واسطه‌گری «کری» را نپذیرفتم

«آرمانگرایی با چاشنی واقع گرایی» نزدیک ترین تعبیری است که می توان به عملکرد دستگاه دیپلماسی ایران در دو سال گذشته نسبت داد. دستگاه باهوش و زیرکی که پنجره های تازه ای در عرصه کنشگری دیپلماتیک به روی منطقه خاورمیانه و حتی جهان گشود. به سرانجام رسیدن مارتن هسته ای - و پیامدهای پیدا و پنهان آن - که امروز بخشی از آن، خود را در ترافیک دیپلماتیک تهران با پایتخت های جهان نشان می دهد، محصول دو سال گفت و گو، به جای گریز و درگیری با کشورهای ۱+۵ است. سیاست برد – برد دولت، مهمترین نشانه عقلانیت حاکم بر فضای دستگاه دیپلماسی کشور در جهان پر سوءتفاهم امروز است که محمدجواد ظریف به ظرافت از عهده آن برآمده است. با این حال او و سیاست های خارجه دولت حسن روحانی به رغم اینکه از گزند نقد و پرسش مخالفان دولت در امان نبوده اند اما با راهبردهای منطقی امروز توانسته اند در حل و گره گشایی از بحران های منطقه ای پیشتاز باشند.

گفت و گو با دکتر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه دولت یازدهم، در حالی منتشر می شود که داعش و بحران تروریسم در اروپا جولان می دهد، وضعیت سوریه و همینطور عراق و یمن و موضع تنش برانگیز و کینه توزانه عربستان دستگاه سیاست خارجی را با چالش های تازه ای مواجه کرده است. گفت و گوی روزنامه «وقایع اتفاقیه» را بخوانید:

در مذاکرات اخیر وین بر سر مسائل سوریه چند بار این فرصت پیش آمد که میان ایران و عربستان گفت و گوهایی صورت بگیرد. آقای جان کری بارها خواسته اند واسطه این گفت و گوها شوند. اما شما نپذیرفته اید.

من اعتقاد دارم که ما بالاخره داریم در منطقه خاورمیانه زندگی می کنیم و نیازمند ارتباط با کشورهای مسلمان خاورمیانه هستیم. بنابراین همیشه بر این نکته تاکید داشتیم که اولویت سیاست خارجی ایران برقراری روابط بر اساس احترام متقابل با همسایگان است.

چرا واسطه گری آمریکا برای برقراری ارتباط و مذاکره با عربستان را نپذیرفتید؟

به دلیل آنکه ما نیازی به واسطه گری نداریم. من در اجلاس وین 2 با وزیر خارجه عربستان صحبت کردم و به آقای عادل الجبیر گفتم که ما امنیت شما را مانند امنیت خودمان می دانیم.

اما ظاهرا رفتار عربستان نشان می دهد آنها کاملا به ایران بی اعتماد هستند. همسویی آنها در سیاست خارجی با اسرائیل نشان دهنده نوع دیدگاه آنها نسبت به ایران است. به نظر شما اینطور نیست؟

من معتقدم این رفتار مقامات سعودی موقتی است. آنها به دلیل تحولات ناگهانی در روابط ایران و غرب دستپاچه شده اند. به معنای درست تر آنها به یک وضعیت مشخص عادت کرده بودند؛ آنها تمام مشکلاتشان را به گردن ایران می انداختند و القا می کردند که ایران مانع صلح و آرامش در خاورمیانه است و این برداشت را تبلیغ می کردند اما دیگر نمی توانند ادعا کنند که تحولات منطقه، داعش و مسائل داخلی کشورهای عربی تنها به ایران ارتباط دارد. در واقع رفتار عربستان به این دلیل است که تلاش می کنند وضعیت گذشته را در معادلات منطقه حفظ کنند. طبعا این تلاش با مقداری تندخویی همراه است؛ ما باید رفتار عربستان را بفهمیم. ما به عنوان یک کشور بزرگ می بینیم که این تندخویی ها نشانه نگرانی آنها از تغییر معادلات سیاسی و اقتصادی منطقه است. به عبارت بهتر باید بگویم اینها نگران شدند از اینکه روش بازی شان برهم خورده است. اتفاقا وظیفه ما درک رفتار همسایگان و دادن فرصت برای تغییر به آنها است. به عبارت دیگر باید زمینه کاهش نگرانی های عربستان را فراهم کنیم. باید احساس کنند ایران نمی خواهد آنها را از معادلات منطقه حذف کند. اما همانطور که گفتم این رفتار عربستان موقتی است، چون شرایط، عربستان سعودی و متحدانش را مجاب خواهد کرد که ایران جدید را بپذیرند.

این بایدها چگونه اتفاق می افتد؟

تغییر رفتار عربستان از طریق رفتار ما، گفتار ما و از طریق خنثی کردن تلاش کسانی که می خواهند همچنان فضای ایران هراسی را به هر قیمتی که شده است حفظ کنند.

احیانا مشکلات ما در منطقه خاورمیانه به این دلیل نیست که دیپلمات های ما کمتر فعال هستند؟

نه اتفاقا دیپلمات های ما در منطقه کاملا فعال هستند. حضور دستگاه های مختلف در سیاست خارجی در صورتی که هماهنگی در کلیات وجود داشته باشد، نشان از نابسامانی و ناهنجاری نیست. در همه جای دنیا تنها یک دستگاه نیست که در سیاست خارجی حضور دارد. آنچه که لازمه موفقیت سیاست خارجی است، وجود یک چارچوب مشخص و هماهنگ است. البته همانطور که در بحث برجام دیدید در کشور اختلاف نظرهایی وجود دارد اما به معنای اتخاذ سیاست های متفاوت توسط نهادهای مختلف در سیاست خارجی نیست. خطوط کلی که ما در منطقه دنبال می کنیم این است که خارجی ها نباید در بحران های خاورمیانه دخالت کنند. مردم هر کشور دستخوش بحران باید در مورد سرنوشت خود تصمیم بگیرند. ما در خطوط کلی خود با مداخله در امور کشور ها مخالفیم و معتقدیم باید در کشورهای خارمیانه به آرای عمومی مراجعه شود تا آرامش برقرار شود.

پیش بینی شما در مورد آینده سوریه چیست؟

سوریه نیازمند یک راه حل سیاسی است اما پیش بینی ما این است که سوریه یا راه حل سیاسی مبتنی بر مشارکت همه مردم سوریه پیدا خواهد کرد یا اینکه اگر به راه حل سیاسی نرسیم این کشور در معرض نابودی خواهد بود. نگرانی من این است که بعضی از کشورهای منطقه به خاطر اینکه یک میزانی ابزار و اداوت نظامی در اختیار دارند به دنبال راه حل نظامی باشند. البته امیدوارم نمونه یمن که تنها قتل و کشتار در منطقه پدید آورده و هیچ دستاورد نظامی نداشته است به آنها درس لازم را داده باشد.

وقتی عکس های مذاکرات وین 2 را نگاه می کنیم. می بینیم که شما و آقای عادل الجبیر در دو جایگاه متفاوت نشسته اید. چطور جایگاه شما و وزیر خارجه عربستان در نشستن بر سر میز مذاکره فرق می کرد. آیا برای این موضوع فکری شده بود؟

در مذاکرات دیپلماتیک یک رشته قواعدی برای نشستن دیپلمات ها وجود دارد. طریقه نشستن بر سر میز مذاکره چند جانبه به دو صورت انجام می پذیرد یا بر اساس حروف الفبا یا بر اساس ارشد بودن دیپلمات ها است. ارشدیت هم نکته مهمی نیست؛ یک فرد ممکن است 20 سال وزیر خارجه باشد؛ یک فرد هم ممکن است دو ماه وزیر باشد. آن کسی که 20 سال وزیر خارجه است قطعا ارشدیت دارد. در نمایندگی های سیاسی هم همین طور است. اگر شما 5 سال نماینده کشوری در سازمان ملل متحد باشید، قطعا جای بهتری خواهید نشست. اگر سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان بود قطعا جای بالاتری می نشست کما اینکه آقای یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان در جای بالاتری نشسته بود. لذا در آن جلسه ارشدیت من در مقام 7 یا 8 بود و آقای عادل الجبیر به خاطر اینکه تنها چند ماه است وزیر خارجه عربستان است، پایین جلسه نشسته بود. نباید این موارد را برجسته کرد و یا دیگران را به این دلیل تحقیر کرد.

برخی مقامات عربستانی معتقدند ایران در مسائل داخلی کشورهای عربی دخالت می کند. آنها معتقدند باید ایران رفتار خود را عوض کند تا مساله سوریه راه حل پیدا کند.

این حرف ها به نظر من کاربرد شعاری پیدا کرده است؛ دوستان ما خودشان بهتر می دانند که این ادعاها درست نیست. آنچه که باید تغییر کند، ذهنیت مقامات سعودی است که فکر می کنند سوریه راه حل نظامی دارد. من احساس می کنم هر چقدر زودتر به این نتیجه برسند خطر برای خودشان و منطقه کمتر خواهد بود. راه حلی پایدار است که متکی به آرای مردم باشد؛ قطعا بحران سوریه باید به راه حل سیاسی برسد. متاسفانه در اجلاس وین یک نگرانی جدی برای من ایجاد شد. احساس کردم بعضی از همسایگان ما هنوز باورشان نشده است که داعش برای آنها یک خطر جدی است. آنها فکر می کنند که داعش اهرم مذاکره یا مهره بازی است. آنها نفهمیدند این مهره، یک مار است که نمی شود با آن بازی کرد و این مار بیش از هر چیز چشمش به کشورهای عربی و به خصوص منطقه حجاز است به خاطر همین معتقدیم باید نگاه عربستان تغییر کند که به نظر من تا امروز تغییر نکرده است.

* شماره نخست «روزنامه وقایع اتفاقیه» امروز منتشر شد. مدیرمسئول این روزنامه سیدمحمد صادق خرازی و سردبیر آن سید شهاب الدین طباطبایی است. «دیپلماسی ایرانی» پیوستن این عضو جدید و متفاوت به خانواده مطبوعات ایران را تبریک می گوید.