آمادگی ژاپن برای‌انتقال تکنولوژی‌ هسته‌ای به ایران

دیپلمات 53 ساله کشورمان با اشاره به موفقیت آمیز بودن مذاکرات ایران با 1+5 و برداشته شدن تحریم ها، زمینه برای گسترش روابط تهران - توکیو و در بخش های مختلف را مناسب توصیف کرده و ایران را شریکی مهم برای ژاپن خواند که قرار است از این پس به جز بازار بزرگی برای کالاهای ژاپنی، وارد کننده تکنولوژی و سهیم در ساخت و صادرات آن ها هم باشد.

سفیر کشورمان در ژاپن در گفت وگو با خبرنگار سیاسی خارجی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، به بررسی روابط تهران - توکیو و علل توجه ژاپن و شرکت ها و تجار این کشور به ایران پرداخته است.

مذاکرات ایران و 1+5 و برداشته شدن تحریم ها

در حال حاضر ایران امن ترین کشور خاورمیانه و محلی مناسب برای تأمین انرژی دنیا است. موقعیت ژئوپلتیک و وجود زیرساخت های توسعه یی در ایران راه را برای ورود به بازار جهانی تسهیل می کند.

هشتادوپنجمین سال افتتاح رسمی و آغاز روابط دیپلماتیک سفارت خانه های ایران و ژاپن

هشتاد و پنج سال پیش سفارت خانه های ایران و ژاپن به طور رسمی افتتاح شدند و روابط دیپلماتیک دو کشور به طور رسمی آغاز شد. تاریخ می گوید که روابط ایران و ژاپن به سال ها قبل و زمانی بازمی گردد که ارتباطات از طریق جاده ابریشم صورت می گرفت و بیش از دو هزار سال قدمتی است که محققان برای روابط دو کشور تخمین می زنند و می گویند که این روابط به دوران ساسانیان و شاید قبل از آن بازمی گردد.

در قرون اخیر هم روابط ایران و ژاپن از دوران قاجار یعنی حدود 130 تا 135 سال پیش آغاز شد و از همان زمان شاهد گفت وگوهای نمایندگان دوطرف بودیم. هرچند به دلیل انقلاب مشروطه و جنگ جهانی اول و دوم این گفت وگوها به تأخیر افتاد ولی 85 سال پیش روابط رسمی تهران- توکیو دوباره از سر گرفته شد.

پایان جنگ جهانی دوم و آغاز روابط تهران- توکیو

عمده ترین روابط دو کشور پس از جنگ جهانی دوم و به طور ویژه در دهه اوایل 1950 میلادی آغاز شد که دولت مرحوم مصدق روی کار بود و ما شاهد اوج این روابط بودیم؛ چرا که ژاپنی ها به واسطه این که می خواستند پس از جنگ جهانی دوم صنعت خود را مجدداً رونق ببخشند مجبور به ادامه واردات نفت بودند و ایران هم به واسطه ملی کردن صنعت نفت مثل امروز با تحریم روبه رو بود و کسی نفت ما را نمی خرید؛ ولی شرکت"ایدمیتسو" ژاپن کشتی معروف خود به نام "نیشی مورو" را به ایران اعزام کرد و تحریم نفت ایران را شکست. هرچند این شرکت به واسطه خریدش از ایران محاکمه و جریمه شد ولی این اقدام ژاپنی ها همواره به عنوان سمبل دوستی دو کشور باقی ماند.

از همان زمان تا امروز روابط دو کشور همواره دوستانه بوده و هیچ گاه روابط خصمانه نشد؛ چراکه پس از جنگ جهانی، ژاپن کشوری صلح طلب شد، ژاپن نگاهش به ایران به عنوان کشوری است که از آن نفت وارد می کند و به بازارش هم نیاز دارد؛ به همین دلیل همیشه تلاش می کند روابط خود را با ایران دوستانه نگه دارد.

مهاجرت ایرانیان به ژاپن در 50 سال گذشته

در دوران پس از جنگ تحمیلی، جمعی از ایرانیان که تحصیلات و تخصص بالایی نداشتند برای کار به ژاپن مهاجرت کردند، با این که تعداد زیادی از این افراد در مشاغل خود به خوبی ظاهر شده و زندگی خوبی در ژاپن داشتند، ولی متاسفانه برخی رفتارهای منفی قشری از آن مهاجران تأثیرات نامطلوبی بر ذهن مردم ژاپن گذاشت و برداشت آن ها از چهره ایرانیان را نامطلوب کرد، از همان زمان تعداد زندانیان ایرانی هم در ژاپن افزایش یافت. البته امروزه این تصویر به واسطه اقدامات دو طرف برای متعادل کردن روابط و محدود شدن رفت و آمدهای خاص، تا حدودی بهبود یافته است.

سیاست های محافظه کارانه ژاپن و حمایت هایش از ایران

سیاست های ژاپن به دلیل اتفاقاتی که پس از شکست این کشور در جنگ جهانی دوم روی داد با آمریکایی ها هماهنگ است و ژاپن از نظر رعایت تحریم های یک یا چندجانبه علیه جمهوری اسلامی ایران و اجرای این تحریم ها در رده کشورهای غربی قرار داشت. ولی همین کشور برای برقرار ماندن روابطش با ایران در برخی موارد که ما تحریم بودیم با هماهنگی آمریکا همکاری های مثبتی را با کشورمان دنبال می کرد.

مثلاً در توافق ژنو و حتی قبل از آن یک سازوکار بانکی بین ایران و ژاپن تعریف شده بود که درآمدهای نفتی ما که در این کشور مسدود شده بود و امکان جابه جایی آن ها وجود نداشت، با هماهنگی آمریکا برای پرداخت ها به کشورهای دیگر بابت خرید اقلام انسان دوستانه مورد استفاده قرار بگیرد. این اقدام مهمی بود که فقط ژاپن آن را انجام داد.

دولت ژاپن هم چنین در زمان تحریم فروش نفت ما، نفتکش هایی که از ایران نفت می بردند را بیمه می کرد. در حالی که برخی دیگر کشورها به بهانه تحریم از بیمه کردن نفتکش های خود که از ایران نفت منتقل می کردند سرباز می زدند.

به خاطر تحریم ها و فشارهای آمریکا، اروپا واردات نفتش از ایران را به صفر رساند ولی در تمام این دوران ژاپنی ها در مذاکراتی که با آمریکایی ها داشتند از ایران نفت وارد کردند و در بدترین حالت صادرات ما به 180 هزار بشکه در روز رسید که هنوز هم ادامه دارد. اما به طور کلی ایران جزو 5 کشور صادرکننده نفت خام به ژاپن بوده و صادرات نفت ما به این کشور تا 15 سال پیش ، به بیش از 400 هزار بشکه در روز هم می رسید.

جریمه سنگین بانک های ژاپنی به خاطر معامله با ایران

پس از اعمال تحریم ها علیه ما، بانک های ژاپن به دلیل تعاملات شان با ایران جریمه های سنگینی شدند. ژاپن همواره سعی کرده است حتی در دوران تحریم روزنه ای از ارتباط دوستانه با ایران را حفظ کند. ژاپنی ها همواره می گفتند منتظر روزی هستند که این فشارها و تحریم ها از بین رفته و بتوانیم دوباره به بازار ایران راه پیدا کنیم.

پیام "شینزو آبه" به "روحانی"

وقتی دولت یازدهم سر کار آمد، "آبه"، نخست وزیر ژاپن نماینده ویژه خود را با پیامی کتبی پیش رییس جمهور کشورمان فرستاد و ابراز امیدواری کرد تا با بهبود شرایط روابط دو کشور را بیش از پیش گسترش دهند.

تغییراتی که ژاپنی ها را ترغیب کرد به بازار ایران وارد شوند

آن چه به صورت عملیاتی ژاپنی ها را ترغیب کرد که به بازار ایران بازگردند، مذاکرات ایران و گروه 1+5 بود چرا که ژاپنی ها احساس کردند به صورت جدی تحولی صورت خواهد گرفت.

ژاپنی ها افرادی کاملاً محافظه کار هستند. بنابراین ورود ژاپنی ها به بازار ایران نسبت به اروپایی ها با تأخیر صورت گرفت؛ من فکر می کنم ژاپنی ها خیلی دیر تصمیم می گیرند اما خیلی زود تصمیم خود را اجرایی می کنند. به همین خاطر زمان ورود آن ها به بازارهای ایران چندان تفاوتی با سایر کشورها نخواهد داشت.

امروز پس از توافق ایران با 1+5 و دستیابی به راهکاری مشترک برای پایان دادن به تحریم ها علیه ایران، ژاپن به این تصمیم رسید که شرکت های این کشور باید در ایران فعالیت داشته باشند.

در 4 ماه گذشته نیز چند هیأت بلندپایه ژاپنی به ایران آمده است. معاون وزیر صنعت و تجارت ژاپن در رأس هیأتی از شرکت های بزرگ و معتبر این کشور به ایران آمد و ملاقات های بسیار خوبی با مسوولان حوزه های نفت و صنعت تجارت کشورمان داشت. پس از آن رییس سازمان تجارت خارجی ژاپن (JETRO) به ایران آمد. در سال های اخیر این اولین بار بود که رییس این سازمان آن هم در رأس هیأتی از شرکت های بزرگ ژاپنی سفری به کشورمان داشته است.

به فاصله چند روز پس از این سفر، وزیر امور خارجه ژاپن برای دومین بار در دولت یازدهم به تهران سفر کرد و این بار در رأس هیاتی از 23 شرکت ژاپنی در حوزه های انرژی، سلامت و محیط زیست به ایران آمد و مذاکرات بسیار خوبی در تهران داشت. نکته قابل توجه این است که سفر همه این هیأت ها در مدتی اتفاق افتاد که برجام به تصویب رسید.

از طرف دیگر در ماه های اخیر یک سند بسیارمهم برای حمایت از سرمایه گذاری دو کشور نهایی و آماده امضا شده که طرف ژاپنی برای امضا آن تلاش بسیاری انجام داد. این تلاش نشان می دهد که شرکت های ژاپنی قصد جدی برای ورود به بازار ایران دارند و تنها به دنبال بستر قانونی برای فعالیت های خود هستند.

در خلال سفر وزیر امور خارجه ژاپن به ایران علاوه بر خبر نهایی شدن این سند، اعلام شد که شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن هم قصد سفر به ایران را دارد و با مناسب شدن فضای بین المللی به کشورمان سفر خواهد کرد؛ که در این صورت، این اولین سفر نخست وزیر ژاپن به ایران پس از انقلاب اسلامی خواهد بود.

علاقه ژاپنی ها به ایران و سیاست های "آبه نومیکس"

در مورد این که چرا ژاپن تا این حد به ایران علاقمند است باید گفت برجام شرط لازم برای برقراری مجدد تعاملات تهران - توکیو بوده ولی شرایط دیگری هم وجود داشته که ژاپنی ها را تا این حد برای تقویت تعامل با کشورمان علاقمند کرده است. یکی از این شروط را می توان سیاست های اقتصادی دولت "شینزو آبه" دانست.

دولت "آبه" را باید سرآغاز تحول عمیق اقتصادی در ژاپن دانست؛ چرا که این کشور از رکود 15 ساله رنج می برد در حالی که کشورهایی مثل چین و کره جنوبی در همسایگی ژاپن، رشد اقتصادی سریع را تجربه می کنند. "آبه" هم وقتی برای دومین بار به عنوان نخست وزیر ژاپن انتخاب شد تصمیم گرفت سیاست های این کشور را متحول کنند. به خاطر همین بسته سیاستی را ارائه کرد که به "آبه نومیکس"(Abenomics) معروف شد.

بخشی از سیاست های "آبه نومیکس" به این مربوط می شود که شرکت های ژاپنی باید برای افزایش صادرات و افزایش درآمدهای خود با کشورهای خارجی وارد تعامل شوند. به منظور تقویت صادرات، ارزش "ین" در مقابل ارزهای خارجی کاهش یافت. هم چنین حمایت بسیار زیادی هم از شرکت های ژاپنی انجام شد.

برهمین اساس یکی از اهداف ژاپن در سه سال اخیر این بوده که به بازارهای خارج از این کشور دست یابند و امروز ایران بازاری است که آن ها فرصت های زیادی در آن می بینند.

هم اکنون ژاپن و شرکت های ژاپنی در کشورهای مختلف حضور دارند و به تولید و صادرات مشغول هستند اما آنچه ژاپن در خلال چند سال گذشته با آن روبه رو شده است، این کشور را به سمت ایران سوق داده است.

ایران امن ترین کشور خاورمیانه برای تأمین انرژی جهان

در حال حاضر می توان گفت ایران امن ترین کشور خاورمیانه و محلی مناسب برای تأمین انرژی دنیا است. مقام های ژاپنی همواره بر این نکته تأکید کرده اند که به واسطه تحولات عمیقی که صورت گرفته است ایران امن ترین محل برای تأمین انرژی است و برای سرمایه گذاری اولین شرط امن بودن یک کشور است.

علاوه بر این ژاپنی ها ایران را به عنوان بازار بزرگی با 80 میلیون جمعیت می شناسند. موقعیت ژئوپلتیک ایران هم چنین می تواند کشور ما را به محلی مناسب برای تولید مشترک توسط شرکت های ژاپنی و ایرانی تبدیل کند تا ما از این پس بتوانیم این تولیدات مشترک را به بازارهای همسایه ایران صادر کنیم و از این طریق بازاری با جمعیت بالای 200 میلیون نفر داشته باشیم.

ژاپنی ها می توانند روی زیرساخت های توسعه ای در ایران حساب کنند

سومین زمینه ای که ژاپن را برای ورود به ایران ترغیب می کند، وجود زیرساخت های توسعه ای در ایران است که می توانند روی آن حساب کنند. اگر ژاپن بخواهد شرکت خود را به کشوری برای تولید و یا همکاری بفرستد به زیرساخت هایی مانند کارخانه و به ویژه نیروی کار ماهر و تحصیل کرده نیاز دارد ولی در ایران تنها به سرمایه نیاز است تا کار را آغاز کنند و این زیرساخت ها از نظر انسانی، نرم افزاری و حتی سخت افزاری در کشورمان فراهم هستند.

کالاهایی که مشابه داخلی داشته باشند وارد نمی کنیم/ به جای واردات کالا، تکنولوژی آن را می خواهیم

مقام های کشورمان برای ورود خارجی ها به ایران در دوران پس از تحریم، شرایطی را اعلام کرده اند که به نظرم طرف ژاپنی با این شرایط موافقت اصولی دارد.

مهم ترین شرط این است که هرگونه فعالیت اقتصادی در ایران باید با آوردن سرمایه یا تکنولوژی به ایران همراه باشد، در همین راستا هم اعلام شده که ما کالاهایی که در داخل ایران مشابه آن تولید می شود را وارد نخواهیم کرد.

تعاملات تهران - توکیو در حوزه بهداشت

برای معرفی حوزه بهداشت و درمان کشورمان، تاکنون دو سمینار در ژاپن برگزار شده است. در حوزه نرم افزاری مثل مدیریت بیمارستان، جمع آوری و مدیریت پسماندهای بیمارستانی نیز شرکت های ژاپنی به ایران آمده و مطالعات خود در این زمینه ها را آغاز کرده اند و آماده اجرای پروژه هایی در این بخش هستند.

در زمینه محیط زیست هم در سال گذشته یادداشت تفاهمی بین 2 کشور امضا شد. در این بخش مشارکت ژاپن در طرح احیای دریاچه ارومیه در جریان است. ژاپن یک میلیون دلار در سال 2014 و یک میلیون دلار دیگر هم در سال 2015 در این طرح هزینه کردند، هر چند این مبلغ بسیار کم است ولی از آن جا که به بحث آموزش می پردازد بسیار موثر است و جز کارهای لازم است.

"جایکا" یا آژانس همکاری های بین المللی ژاپن، سازمانی است که در زمینه توسعه به کشورهای در حال توسعه کمک می کند. "جایکا" وام هایی مناسبی به پروژه هایی که در کشورهای درحال توسعه صورت می گیرد، اختصاص می دهد. در همین راستا وام هایی که "جایکا" در اختیار ایران می گذارد هم شرایط مطلوبی دارند و در نتیجه از این حمایت ها می توان در تامین منابع مورد نیاز در زمینه محیط زیست بهره برد و در حال حاضر ما برای چند پروژه جمع آوری پسماند در شمال کشور با "جایکا" در حال همکاری هستیم.

گام های ژاپن برای همکاری هسته ای با ایران

در بیانیه مشترکی که پس از دیدار مهرماه وزیرنی خارجه ایران و ژاپن صادر شد، به بحث همکاری های دو کشور در زمینه فن آوری صلح آمیز هسته ای پرداخته شد؛ ژاپن در بلندمدت برای تامین نیروگاه های هسته ای، حتی برای انتقال تکنولوژی به ایران هم اعلام آمادگی کرده است. ژاپن در زمینه معماری ضدزلزله و محافظت از نیروگاه های هسته ای در برابر بلایای طبیعی نیز می تواند با ما همکاری داشته باشد.

به جز همکاری در زمینه های محیط زیست، بهداشت و درمان و انرژی هسته ای، چهارمین زمینه همکاری به بخش سیستم ریلی ما مربوط می شود؛ چرا که ژاپن یکی از کشورهایی است که در دنیا تکنولوژی برتر قطارهای پرسرعت را داراست.

شاهد این ادعا، قطار پرسرعتی که ژاپنی ها حدود 50 سال پیش به راه انداخته اند و تا امروز حتی یک مورد تلفات هم نداشته است و در عین حال در صرفه جویی هزینه ها، زمان و دسترسی راحت در داخل شهرها نیز تاثیر فراوانی داشته است.

نکته قابل توجه این است که ژاپنی ها برای اولین بار آماده همکاری در زمینه تکنولوژی این قطارها به سایر کشورها شدند و ابتدا این همکاری از مسیر تعاملات و مراودات اولیه و انجام پروژه صورت می گیرد ولی پس از آن می توان بر روی انتقال تکنولوژی قطارهای تندرو هم با آن ها کار کرد و خوشبختانه طرف ایرانی هم آمادگی لازم برای این همکاری را دارد.

ژاپنی ها آماده افزایش واردات نفت از ایران هستند

13 تا 14 سال پیش مبادلات خارجی ما با ژاپن از 20 میلیارد دلار هم گذشت. در آن زمان عمده تجارت ما را نفت تشکیل می داد. ابتدا به خاطر تحریم ها حجم تجارت نفتی ما با ژاپن کاهش یافت و طی یک سال اخیر هم به خاطر کاهش قیمت آن درآمد نفتی ما از این صادرات به ژاپن کم تر از گذشته شد و تا امروز همان 180 هزار بشکه صادرات روزانه ما ادامه دارد ولی قیمت آن پایین آمد. در حال حاضر به نظر می رسد ژاپن آمادگی افزایش واردات نفت از ایران پس از اجرای برجام را داشته باشد.

بخش دیگر تجارت ما با ژاپن که حجم کم تری از تعاملات نفتی را به خود اختصاص می دهد، واردات ما از ژاپن است. در گذشته واردات ما مربوط به خودرو و برخی از کالاهای مصرفی می شد، اما برای دوره رفع تحریم ها، از طریق مذاکرات بین سازمان توسعه و تجارت دو کشور گفت وگوهایی برای جذب سرمایه و ساخت زیربناهای لازم انجام شده و این مذاکرات هم چنان هم دنبال می شود.

گردشگران ژاپنی، رونق بخش صنعت گردشگری ایران

گردشگران ژاپنی به خاطر احترامی که به کشور مقصد می گذارند و پولی که در آن کشور خرج می کنند بهترین گردشگران در دنیا شناخته شده اند. مقامات ژاپنی آمادگی این را دارند در زمینه گردشگری و رونق این صنعت با ما همکاری داشته باشند.

آنچه در حال حاضر اهمیت دارد این است که زیرساخت های لازم جهت ورود گردشگران به ایران فراهم شود. با توجه به حجم زیاد گردشگران که برای بازدید از مکان ها و آثار تاریخی کشورمان به ایران می آیند و احتمال افزایش این تعداد در آینده، لزوم توجه به زیرساخت های صنعت گردشگری بیش از پیش احساس می شود. باید اقامتگاه، هتل و امکانات رفاهی مناسب را فراهم کنیم؛ و ژاپنی ها آمادگی این را دارند که در حوزه گردشگری ایران، هم فعالیت داشته باشند.

آماده از سرگیری پروازهای مستقیم به ژاپن هستیم

در سال های اخیر بیش تر گردشگرانی که به ایران سفر کرده اند از اروپا بوده اند و گردشگران ژاپنی در رده های بعد قرار می گیرند؛به طور کلی زیرساخت های صنعت گردشگری ما با مشکل روبه رو است.

یکی از دلایل سفر بیش تر اروپایی ها به ایران نسبت به ژاپنی ها این است که اروپایی ها به راحتی با 4 تا 5 ساعت پرواز می توانند به ایران بیایند، ولی ایران پرواز مستقیمی به ژاپن ندارد. این در حالی است که اولین نیاز گردشگر به پرواز مستقیم است. ژاپنی ها ابتدا باید به قطر یا دوبی پرواز داشته باشند و بعد با پرواز دیگری و تحمل زمان زیادی به کشورمان سفر کنند و همین امر در مورد هموطنان که قصد سفر به ژاپن را دارند هم صدق می کند.

هرچند ایران ایر در گذشته پرواز مستقیم به ژاپن داشت ولی حدود 4 سال پیش ایران ایر به دلایلی این پرواز را قطع کرد.

ما مذاکراتی را در رابطه با سرگیری این پروازها انجام داده ایم و وزارت خارجه هم تلاش زیادی کرده است تا جایگاه این پرواز قدیمی را حفظ کند و اگر زمینه ها در داخل فراهم شود می توانیم پرواز تهران به ژاپن را از سر بگیریم.

در همین زمینه اقداماتی در دست انجام است و صحبت های زیادی برای از سرگرفتن پروازمستقیم به ژاپن داشته ایم. هرچند شرایط تحریم و مسائل مالی در این زمینه موثر بوده است ولی امیدوارم بتوانیم لااقل در هفته یک پرواز را به ژاپن و بالعکس داشته باشیم.

دانشگاه های ژاپن معتبر و قانونمند

ژاپن تا امروز چندان مقصد شناخته شده و مطلوبی برای دانشجویان ایرانی نبوده است. از دلایل آن می توان به سختی زبان ژاپنی، بالا بودن هزینه ها و هم چنین به دور بودن ژاپن از ایران اشاره کرد. ولی دانشجویانی که از ایران به ژاپن می روند سطح علمی و قانونمندی دانشگاه های این کشور را می پسندند و هنگام بازگشت به کشور از نظر علمی در مراتب بالایی قرار می گیرند. با توجه به این که ژاپن به دنبال گرفتن دانشجوی مستعد خارجی است از ورود دانشجویان ایرانی هم به این کشور استقبال می کند.

در راستای گسترش روابط علمی و دانشگاهی دو کشور، در مهرماه گذشته وزیر علوم کشورمان به ژاپن آمد و یادداشت تفاهمی در زمینه تبادلات علمی و دانشگاهی بین ایران و ژاپن امضا شد که در آینده اجرایی خواهد شد و تا سال 2020 ما شاهد تحولاتی در زمینه مراودات دانشگاهی بین دو کشور خواهیم بود.

در مورد میزان مهاجرت ایرانیان به ژاپن هم باید بگویم پس از جنگ تحمیلی میزان مهاجرت ایرانیان به ژاپن زیاد بود و 50 تا 60 هزار ایرانی در این کشور زندگی می کردند ولی در سال های جاری تعداد ایرانیان حاضر در این کشور بیش از 5 هزار نفر نیست و دلیل این کاهش جمعیت را می توان محدودیت هایی دانست که برای مهاجرت به ژاپن به وجود آمده و ایرانی ها هم مسیر نزدیک تری مثل اروپا را برای مهاجرت ترجیح داده اند.

اغلب ایرانی های ساکن ژاپن یا در حوزه فرش و یا خدمات مشغول بوده و از این تعداد حدود 300 دانشجو ایرانی هم در این کشور مشغول به تحصیل هستند.

امضا سند انتقال مجرمان بین ایران و ژاپن

از دیگر موارد مطرح شده بین مسوولان ایرانی و ژاپنی امضا سند انتقال محکومین است که سال گذشته دولت های دو کشور آن را امضا کنند تا زندانیان دو کشور بتوانند دوران محکومیت خود را داخل کشورشان بگذرانند. این سند مراحل نهایی تایید خود را در مجلس دو کشور طی می کند و امیدواریم در آینده نزدیک شاهد اجرایی شدن آن باشیم.