپلماسی موفقیت آمیز هسته ای گرفت این است که بازی با حاصل جمع صفر کار نمی کند. بر همین اساس می توان با بحران های متعدد خاورمیانه مقابله کرد.

به همین دلیل است که ظریف در سخنرانی اش در کنفرانس مونیخ در زمینه امنیت بین المللی، اعلام کرد که ایران خواهان این است که با دیگر بازیگران همانند عربستان سعودی، بر سر چالش های منطقه ای، فروپاشی دولت ها، فرقه گرایی و افراط گرایی همکاری کند. اگرچه سعودی ها اعلام کرده اند که نباید گول ظاهر خندان ظریف و رئیس جمهور روحانی را خورد و از جمهوری اسلامی انتقاد کرده اند، اما این دیدی است که برخی هم در غرب مشابه آن را دارند.

این دیدگاه نشانه قرائتی اشتباه از توافق هسته ای است. آنچه که این توافق را ممکن ساخت فقط ظریف و روحانی نبودند بلکه تصمیم گیر نهایی رهبر معظم ایران بود که همگی تشخیص دادند توافق به نفع منافع ملی ایران است. در واقع یکی از یکی از چهره های کلیدی در این میان علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران بود. لاریجانی یک محافظه کار معمولی است که اصلاح طلب یا اعتدال گرا که جز حامیان اصلی دولت روحانی هستند، محسوب نمی شود.

نتیجه گیری منطقی مشابهی هم در مورد سیاست های منطقه ای وجود دارد. ایران از هرگونه توافق منطقه ای به طور مثال در سوریه که براساس منافع ملی اش باشد و مانع از هرگونه سقوط حکومت اسد و تبدیل سوریه به کشوری در دستان نیروهای حامی عربستان باشد، حمایت می کند. ایران براساس تعهد ایدئولوژیکش مبنی بر «مقاومت اسلامی» حزب الله را به عنوان مانعی مطمئن در مقابل تهدیدهای اسرائیل می بیند.

ظریف و سردار سلیمانی به همراه دیگر تصمیم گیران ایران، این دید استراتژیک را دارند که گروه های نیابتی و متحدینی همچون حزب الله دارایی های ارزشمندی در مقابل نظام منطقه ای هستند که تهران اصولاً با آن مخالف است.

راه خارج شدن از این مخمصه می تواند طراحی یک نظم منطقه ای جدید باشد که بر پایه منافع مشروع همه بازیگران باشد. این مسئله چرایی این که ظریف «مدل هلسینکی» را برای خاورمیانه توصیه می کند، نشان می دهد. این مدل متشکل از یک سری اصول و اقدامات اعتمادساز است که مداخلات خارجی را رد می کند و به حاکمیت تمام کشورها احترام می گذارد. این مسئله همچنین همکاری بر سر موضوعاتی از قبیل عدم اشاعه، محیط زیست، توریسم، ارتباطات رودرروی مردم و امنیت هسته ای را شامل می شود.

چنین دیدگاهی دیدی واقع بینانه تر نسبت به چالش های منطقه ای و مقابله با هرگونه تلاش برای حذف بازیگران ارائه می دهد. در مقابل، عقده روحی سعودی ها برای حذف ایران با استفاده از تهدید گروه های تروریستی همچون داعش یا القاعده قرار دارد که به عنوان دارایی های سعودی ها برای مقابله با ایران و متحدین شیعه اش محسوب می شوند.

نتایج این سیاست به طور عیان در یمن دیده می شود: پیروزی یک طرف در جنگ بین ائتلاف سعودی و شورشیان حوثی موجب تقویت القاعده شبه جزیره عربستان می شود که یکی از خطرناک ترین شعبات القاعده در جهان است. و این مسئله در صورتی اتفاق خواهد افتاد که سعودی ها به شدت در زمینه ارتباط حوثی ها با تهران اغراق می کنند.

در میانه اوضاع متشنج خاورمیانه ظهور ایران به عنوان بازیگری مسئول، جزء اخبار نادر خوب است. اختلافات زیادی میان ایران و اتحادیه اروپا باقی می ماند از جمله در زمینه حقوق بشر و مجازات اعدام، اما پیغام ظریف در زمینه غلبه بر میراث مخرب بازی با حاصل جمع صفر و تعریف جدید از روابط ایران و اتحادیه اروپا در الگوی برد-برد قطعاً ارزشمند است.

منبع: لوب لاگ/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/20